بودیسم از آیین‌های رایج در شرق آسیا و دارای اماکن زیارتی مقدس و مناسکی همانند حج و عمره است. در بودیسم اماکن زیارتی بسیار وجود دارند، اما زیارت چهار مکان که بنابر گزارش‌ها، شخص بودا دستور زیارت آن‌ها را داده است، دارای جایگاهی ویژه هستند. برای زیارت این چهار مکان، زمانی ویژه در نظر گرفته نشده است. با این‌حال، بسیاری از بوداییان مراسم زیارت را در روز تولد بودا انجام می‏‌دهند. برخی اعمال متداول در این اماکن شباهت‌هایی به آیین حج مسلمانان دارند که شامل طواف زیارتگاه، نماز و دعا است.

بودا

بر پایه گزارش‌های اساطیری موجود در منابع بودایی، نام اصلی بودا «سیدارته گوتاما»[۱]بوده که احتمالاً در حدود سال‌ 560 پیش از میلاد در شمال هند به دنیا آمد. او فرزند رئیس قبیله شاکیا (sakya) در منطقه کوچکی در هیمالیا بود و در کودکی و جوانی زندگی یک شاهزاده را داشت. اما در ۲۹ سالگی راه زهد در پیش گرفت. او پس از سال‌ها صبر و شکیبایی زیر یک درخت، در جایی که امروز به بودگیا (Bodhgayā) معروف شده است، به مقام بودایی دست یافت.[۲]

واژه بودا

لقب بودا[۳]در زبان سنسکریت به معنای فرد بیدار است. در ادیان هند، این عنوان برای هر شخصی که به روشنی رسیده، به کار می‌رود و به بودای تاریخی اختصاص ندارد.[۴]با این‌حال، میان همه بوداها، سیدارته گوتمه، جایگاهی بس بزرگ دارد.[۵]

آیین بودا

آیین بودایی پس از اسلام و مسیحیت، از جمله آیین‌هایی است که در سراسر جهان پیرو دارند.[۶]بر پایه آمار سال 2005 میلادی این آیین 360 میلیون پیرو در سراسر جهان دارد.[۷]این پیروان در هند، مغولستان، تبت، چین، کره، ژاپن، آمریکا و اروپا پراکنده‌اند. آیین بودا دین اصلی برخی کشورها از جمله سریلانکا، میانمار (برمه)، تایلند، کامبوج، لائوس، ویتنام، ژاپن، چین، تبت و مغولستان است.[۸]

عبادت‌های بودایی

عبادت در این آیین شکل‌های متفاوت دارد و شامل بزرگداشت تصاویر بودا و نیز بقایای جسمانی او است.[۹] مردم عادی برای عبادت به مکان‌های مقدس می‌روند و در آن‌جا با اهدای نذورات خود و زانو زدن و ذکر گفتن در برابر اشیاء مقدس عبادت می‌کنند. عبادت راهبان با مردم عادی تفاوت دارد. آنان همه اوقات خود را به مراقبه و خواندن اذکار و اوراد می‌گذرانند. آن‌ها موظف‌اند که در روزهای ویژه روزه بگیرند و مراسم دعاخوانی و ذکرگویی را اجرا کنند.[۱۰]

زیارتگاه‌های بودایی

نزد بوداییان چهار زیارتگاه بسیار بالاتر و برجسته‌‏تر از دیگر مکان‌های زیارتی هستند. از این اماکن به‌عنوان مکان‌های امن بودایی یاد می‏‌گردد و حق تعرض به افراد در این مکان­‌ها وجود ندارد. این چهار مکان عبارتند از: لومبینی، بودگیا، سارنات و کوشیناره.[۱۱]

لومبینی

 
حوض مقدس در لومبینی

لومبینیLumbini: یک زیارتگاه بزرگ در مرز میان هند و نپال کنونی و بر پایه گزارش‌ها زادگاه بودا است. در محوطه زیارتگاه‌ چند معبد و مکان مقدس قرار دارد از جمله پوشکارنی (Puskarni) به معنای «حوضچه مقدس» است و گفته شده که «مایا دوی» (Maya Devi) مادر بودا، بدن خویش را پیش از تولد بودا در این حوضچه شست‌وشو داده است.

معبد کهن مایا دوی نیز از جمله مکان‌های مقدس و مشهور لومبینی است. به یادواره‏‌ای سنگی در این مکان دست یافتند که متعلق به سده سوم قبل از میلاد بود و آن محل را مکان تولد بودا دانسته‌اند.[۱۲]

بودگیا

 
درخت بودی

بودگیا (Bodh-gayā): بودگیا در منطقه بیهار (Bihar) کشور هند و در فاصله یازده کیلومتری از شرق شهر گایا (Gaya) قرار دارد.[۱۳] بودگیا که محل روشن‌‏شدگی بودا است، مقدس‏‌ترین مکان روی زمین برای بوداییان به‌شمار می‏‌آید. امپراتور آشوکا به سال 259 ق. م. به زیارت این مکان رفت و معبدی را در آن‌جا بنا کرد. از آن هنگام به مدت بیش از هزار و پانصد سال، زائرانی بی‌شمار به این مکان می‏‌شتابند.[۱۴] در بودگیا معابدی وجود دارد از جمله معبد معبد مهابودی (Mahabodhi) که کنار درختی بنا شده است که به باور بوداییان، بودا زیر آن به روشن‏‌شدگی دست یافت.[۱۵] این درخت را بودی (Bodhi) می‌نامند که یکی از زیارتگاه‌های مهم بودایی است.[۱۶]

