مسعی

مَسْعیٰ فاصله میان کوه صفا و مروه در مکه، که حج‌گزاران و عمره‌گزاران در آن عمل سعی را انجام می‌دهند. مسعی امروزه بخشی از مسجد الحرام است و از چند طبقه تشکیل شده؛ اما به نظر فقیهان شیعه، عمل سعی تنها در طبقه همکف آن که مسیر اصلی مسعی است صحیح است. طبق آنچه مجلسی در بحارالانوار نقل کرده است، امام صادق مسعی را از بهترین مکان‌ها روی زمین معرفی کرده است. مسعی حدود ۳۷۵متر طول و ۱۰ متر عرض دارد.

نقشه مسعی
اطلاعات اوليه
کاربری	انجام عمل سعی
مکان	مکه، کنار مسجد الحرام

مکان و جایگاه

مَسْعیٰ حد فاصل بین دو کوه صفا و مروه در مکه است که حاجیان در آن، عمل سعی که یکی از اعمال واجب حج است را انجام می‌دهند. مسعی حدود ۳۷۵ متر طول دارد.

سعى از اعمال اصلى عمره و حج بوده و در آیه ۱۵۸ سوره بقره از صفا و مروه به عنوان «شعائرالله» ياد شده است. بر اساس روایتی، امام صادق(ع) مسعی را جایی معرفی کرده که روی زمین دوست‌داشتنی‌تر از آن نبوده و فلسفه آن‌را تحقیر زورگویان در آن‌جا دانسته است.

مطابق حدیثی که مجلسی آن‌را در بحارالانوار نقل کرده است شیطان در مسعی بر ابراهیم(ع) ظاهر شد و او هَرْوَلَه‌کنان(هروله: نوعی راه رفتن که میان دویدن و راه رفتن معمولی) به سوی شیطان حمله کرد؛ عده‌ای گفته‌اند «سعی» یادگار این سنت ابراهیمی است. دیگرانی بر اساس برخی روایات سعی در مسعی را به هَرْولَه کردنِ هفت‌بارهٔ هاجر به هنگام جستجوی آب برای فرزندش اسماعیل، بازگردانده‌اند.

صفا و مروه

صفا و مروه دو كوه كوچكى بوده، كه اولى در دامنه كوه ابوقُبَيس در قسمت جنوب شرقی مسجد الحرام و دومى در دامنه كوه قُعَيْقعان در قسمت شمال شرقی مسجد الحرام قرار داشته است. شعب ابی طالب پشت آن‌دو قرار دارد. مسیر بین این دو کوه در گذشته شیب‌دار بوده اما با توسعه مسجد الحرام آثار وادی از میان رفته و مسعی هموار شده است.

پیشینه مسعی

به‌گزارش رسول جعفریان از تاریخ‌نگاران شیعه، «سعى» میان صفا و مروه در دوران جاهلیت نیز جزو مراسم حج بوده است؛ جز آنكه بتى در یک‌سو و بتى در سوى ديگر قرار داشته و هنگامی‌که سعى‌كنندگان به بت‌ها می‌رسیدند آن‌ها را استلام مى‌كردند؛ تصور مردمان جاهليت بر اين بود كه اين دو بت با نام‌هاى اساف و نائله، زن و مرد زناكارى بوده‌اند كه تبديل به سنگ شده‌اند. به اعتقاد جعفریان، اسلام با نگاهداری از یادگار هاجر، خرافاتی که مشرکان به این عمل افزوده بودند را از میان برد.

مسعی در عصر حاضر

مطابق آنچه در کتاب «آثار اسلامی مکه و مدینه» آمده: مسعی نخستين بار در سال ١٣۴۵ش سنگ‌فرش شده است. جعفر سبحانی از قول یکی از مورخان طول مسعی را در ۸۳۲ق، قبل از تغییرات، ۴۰۵ متر و عرض آن را ۱۰ یا ۱۲ متر اعلام کرده است. او ادامه داده که در تغييرات جديد مسعى چند طبقه شده و طبقه‌اى نيز به عنوان زير زمين ساخته شده است؛ ارتفاع طبقه اول ١٢ و ارتفاع طبقه فوقانى آن ٩ متر است. شيعيان همانگونه كه در طبقه دوم و سوم مسجدالحرام طواف نمى‌كنند، در طبقه دوم مسعى نيز سعى نمى‌كنند. البته بر اساس برخی دیدگاه‌های فقیهان شیعه در طبقه دوم نیز سعی جایز است.

تا سال ١٣٧۴ش (١۴١۶ ق) بخشى از كوه مروه برجاى مانده بوده؛ اما پس از آن، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعى كنندگان و براى راحتى آنان، قسمت باقى‌مانده را برداشتند و در انتهاى آن، درى به بيرون گشودند. اما بخش عمده‌اى از كوه صفا همچنان برقرار بوده و زائران براى قرائت قرآن بر آن می‌نشسته‌اند؛ به‌گزارش مقاله «صفا و مروه» در فصلنامه میقات در حال حاضر اين قسمت نيز مسدود شده و امكان رفتن روى بخش باقى‌مانده صفا نيست.

دولت عربستان دست به توسعه مسعى زده و آن را دو برابر كرد و در سال ١٣٨٧ش به بهره‌بردارى رساند. این عمل با مخالفت برخی عالمان شیعه و سنی همراه بود. آنها بخش توسعه یافته را جزو صفا و مروه نمی‌دانستند. جعفر سبحانی رساله‌ای درباره توسعه با نظر موافق نوشت.

نگارخانه

• 

  فضای درونی مسعی و حاجیان در حال انجام عمل سعی

• 

  مسعی از نمای بالا

• 

  مسعی از طرف صفا و پله‌هایی که به سمت کوه صفا می‌رود. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.

• 

  مسعی از طرف مروه. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.

• 

  نقاشی مسعی از طرف صفا، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.

• 

  نقاشی مسعی از طرف مروه، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.

• 

  تصویری قدیمی از مسعی که سنگ‌فرش‌ شده و کنگره‌های سازه قدیمی صفا، در انتهای تصویر مشخص است.

منابع

• قرآن کریم.
• آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان،‌ رسول، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۹ق.
• إفادة الأنام بذكر أخبار بلد الله الحرام مع تعليقه المسمى بإتمام الكلام، الغازي المكي الحنفی، عبدالله، مکة المکرمه، مکتبة الاسدی للنشر و التوزیع، ۱۴۳۰ق.
• الكافى، کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
• بحارالانوار، مجلسی، محمدتقی، تهران، موسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
• رسالة حول توسة المسعی، سبحانی، جعفر، قم، موسسة الامام الاصادق، بی‌تا.
• صفا و مروه، قاضى عسكر، سید علی، در «فصلنامه ميقات حج»، ش٩، ص۸۸-۱۰۶
• معجم البلدان، الحموی، یاقوت، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
• «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذكريات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
• السیرة النبویة، ابن هشام، عبدالملک، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت،‌ دار المعرفة، بی‌تا.

مقاله‌های مرتبط

• سعی
• صفا و مروه