مسجد بنوحرام
مسجد بنی حَرام، یکی از مساجد قدیمی شهر مدینه است که پیشینه آن به عصر نبوی بازمیگردد،
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | مسجد بنی حرام الصغیر |
| مکان | عربستان * مدینه * در غرب کوه سلع |
| کاربری | مسجد |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| تاریخ بنا | |
| رویدادها | - جنگ احزاب |
| ویژگی‌های تاریخی | نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | موجود |
| بخش‌های بنا | دیوارهای جانبی - محراب - مأذنه |
|
| |
مسجد در غرب کوه سلع و در قسمت راست جاده‌ای که به سمت مساجد فتح می‌رود، قرار گرفته است.
این مسجد، که تا قبل از سال ١٣٨٨ق به علت مجهول بودن مکان دقیق آن، به شکل ویرانه درآمده بود، با تلاش یکی از محققان شهر مدینه، شناسایی و بازسازی شده و پس از آن دو بار دیگر بازسازی و تغییر شکل داده تا به شکل امروزی در سال 2024 درآمده است.
نام قبیله بر روی مسجد
مسجد بنی حَرام به خاطر واقع شدن در میان خانه های قبلیه بنی حرام، به این اسم نامگزاری شده. این قبیله از زیر مجموعه های قبلیه اصلی خزرج می‌باشند.[۱]
در برخی کتب به آن «مسجد بنو حرام صغیر» نیز گفته شده[۲] و گزارش سکونت گزینی قبیله بنی حرام در محدوده این مسجد نقل شده است.[۳] مسجد امروزه به مسجد العماری نیز معروف است.[۴]
موقعیت جغرافیایی
مسجد بنی‌حرام که برخی آن را جزو مساجد هفتگانه خندق شمرده‌اند[۴]، در سمت غرب کوه سلع، دست راست کسی است که از خیابان سیح به سمت مساجد فتح می‌رود.[۱] مسجد بنی حرام ۱.۶۸ کیلومتر با مسجد النبی فاصله دارد.[۵]
بنای مسجد
مسجد دارای یک قبه و یک مناره زیبا در ضلع شمال غربی خود است. طول آن 16 متر و عرضش 13 متر میباشد. همچین در ضلع شمال شرقی دارای امکاناتی برای وضو نمازگزاران میباشد.[۱]
مساحت کل آن قبل از بازسازی و مرمت اخیر سال 2024میلادی، ۲۲۶.۴۲ متر مربع بود و بعد از بازسازی ۲۳۶.۴۲ متر شده است. ظرفیت این مسجد ۱۷۲ نمازگزار است.[۵]
پیشینه
مسجد بنی حَرام، یکی از مساجد قدیمی شهر مدینه است که پیشینه آن به عصر نبوی بازمیگردد، بنی‌حرام یکی از طوایف انصار است که در مدینه سکونت داشتند و مسجد آنان که در میان منازل مسکونی‌شان بوده، تا به امروز برجای مانده است.[۱]
در یک نقل تاریخی آمده است که شماری از طایفه بنی‌حرام و بنی‌سلمه از محل سکونت خود نزد پیامبر اسلام(ص) شکایت کردند. حضرت آنان را به سکونت در بخش غربی کوه سلع راهنمایی کرد و آنان نیز چنین کردند.[۶]
پس از انتقال آنها به این بخش، قبیله بنی‌حرام این مسجد را ساختند، مسجدی که بعدها عمر بن عبدالعزیز آن را بازسازی کرد. به طور معمول در زمان او، این بازسازی‌ها نسبت به مساجدی انجام می‌شد که پیامبر(ص) در آنها نماز خوانده بود.[۷]
اختلاف در نماز پیامبر در مسجد
در این باره که آیا این مسجد محلی است که رسول خدا(ص) در آن نماز خوانده یا نه، اختلاف است. دلیلش این است که درباره زمان انتقال آنان به این محل، که شِعبی در کنار کوه سلع است، اختلاف شده که در زمان حیات رسول خدا(ص) به آن محل آمده‌اند یا بعد از آن.[۸]
اما سمهودی از ابن زباله (درگذشت حدود۲۰۰ق) روایتی نقل کرده[۳] که پیامبر (ص) در این مسجد نماز خوانده اند.[۹] همچنین کعکی که مدینه شناس معاصر است، نماز خواندن پیامبر در این مسجد را قطعی تلقی کرده است.[۱۰]
تاریخچه
تاریخچه اولین ساختمان این مسجد به عهد نبوی بازمیگردد که بنایی ساده از چوب و شاخه درخت خرما داشته.[۷] در طول قرنهای بعدی ساختمان مسجد بارها تا مرز فرسوده شدن و فراموشی رفته و البته به دفعات و به اشکال متنوعی مورد بازسازی و احیا نیز قرار گرفته است.