سارنات

 
معبد مهابودی

سارنات (Särnäth): سارنات در ایالت اوتارپرادش در سی کیلومتری شهر واراناسی (بنارس) قرار دارد.[۱۷] بودا در باغی به نام پارک آهو (Mrigadäva) که اکنون Särnäth نام دارد، نخستین موعظه خود و دهرمه را که بدان دست یافته بود، برای یاران خود بیان کرد. این زیارتگاه نخستین‌بار به‌دست امپراتور آشوکا در سده سوم پیش از میلاد احداث شد.

کوسیناره

کوسیناره (Kusinagara): زیارتگاه کوسیناره در شمال ویشالی از جمله مکان‌های مقدسی است که بوداییان به زیارت آن می‌روند. بر پایه گزارش‌ها، این مکان همان جایی است که بودا در آن وفات یافت و به پری نیروانه (Parinirväna) یا نیروانای کامل دست یافت. در همین محل جسد او را سوزاندند و بنای یادبودی برای او ساختند.[۱۸]

آداب و اعمال زیارت بوداییان

از آن‌جا که انجام زیارت به رغم اهمیت فراوانش واجب نیست، کمتر مواردی را می‏‌توان یافت که از آن‌ها به‌عنوان شروط الزام‌آور یاد شده باشد. با این‌حال، برخی موارد مانند معرفت، دوری از تجملات، زیارت با پای برهنه، پوشیدن لباس ویژه و مراقبه و توجه معنوی از ارکان مهم و شرط‌های زیارت چهار مکان مقدس بودایی شمرده می‌شود.[۱۹][۲۰]

زمان زیارت

در آیین بودایی، برای زیارت این چهار مکان، زمانی ویژه در نظر گرفته نشده است. با این‌حال، بسیاری از بوداییان مراسم زیارت را در روز تولد بودا انجام می‏‌دهند. سه روز اول سال نو نیز یکی از موسم‌‏های مهم زیارت به‌شمار می‌‏آید. در تیره واده، این جشن از هنگام کامل شدن قرص ماه در آوریل آغاز می‏‌شود. در فرقه مهایانه، این جشن از هنگام کامل شدن قرص ماه در ژانویه آغاز می‌گردد. در بودیسم تبتی، این جشن معمولاً در ماه مارس صورت می‌‏گیرد و بوداییان در این ایام به زیارت این مکان‌ها می‌‏شتابند.[۲۱]

اعمال ویژه زیارتگاه‌های چهارگانه

اگرچه بودا اعمالی ویژه برای این زیارتگاه‌ها مشخص نکرده، بوداییان معمولاً رسومی ویژه را در این کار معنوی دنبال می‌کنند. زیارت بیشتر از دو بخش تشکیل می‏‌شود: طواف زیارتگاه، نماز و دعا. بخشی از این آداب با حج مسلمانان شباهت دارد. زیارت این مکان‌های واجب نیست. ولی بیشتر بوداییان متعهد هستند تا در طول عمر خود، دست‌کم یک‌بار این اماکن را زیارت کنند. در بودیسم تبتی، انجام زیارت به نیابت از مردگان نیز جایز شمرده شده است. انسان می‌­تواند در این مکان‌های مقدس، اعمال عبادی را به نیابت از مردگان به‌جای آورد.[۲۲]

طواف

انجام طواف به‌معنای حرکت دوَرانی به دور بقعه مقدس، از اعمالی است که میان بوداییان رواج دارد. طواف بر اساس حرکت عقربه ساعت صورت می‏‌گیرد؛ به گونه‏‌ای که همواره بخش راست بدن زائران به‌سوی مکان مقدس قرار دارد.[۲۳] زائران هنگام طواف که باید با پای برهنه انجام ‏گیرد، سه بار گرداگرد بقعه می‏‌گردند و آن را طواف می‌‏کنند. رمز این عدد آن است که با این طواف‌های سه‌گانه، سه پناه بودایی یعنی بودا، درمه (حقیقت بنیادین) و انجمن را به یاد آورند.[۲۴] برخی زائران تبتی طواف را به‌صورت خوابیده بر خاک انجام می‏‌دهند و همه مسیر را به شکل سینه‌خیز طی می‏‌کنند.[۲۵]

نماز و دعا:

زائران معمولاً پس از انجام طواف به نماز و دعا می‌پردازند. برخی از آنان این اعمال را به شکل ایستاده انجام می‏‌دهند. بعضی بر زانو می‌نشینند و برخی نیز به خاک می‌افتند و اعمال عبادی را به جای می‏‌آورند.

