مسجد بلال بن رباح (مکه)
مسجد بلال بن رَباح منسوب به بلال و بر فراز کوه ابوقبیس بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.
موقعیت مسجد
مسجدی منسوب به بلال و بر فراز کوه ابوقبیس بوده که مساحتی حدود یکصد متر مربع داشته است. این مسجد، در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس ساخته شده تخریب گردید و اکنون اثری از آن برجای نمانده و البته تصویر آن موجود است.[۱]
علت نام‌گذاری
بلال بن رَباح، از نخستین گروندگان به اسلام بود. وی پس از فتح مکه، بر بام کعبه ایستاد و بانگ اذان برداشت. برخی گفته‌اند که او روی کوه ابوقبیس نیز اذان گفته و از این روی محل اذان وی مسجد شده است. چنین به‌نظر می‌رسد که بعدها کسی به یاد و نام بلال این مسجد را بر فراز ابوقبیس ساخته است.
تاریخچه و نام‌های منتسب به مسجد بلال
ازرقی مورخ قرن دوم هجری از مسجدی در بالای کوه ابوقبیس نام برده است. منابع پس از آن نیز وجود این مسجد را خبرداده‌اند. در منابع کهن، نام این مسجد، به نام مسجد ابراهیم شناخته می‌شد. هر چند منابعی چون ابن جبیر و ابن بطوطه بدون ذکر نام فقط وجود مسجد را گزارش کرده‌اند. اما در منابع معاصر عنوان شده است که این مسجد به نام مسجد بلال شهرت دارد. در مورد بنای اولیه‌ی آن اطلاعی در دست نیست. به‌الطبع این مسجد در گذر زمان همواره ترمیم و تجدید بنا شده است. ابن بطوطه در سفرنامه خود به بازسازی این مسجد توسط ملک ظاهر مملوکی اشاره کرده‌است.[۲] همچنین شیخ عبدالله غازی، مورخ، به نقل از کتاب تحصیل المرام ذکر کرده که در قرن 13 هجری این مسجد توسط یک مرد هندی تجدید بنا شده است.
مسجد ابراهیم
ازرقی در قرن دوم هجری، از مسجدی بالای کوه ابوقبیس نام برده و از آن با نام مسجد ابراهیم یاد کرده است. او عنوان می‌کند که منظور از ابراهیم، فردی به نام ابراهیم ابوقبیسی است و نه ابراهیم پیامبر. همچنین او به قول مشهور دیگری درباره این مسجد اشاره می‌کند که عده‌ای این مسجد را مسجد ابراهیم نبی می‌دانند از این رو که وی در آن نقطه ایستاد و مردم را برای حج فراخواند.[۳] فاکهی نیز در قرن سوم از مسجد ابراهیم یاد کرده است؛ و هر دو نظر درباره ابراهیم پیامبر و ابراهیم قبیسی را نقل می‌کند.[۴]
جایگاه پیامبر به هنگام شق‌القمر
ابن جبیر جهانگرد مشهور مسلمان که سال ۵۷۹ق. به مکه رفته[۵]، از وجود مسجدی بر کوه خبر داده که به گفته او جایگاه پیامبر(ص) هنگام شق القمر بوده است.[۶]
روشن کردن مشعل در این مسجد در ماه رمضان و شوال
ابن بطوطه در سفرنامه اش در سال 725 ه.ق علاوه بر یاد کردن از مسجد بالای کوه ابوقبیس بدون ذکر نامی بر آن[۷]؛ به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در مسجدالحرام و اطراف آن مشعل و چراغ روشن می‌کنند. همچنین عنوان می‌کند علاوه بر مسجدالحرام آن‌ها در مسجد کوه ابوقبیس نیز این مشعل‌ها و چراغ‌ها را روشن می‌کنند.[۸]
مسجد بلال در سفرنامه‌های ایرانیان
برخی شیعیان ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به مکه رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند.[۹] میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ ق./ ۱۲۸۳ ش. به حج مشرف شده، تصریح کرده که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، محراب و مأذنه‌ای ساخته‌اند.[۱۰]حاج ایازخان قشقایی که در سال ۱۳۴۱ق./۱۳۰۱ش. به حج رفته، از وجود بقعه‌ای با دو گلدسته بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.[۱۱]
پانویس
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
- ↑ ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۲۰۲؛ ابن ظهیره، الجامع اللطیف، ص۲۹۱.
- ↑ فاکهی، ج4، ص16-17
- ↑ ابن جبیر، الرحله، ص۵۸.
- ↑ ابن جبیر، الرحله، ص۸۵.
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404
- ↑ جعفریان، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۷۶۶.
- ↑ جعفریان پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۷، ص۵۴۵.
- ↑ جعفریان، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۸، ص۴۱۹
منابع
- اخبار مکه فاکهی، ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاكهى، تصحيح عبدالملك بن دهيش، 1994.