مسجد یاد شده، چندی پیش از سال ١٣٨٨ هجری، مخروبه شد و کسی آن را نمی‌شناخت. در این سال، یکی از محققان و نویسندگان شهر مدینه، با تطبیق آثار مکتوب درباره آن، آن را یافته و سبب احیاء آن شده است.[۱۱]در 1400 هجری/1979میلادی نیز بازسازی دیگری توسط سعودی صورت گرفته است.[۱۲]
در سال 1410ه/1990م وزارت حج و اوقاف سعودی بعد از تخریب بنای قدیمی، اقدام به احیای بنای مسجد و همچنین ایجاد گل‌دسته (مَأذَنِه)، سرویس بهداشتی و محل شرب آب کرد و همچنین برای مسجد فرش، امام جماعت، موذن و دیگر امکانات و مسئولان مربوطه را تهیه و تعیین کرد.[۷]
بر اساس تصاویر به نظر میرسد در این میان، (بین بازسازی سال 1990میلادی و بازسازی سال 2024 میلادی) پیش از شروع پروژه عظیم تغییر شکل کلی مسجد در 2024 میلادی، بازسازی های جزئی ای نیز به اجرا در آمده که در کتب مربوطه منعکس نشده است، این بازسازی ها از جمله تغییر شمایل درب ورودی مسجد و یا تجدید رنگ دیوارهای داخلی و خارجی و همچنین تغییر چندباره رنگ گنبد بین سفید و سبز میباشد.[۱۳]
مسجد برای کارهای بازسازی و توسعه در سال 2024میلادی بسته شده است و براساس تصاویر جدید، از حالت نمای گچی به سنگی تغییر شکل داده است. در بازسازی جدید یک گنبد و یک ماذنه مسجد حفظ شده و باقی مانده است.[۱۴]
هدف از اجرای طرح جدید بازسازی و نوسازی مساجد تاریخی در مدینه، حفظ هویت میراث شهری و تقویت زیبایی شناسی معماری محلی است. به همین دلیل ۱۳۰ مسجد عربستان با قدمت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی در فهرست طرح بازسازی و نوسازی قرار دارند. در بازسازی این مسجد که ساخت آن به دوران پیامبر اکرم(ص) برمی‌گردد، تلاش شده که به شکل طبیعی‌اش در ۱۴ قرن پیش بازگردانده شود.[۵]
تصاویر بعد از بازسازی سال 1400ه/1979م
-
تصویر از بیرون مسجد
-
محدوده مصلی مسحذ
-
محراب
-
حیات و ماذنه مسجد
-
ماذنه کوتاه و گنبدی شکل مسجد
تصاویر بازسازی سال 1410ه/1990م و بعد از آن
-
-
-
درب ورودی مسجد
-
مصلی مسجد
-
محدوده جنوبی داخل مسجد
-
محراب مسجد
تصاویر پیش از شروع پروژه سال 2024 میلادی(دو دهه بین دو بازسازی)
تصاویر مربوط به سال 2024 میلادی
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص44.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین المعماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد رابع، ص223.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص214.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ معالم المدینه المنوره بین المعماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد رابع، ص224.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ خبرگزاری ایکنا، کد خبر: ۴۱۸۳۸۲۴
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ابن شبّه، ص78.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ معالم المدینه المنوره بین المعماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد رابع، ص232-234
- ↑ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص45.
- ↑ اخبار المدینه، ابن زباله، ص146.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین المعماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد رابع، ص226.
- ↑ المساجد الاثریه، ص48.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین المعماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد رابع، ص235-239.
- ↑ گوگل مپ، تصاویر اختصاصی مسجد بنی حرام
- ↑ وبسایت «اکتشف المدینه»، خبر با عنوان: مسجد بني حرام - Bani Haram Mosque
منابع
- المغانم المطابة في معالم طابة، فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، و جاسر، حمد. ریاض - عربستان: دار الیمامة للبحث و الترجمة و النشر، ۱۳۸۹–۱۹۶۹.
- تاریخ المدینة المنورة، ابوزید عمر بن شبه، قم، دارالفکر، ١٣6٨ش.
- المساجد الاثریة فی المدینة المنورة، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، 1998.
- مجمع الزوائد و منبع الفوائد، نور الدین علی بن ابی بکر الهیثمی، بیروت، دارالکتاب 1967 م.