پانویس

  1. Sidhartha Gautama.
  2. در قلمرو وجودان، ص 136؛ آیین بودا در جهان امروز، ص28.
  3. Buddha.
  4. "Buddhism in India"، Encyclopedia of Religion، Vol. 2 ،P320
  5. آیین بودا در جهان امروز، ص30.
  6. Furseth، Inger and Repstad Pal ،An Introduction to the Sociology of Religion، (Ashgate Publishing Company، 2006)، P. 106
  7. Kennick Urubshurow، Victoria، IntroducingWorld Religions، (routledge، 2008)، P. xxiv
  8. Coward، Harold and Neufeldt، Ronald and Neumaier، Eva K. (eds.) ، Readings in Eastern Religions، (Wilfrid Laurier University Press، 2007، 2nd ed.) ، P. 114
  9. Jacob N. Kinnard، "worship"، Encyclopedia of Buddhism، robert E. Buswell، 2003، vol 2 ،p. 905.
  10. Nancy E. Auer Falk، "Buddhist Puja"، Encyclopedia of Religion، ed. M. Eliade، New York، 1987، Vol. 12، p. 86.
  11. Trainor، Kevin، Buddhism: the illustrated guide، (Oxford University Press، 2004)، P. 112
  12. Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، 2001)، PP. 69 – 87
  13. Olsen، Brad، Sacred Places Around the World، (Consortium of Collective Consciousness، 2004، 2nd ed.) ، P. 92
  14. Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، Pp. 75 – 78.
  15. Wilkinson، Philip and Charing، Douglas، Encyclopedia of religion، (Dorling Kindersley، 2004، 1st ed.) ،P. 94
  16. Leela، Aditi Wood، "Bodh Gaya"، Encyclopedia of Buddhism، robert E. Buswell، 2003، vol 1، p. 50
  17. . Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، 2001)، Pp. 81 – 82 &87.
  18. Akira، Hirakawa، "Stupa Worship"، Encyclopedia of religion، Vol. 14، p. 93.
  19. Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، Pp. 12-13.
  20. A. Salamone، Frank (ed.) ، Encyclopedia of religious rites، rituals، and festivals، Routledge، 2004)، P. 378 and J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P. 106
  21. J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، Pp. 110&107
  22. Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، P1.
  23. Trainor، Kevin، Buddhism: the illustrated guide، (Oxford University Press، 2004)، P. 113 and C.
  24. J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P. 106
  25. Trainor، Kevin، Buddhism، P. 113

منابع

 محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بودیسم.
  • آیین بودا در جهان امروز: ال. اس. کازینز، ترجمه: علیرضا شجاعی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1384ش.
  • بودا، جستاری در آیین و تعالیم: جلال الدین آشتیانی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1386ش.
  • 50 Eastern Thinkers - Diané Collinson، Dr.
  • Kathryn Plant، Robert Wilkinson - Routledge - England - 2000.
  • An Introduction to the Sociology of Religion: Classical and Conteporary Perspectives - Inger Furseth.
  • Pal Repstad - Ashgate Publishing Ltd. - England – 2006.
  • Britannica Encyclopedia of World Religions - encyclopedia Britannica، Inc. - England – 2006.
  • Buddhism: The Illustrated Guide، Kevin Trainor - Oxford University Press. - England – 2004.
  • Buddhist Pilgrimage - Chan Khoon San - Subang Jaya Buddhist Association - Malysia – 2001.
  • Buddhist Religious Studies: Class Four - Dr. Sunanda Barua، Nipul Kanti Baura، Nargis begum - National Curriculum and Textbook Board -2009.
  • Classic Asian Philosophy: A Guide to the Essential Texts - Joel J. Kupperman - Oxford University Press. - England – 2001.
  • Encyclopedia of Buddhism، Robert E. Buswell، MacMillan reference USA/Thomson/Gale - U. S. A – 2004.
  • Encyclopedia of Religion - Mircea Eliade، Charles J.
  • Adames – MacMillan - England – 1987.
  • Encyclopedia of religion - Philip Wilkinson، Douglas Charing - Dorling Kindersley - England – 2004.
  • Encyclopedia of Religious rites، rituals، and festivals - Frank A. Salamone - Routledge - England – 2004.
  • Introducing World Religions - Victoria Kennick Urubshurow – Routledge – England – 2008.
  • Readings in Eastern Religions - Harold G. Coward، Ronald Wesley Neufeldt، Eva K. Dargyay - Wilfrid Laurier Univ. Press. - Canada –2007.
  • Sacred Places around the World: 108 Destinations - Brad Olsen - CCC Publishing - U. S. A – 2004.
  • Sacred worlds: An Introduction to Geography and Religion، Chris C. Park - Routledge - England – 1994.
  • The Tibetan Book of Living and Dying - Sogyal Rinpoche - HarperCollins Publishers - U. S. A – 2002.
  • World Religions، Michael O’Neal، J. Sydney Jones، Neil Schlager، Jayne Weisblatt – UXL. Thomson Gale - U. S. A – 2007.