مسعی

مَسْعیٰ فاصله میان کوه صفا و مروه در مکه، که حج‌گزاران و عمره‌گزاران در آن عمل سعی را انجام می‌دهند. مسعی امروزه بخشی از مسجد الحرام است و از چند طبقه تشکیل شده؛ اما به نظر فقیهان شیعه، عمل سعی تنها در طبقه همکف آن صحیح است.

نقشه مسعی
اطلاعات اوليه
کاربری	انجام عمل سعی
مکان	مکه، کنار مسجد الحرام

طبق آنچه مجلسی در بحارالانوار نقل کرده است، امام صادق «مسعی» را از بهترین مکان‌های روی زمین معرفی کرده است. مسعی حدود ۳۷۵متر طول و ۱۲متر عرض دارد.

مکان و جایگاه

مَسْعیٰ حد فاصل میان دو کوه صفا و مروه در مکه است که حاجیان در آن، عمل سعی که یکی از اعمال واجب حج است را انجام می‌دهند.

سعى از اعمال اصلى عمره و حج بوده و در آیه ۱۵۸ سوره بقره از صفا و مروه به عنوان «شعائرالله» ياد شده است. بر اساس روایتی، امام صادق(ع) مسعی را جایی معرفی کرده که روی زمین دوست‌داشتنی‌تر از آن نبوده و فلسفهٔ آن‌را تحقیر زورگویان در آن‌جا دانسته است.

مطابق حدیثی که مجلسی آن‌را در بحارالانوار نقل کرده است شیطان در مسعی بر ابراهیم(ع) ظاهر شده و او هَرْوَلَه‌کنان(هروله: نوعی راه رفتن که میان دویدن و راه رفتن معمولی) به سوی شیطان حمله کرده است؛ عده‌ای گفته‌اند «سعی» یادگار این سنت ابراهیمی است. دیگرانی بر اساس برخی روایات سعی در مسعی را به هَرْولَه کردنِ هفت‌بارهٔ هاجر به هنگام جستجوی آب برای فرزندش اسماعیل، بازگردانده‌اند.

صفا و مروه

صفا و مروه دو كوه كوچكى است که شعب ابی‌طالب پشت آن‌دو قرار دارد. صفا در دامنه كوه ابوقُبَيس در قسمت جنوب شرقی مسجد الحرام و مروة در دامنه كوه قُعَيْقعان در قسمت شمال شرقی مسجد الحرام قرار دارد. مسیر بین این دو کوه در گذشته شیب‌دار بوده اما با توسعه مسجد الحرام آثار وادی از میان رفته و مسعی هموار شده است.

پیشینه مسعی

به‌گزارش رسول جعفریان از تاریخ‌نگاران شیعه، «سعى» میان صفا و مروه در دوران جاهلیت نیز جزو مراسمِ حج بوده است؛ جز آنكه بتى در یک‌سو و بتى در سوى ديگر قرار داشته و هنگامی‌که سعى‌كنندگان به بت‌ها می‌رسیدند آن‌ها را استلام مى‌كردند؛ تصور مردمان جاهليت بر اين بود كه اين دو بت با نام‌هاى اساف و نائله، زن و مرد زناكارى بوده‌اند كه تبديل به سنگ شده‌اند. به اعتقاد جعفریان، اسلام با نگاهداری از یادگارِ هاجر، خرافاتی که مشرکان به این عمل افزوده بودند را از میان برد.

مسعی در عصر حاضر

مطابق آنچه در کتاب «آثار اسلامی مکه و مدینه» آمده: مسعی نخستين بار در سال ١٣۴۵ش سنگ‌فرش شده است. جعفر سبحانی از قول یکی از مورخان طول مسعی را در ۸۳۲ق، قبل از تغییرات، ۴۰۵ متر و عرض آن را ۱۰ یا ۱۲ متر اعلام کرده است. او ادامه داده که در تغييرات جديد مسعى چند طبقه شده و طبقه‌اى نيز به عنوان زيرزمين ساخته شده است؛ ارتفاع طبقه اول ١٢ و ارتفاع طبقه فوقانى آن ٩ متر است. شيعيان همانگونه كه در طبقه دوم و سوم مسجدالحرام طواف نمى‌كنند، در طبقه دوم مسعى نيز سعى نمى‌كنند. البته بر اساس برخی دیدگاه‌های فقیهان شیعه در طبقه دوم نیز سعی جایز است.

به گفته برخی محققین تا سال ١٣٧۴ش (١۴١۶ ق) بخشى از كوه مروه برجاى مانده بوده؛ اما پس از آن، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعى كنندگان و براى راحتى آنان، قسمت باقى‌مانده را برداشته و در انتهاى آن، درى به بيرون گشوده‌اند. اما بخش عمده‌اى از كوه صفا همچنان برقرار بوده و زائران براى قرائت قرآن بر آن می‌نشسته‌اند؛ به‌گزارش مقاله «صفا و مروه» در فصلنامه میقات در حال حاضر اين قسمت نيز مسدود شده و امكان رفتن روى بخش باقى‌مانده صفا نيست.

پس از آن در سال ۱۳۸۷ش دولت عربستان دست به توسعه مسعى زده و آن را دو برابر كرد. این عمل با مخالفت برخی عالمان شیعه و سنی همراه بود. آنها بخش توسعه یافته را از لحاظ شرعی، جزو صفا و مروه نمی‌دانستند. جعفر سبحانی در این‌باره رساله‌ای را با عنوان «رسالة حول توسعة المسعی» به نگارش درآورده است.

نگارخانه

• 

  فضای درونی مسعی و حاجیان در حال انجام عمل سعی

• 

  مسعی از نمای بالا

• 

  مسعی از طرف صفا و پله‌هایی که به سمت کوه صفا می‌رود. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.

• 

  مسعی از طرف مروه. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.

• 

  نقاشی مسعی از طرف صفا، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.

• 

  نقاشی مسعی از طرف مروه، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.

• 

  تصویری قدیمی از مسعی که سنگ‌فرش‌ شده و کنگره‌های سازه قدیمی صفا، در انتهای تصویر مشخص است.

منابع

• قرآن کریم.
• آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان،‌ رسول، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۹ق.
• إفادة الأنام بذكر أخبار بلد الله الحرام مع تعليقه المسمى بإتمام الكلام، الغازي المكي الحنفی، عبدالله، مکة المکرمه، مکتبة الاسدی للنشر و التوزیع، ۱۴۳۰ق.
• الكافى، کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
• بحارالانوار، مجلسی، محمدتقی، تهران، موسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
• رسالة حول توسة المسعی، سبحانی، جعفر، قم، موسسة الامام الاصادق، بی‌تا.
• صفا و مروه، قاضى عسكر، سید علی، در «فصلنامه ميقات حج»، ش٩، ص۸۸-۱۰۶
• معجم البلدان، الحموی، یاقوت، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
• «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذكريات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
• السیرة النبویة، ابن هشام، عبدالملک، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت،‌ دار المعرفة، بی‌تا.

مقاله‌های مرتبط

• سعی
• صفا و مروه