مسجد ابوبکر(مدینه)

مسجد ابوبکر در مدینه
اطلاعات اوليه
مکان	مدینه، مناخه
تاریخ بنا
بنیانگذار	عمربن عبدالعزیز
بازسازی کنندگان	سلطان محمود دوم عثمانی، ملک فهد
	مسیریابی در حال بارگیری نقشه...

مسجد ابوبکر(مدینه)، یکی از مساجد مصلی است که در منطقه مناخه مدینه در غرب مسجدالنبی واقع شده‌‌است. مساجد مصلی در مکان‌های بازی ساخته شدند که پیامبر(ص) در آنها نماز عید برپا کرده بود. گفته شده پیامبر در این مکان برای فوت نجاشی نماز خواند. ابوبکر در دوران خلافتش پس از پیامبر در این مکان نماز عید خواند. .

موقعيت مسجد

مسجد ابوبکر از مساجد منطقه مَناخه در مدینه و نزدیک به مسجد النبی است.^[۱] مناخه منطقه بازی بود که بازار مدینه بود.^[۲] برخی پژوهشگران بر آنند که این مسجد در محل خانه کثیر بن الصلت ساخته شده که بنابر روایات یک بار پیامبر در آن نماز عید خواند.^[۳]

مسجد ابوبکر، دومين مسجد از مسجدهای سه‌گانه (مسجد غمامه، مسجد امام علی(ع) و مسجد ابوبکر) موجود در میدان مصلی الاعیاد (محل نماز عیدها) است.^[۴] فاصله مسجد ابوبکر تا مسجدالنبی 335 متر است.^[۵]اين مسجد در گذشته، در کوچه عريضی قرار داشت. هم‌اکنون پس از برداشته شدن ساختمان‌های اطرافش به حياط مسجد نبوی ‌اشراف دارد.^[۶]

منابع قدیم‌تر از وجود این مسجد در وسط باغی با عنوان عین الارزق یاد کرده‌اند.^[۷] همچنین گفته‌اند این مسجد در نزدیکی خانه محمدبن عبدالله بن کثیر بن الصلت قرار داشته‌است.^[۸]

نماز پیامبر

در منابع نقل شده، پیامبر هنگامی‌که از مرگ نجاشی، حاکم حبشه، آگاه شد، مردم را باخبر کرد و همراه با صحابه در این مکان برای نجاشی نماز خواند.^[۹] گفته شده ابوبکر پس از پیامبر، در دوره خلافتش در این مکان نماز عید برپا کرده و از همین رو این مکان، مسجد ابوبکر نام گرفته‌است.^[۱۰]

تاریخچه بنا

برخی برآنند که نخستین بار در زمان عمر بن عبدالعزیز (حاکم مدینه در ۸۷-۹۳ق.) مسجد‌هایی در مکان نمازهای پیامبر در این منطقه ساخته شد.^[۱۱]^[۱۲]

مسجد در زمان سمهودی (م. ۹۱۱ق.)، تاریخ‌نگار مدینه، تخریب شده بود. به گزارش سمهودی این مسجد در وسط باغ و نزدیک چشمه‌ای قرار داشت و اهالی منطقه چارپایان خود را از محوطه مسجد عبور می‌دادند. به گفته سمهودی ورود چارپایان از در شمالی مسجد انجام می‌شد و اهالی به مرور چارپایان خود را در آن منطقه نگه می‌داشتند و آنجا تبدیل به مزبله شده بود. سمهودی از شیخ حرم، اشرف اینال درخواست رسیدگی به وضعیت این مسجد را کرد و او فقیه شهاب‌الدین احمد النوسی را مأمور به این کار کرد.^[۱۳] در پی آن در محل محراب که مسقف بود، در سمت شمال آن دیواری قرار گرفت که مانع از ورود چارپایان می‌شد. مسیری نیز در سمت شمال برای عبور چارپایان اختصاص یافت.^[۱۴]درباره ساخت و سازهای بعدی مسجد گزارشی در دست نیست.

بنای کنونی

بنای فعلی مسجد از زمان سلطان محمود عثمانی است که در سال 1254ق./1838م. ساخته شد^[۱۵] متنی با حجاري برجسته در قسمت بالاي ورودی‌اش نوشته شده که «اين، مسجد سرورمان ابوبکر است». بالاي اين سطر، نیز امضای سلطان محمود داخل دايره‌ای به همراه تاريخ سال 1254 هجری/ 1838 ميلادی وجود دارد.^[۱۶]

بنابر آنچه در تابلوی کنار ورودی مسجد آمده است: این مسجد در سال 1411 قمری در زمان ملک فهد بن عبدالعزیز مرمت شده است.^[۱۷]اصلاحات و بازسازی‌های دیگری در این مسجد در سال 1429 تا 1430 (2007-2008) به عمل آمد.^[۱۸]

ويژگی‌های ساختمان مسجد

این مسجد، شامل دو بخش است: قسمت غربی که با گنبدی مسقف شده و ورودی آن در جهت شرقی قرار گرفته است. در گوشه شمال شرقی‌اش مناره‌ای قرار دارد. قسمت شرقی مسجد باز است. طول مسجد به 19/5 متر مي‌رسد. عرض آن نيز 15 متر است. مساحتش 292/5 متر مربع است.^[۱۹] دیوارها مرتفع و سنگی است. مدخل در دیوار شرقی قرار دارد و در دو طرف مدخل دو ستون قرار گرفته، مدخل مسجد، مربعی است به ابعاد ده متر که گنبدی بر آن واقع شده است.^[۲۰]

پانویس

منابع

آثار اسلامی مکّه و مدینه: رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۰ش.

التعریف بما أنست الهجره من معالم دارالهجره، جمال‌الدین محمدبن احمد مطری،دراسه و التحقیق،أ.د.سلیمان الرحیلی، الریاض،1426ه

المساجدالاثریه فی المدینه النبویه، محمدالیاس عبدالغنی، المدینه المنوره، فهرسة مکتبة الملک فهد الوطنیة أثناءالنشر، الطبعة الثانیة، 1419ه/1999م

المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز عبدالرحمن ابراهیم کعکی، جلد اول، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی للطباعه و النشر و التجاره، الطبعه الاولی 1432ه/2011م

وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق و تقدیم الدکتور قاسم السامرائی، الجز الثالث، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامیه، الطبعة الاولی 1422ه/2004م

[1] مساجدالاثیر، ص223.

[2] معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء 4، ص402

[3] معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزئ 4، مجلد1، ص 403-404

[4] مساجدالاثیر، ص223.

[5] معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ جزء4 المجلد1

[6] مساجدالاثریه، ص 237

[7] التعریف، ص 146؛ المعالم، ص 406.

[8] المعالم، ص 403.

[9] معالم المدینه، ص402.

[10] التعریف، ص146؛ التعریف، ص147.

[11] وفاالوفا،ج3، ص 122

[12] المدینه المنوره، ص 145

[13] وفاالوفا، ج3، ص 122

[14] وفاالوفا، ج3، ص 123

[15] المدینه المنوره، ص 147

[16] مساجدالاثریه، ص 239

[17] مساجدالاثریه، ص 239

[18] معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد1، ص 409

[19] مساجدالاثریه، ص 237

[20] المدینه المنوره، ص 146

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]