شیعه پیروان امام علی(ع) هستند. به اعتقاد شیعیان، رسول خدا(ص)، علی بن ابی‌طالب را به صراحت به جانشینی خود تعیین کرده و امامت حق او و فرزندانش است. مذهب شیعه به دلیل نقش امام صادق(ع) در رشد و گسترش مبانی دینی و فقهیِ شیعه، شیعه جعفری نیز خوانده می‌شود.

بر پایه برخی منابع تاریخی، شیعیان (امامیه و برخی فرقه‌های شیعی) در دوره‌هایی از تاریخ اسلام بر مکه و مدینه حکومت می‌کردند و شروع آن نیز به زمان امام علی(ع) برمی‌گردد که افرادی از یاران امام و به دستور او، بر مکه حکومت داشتند.

همچنین سادات حسنی و سادات حسینی که از نوادگان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بودند بر مکه، مدینه و منطقه حجاز حکومت می‌کردند. حکومت سادات حسنی از سال ۳۵۸ قمری تا زمان تسلط و حکومت آل سعود در عربستان (سال ۱۳۴۳ق) بود.

مفهوم شناسی

شیعه به کسانی گفته می‌شود که اعتقاد دارند رسول خدا(ص)، علی بن ابی‌طالب را به صراحت به جانشینی خود تعیین کرده و امامت حق او و فرزندانش است؛[۱] از این رو شیعه به کسانی گفته می‌شود که پیرو امام علی و اولاد آن حضرت باشند.[۲]

شیعه در لغت به معنای پیروی از دیگری،[۳] فرقه، حزب و گروه است.[۴] همچنین شیعه و برخی مشتقات این ریشه بیش از ده بار در قرآن به کار رفته[۵] که معنای لغوی آن مراد است؛ چنان‌که در آیه ۸۳ سوره صافات حضرت ابراهیم(ع) شیعه حضرت نوح(ع) را معرفی شده است.[۶]

امامیه

به گفته شیخ مفید، فقیه شیعه در قرن چهارم قمری، اعتقادات شیعه عبارتند از:

  • وجود امامت در هر زمان
  • واجب بودن عصمت و پاکدامنی برای امامان و دور بودن شخص معصوم از گناه و خطا
  • تداوم امامت در فرزندان امام حسین(ع) تا امام مهدی(ع).[۷]

همچنین با توجه به اینکه محور تفکر شیعی در همه فرقه‌های آن، امامت است، از شیعه به «امامیه» یاد کرده‌اند.[۸] امامیه معتقدند پس از رحلت پیامبر و به سفارش آن حضرت، از امام منصوب پیروی می‌کنند.[۹]

برخی گفته‌اند در صورتی که صرف اعتقاد به امامت، مورد نظر باشد، افزون بر شیعه دوازده امامی، دیگر فرقه‌های شیعی؛ مانند کیسانیه، زیدیه و اسماعیلیه را نیز شامل می‌شود.[۱۰]

مذهب شیعه به دلیل نقش امام صادق(ع) در رشد و گسترش مبانی دینی و فقهیِ شیعه، شیعه جعفری نیز خوانده می‌شود.[۱۱]

تسلط شیعیان بر مکه و مدینه

بر پایه برخی منابع تاریخی، شیعیان (امامیه و برخی فرقه‌های شیعی) در دوره‌هایی از تاریخ اسلام بر مکه و مدینه حکومت می‌کردند[۱۲] و سابقه آن به زمان امام علی(ع) برمی‌گردد که افرادی مانند ابو قَتاده انصاری و قثم بن عباس، از یاران امام علی و به دستور او، بر مکه حکومت داشتند.[۱۳]

  • فاطمیانِ اسماعیلی مذهب (حکومت: ۲۹۷-۵۶ق) به عنوان حاکمان مصر و شام، بر حرمین نفوذ داشتند و ده‌ها سال به نام آنان در مکه و مدینه، خطبه خوانده می‌شد.
  • قَرامَطه، به عنوان شیعیان اسماعیلی، مدتی در سال ۳۱۷ قمری بر مکه مسلط شدند.
  • سادات حسنی که از سال ۳۵۸ تا زمان تسلط و آغاز حکومت آل سعود در عربستان (سال ۱۳۴۳ق)، بر مکه، مدینه و منطقه حجاز حکومت می‌کردند که به آنان اشراف حسنی می‌گفتند.[۱۴] گفته شده در سال‌های آخر حکومت آنها به مذهب شافعی گرویده بودند.[۱۵]
  • سادات حسینی که به آنان اشراف حسینی نیز می‌گفتند، هم‌زمان با سادات حسنی، در سال ۳۶۰ق در مدینه، موفق به تشکیل حکومت شدند و از فرقه‌های زیدی و دوازده امامی بودند.[۱۶]

پانویس

  1. الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹.
  2. الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹؛ اوائل المقالات، ص۳۸؛ مقالات الاسلاميين، ج۱، ص۵.
  3. لسان العرب، ج ۸، ص۱۸۸-۱۸۹.
  4. الصحاح، ج۳، ص۱۲۴۰-۱۲۴۱؛ العین، ذیل «شیع و شوع».
  5. ر.ک: سوره مریم، آیه ۶۹؛ سوره صافات، آیه ۸۳؛ سوره سبا، آیه ۵۴.
  6. کشف المحجة لثمرة المهجه، ص۱۷۴.
  7. اوائل المقالات، ص۳۸.
  8. اوائل المقالات، ص۳۸.
  9. اوائل المقالات، ص۴۰.
  10. نگاه کنید به: الفرق بین الفرق ص۲۲-۲۳.
  11. فرهنگ فقه، ج۳، ص۹۵.
  12. نگاه کنید به: بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۴-۳۵.
  13. الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۰۴.
  14. بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۹.
  15. بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۴-۳۵.
  16. بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۴-۳۵.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تا حکومت آل سعود، نوشته سید محمود سامانی است.
  • قرآن کریم
  • الاستیعاب في معرفة الأصحاب، یوسف بن عبدالله النمری، به تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.
  • اوائل المقالات، محمد بن محمد شیخ مفید، با تصحیح و تنظیم: فضل‌الله زنجانی، ابراهیم انصاری زنجانی و عباسقلی چ‍رن‍داب‍ی، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
  • بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، سیدمحمود سامانی، تهران، مشعر، ۱۳۹۷ش.
  • الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربية، أبو نصر الجوهری، به تحقیق: احمد عبدالغفور، بیروت، دار العلم للملايين، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۵ش.
  • کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، با گردآوری: محسن آل‌عصفور، به تصحیح: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
  • کشف المحجة لثمرة المهجه، علی بن موسی سید بن طاووس، نجف، منشورات المطبعة الحيدرية، ۱۳۷۰ق.
  • لسان العرب، جمال الدين ابن منظور، بيروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
  • المغازی، محمد بن عمر واقدی، به تحقیق مارزدن جونز، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
  • مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ابو الحسن اشعری، ویسبادن، انتشارات فرانس شتاینر، چاپ سوم، 1400 ق.
  • الملل و النحل، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، به تحقیق: محمد بدران‌، قم، الشریف الرضی، چاپ سوم، 1364ش.