مسجد غمامه
مسجد غَمامه یا مسجد مصلی مسجدی است در غرب مسجدالنبی واقع در شهر مدینه. این مسجد به همراه دو مسجد دیگر که به آنها مسجدهای مصلی گفته می‌شود در فضای بازی ساخته شده‌اند که به آن مُناخه می‌گفتند و پیامبر در آنجا نماز عید برپا می‌کرد. بعدها مسجد غمامه و دو مسجد دیگر (مسجد علی بن ابی‌طالب و مسجد ابوبکر) که به آن ها مسجدهای مصلی نیز گفته می‌شود در این مکان ساخته شد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | مناخه در غرب مسجدالنبی در شهر مدینه |
| کاربری | مسجد |
| تاریخ بنا | |
| ویژگی‌های تاریخی | محل نماز عید پیامبر |
|
| |
بنای امروزین مسجد غمامه همان است که در زمان سلطان عبدالمجید عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) ساخته شده است و از آن زمان تنها مرمت شده است.
مکان مسجد
مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب مسجدالنبی در زمینی قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مُناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد.[۱]
پیامبر در جاهای مختلفی از مناخه نماز عید بر پا کرده است. بعدها در برخی از این اماکن مسجدهایی ساخته شد که به آنها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. مسجدهای دیگر یکی مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) و دیگری مسجد ابوبکر است.[۲]
وجه تسمیه
غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال خواندن نماز باران (استسقاء) بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت و سپس باران بارید.[۳]
مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که گفته شده اینجا مکانی است پیامبر در سال‌های پایانی عمرش در آنجا نماز عید برپا می‌کرد.[۴]
تاریخچه بنا
محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او نیز در همین مکان نماز عید و استقساء خوانده می‌شد. در زمان ابن زباله و ابن شبه این مکان به عنوان مصلی شناخته می‌شده است.[۵]
گفته شده این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلت و در جنوب آن قرار داشته است و قبل از اینکه اینجا مسجد شود.[۶]
سده نهم و پس از آن
این مسجد در گزارش‌های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم[۷] یاد شده است و سمهودی (م.911) بر آن است که احتمالا اولین بار در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.[۸] سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده هر چند دچار خرابی بوده است. به گزارش او روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین، شیخ حرم مکه (درگذشته به 761ق.)، بازسازی کرده اند.[۹]این مسجد را در سال 861 امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.[۱۰]
عیاشی در سفرنامه خود در سال 1073 به این مسجد اشاره کرده است مسجدی که به گفته او مسجد مصلی العید خوانده می‌شده است.
بازسازی عصر عثمانی
این مسجد در عهد عبدالمجید اول عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) بازسازی شد. و این بنا تا کنون باقی مانده است.[۱۱] این بنا را بارتون سفرنامه‌نویس انگلیسی در سفرنامه اش توصیف کرده است.
در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق./ 1876-1909م.) اصلاحاتی در مسجد انجام شد.[۱۲] در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت ملک فهد نشان می‌دهد.[۱۳]
توصیف بنا
طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. مسجد شش گنبد دایره‌ای دارد که بزرگترین آنها روی محراب قرار گرفته است. صالح لمعی مصطفی، که در کتاب خود به توصیف و بررسی کامل معماری مسجد غمامه پرداخته است،[۱۴] در توصیف شبستان مسجد می‌نویسد: «شبستان دو رواق دارد که هر یک از سه چشمه تشکیل می‌شود. چشمه میانی به واسطه طاق ضربی متقاطعی از دو چشمه جانبی خود متمایز است. طاقهای جناغی که گنبدها بر آنها قرار دارند از داخل بر چهار ستون بزرگ در دو ردیف و از سمت دیوارها بر پشت‌بندهای سنگی تکیه دارند. ستونها از بالا به دو ردیف مقرنس منتهی می‌شود.»[۱۵]
منبر مسجد مصلی
در دوران اخیر منبری با نه پله در این مسجد قرار داشت که روی آن نوشته شده بود «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» و این عبارتی قرآنی بود که بر همه آثار اهدایی سلطان سلیمان قانونی در مکه و مدینه یافت می‌شد. گفته شده که احتمالا این منبر، منبر اهدایی او به مسجدالنبی بوده است که از سال 998ق/1590م. به مسجد مصلی منتقل شده است.[۱۶] برخی نویسندگان از جمله عبدالعزیز کعکی در کتابش معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ که به سال 2011 میلادی چاپ شده است تصاویری از منبر را منتشر کرده است[۱۷] اما این منبر در تصاویر جدید‌تر مسجد غمامه دیده نمی‌شود.
گالری
پانویس
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص ۱۲۲؛ مساجد الاثریه،ص ۲۲۳
- ↑ مساجد الاثریه،ص ۲۲۳
- ↑ مدینه شناسی، ج1، ص 153
- ↑ وفاء‌الوفاء، ج3، ص 117
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص 115
- ↑ الوفاء الوفاء، ج3، ص 118
- ↑ التعریف بما انست الهجره، ص 146
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص 122
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص 123
- ↑ وفاء‌الوفاء، ج3، ص 146
- ↑ معالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۱، ۳۴۸
- ↑ مساجد الاثریه، ص 232
- ↑ مساجد الاثریه، ص 234
- ↑ المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص 138-145
- ↑ المدینه المنوره تطورها العمرانی، ص 139- 141
- ↑ المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص142؛ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد1، ص366
- ↑ معالم المدینه المنوره، جزء 4، مجلد 1، ص 364
منابع
المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، محمد الياس عبدالغنى، مدينه، ١٩٩٨.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، کتاب الجنائز.
صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب العیدین.
تاريخ المدينة المنورة، ابوزيد عمر بن شبه، قم، دارالفكر، ١٣۶٨ش.
وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى، نورالدين على السمهودى، بيروت، داراحياء التراث العربى، ١٩٩۵.