باب دار شیبة بن عثمان

باب دار شیبة بن عثمان: از درهای پیشین ضلع شمالی مسجدالحرام می‌باشد. این در به خاطر روبه‌رو بودن با خانه شیبة بن عثمان عبدری صحابی رسول خدا، به این نام مشهور بود. از این در با نام‌های دیگری چون باب دُریبه، باب بنی‌شیبه، باب بنی‌شیبه صغیر، یاد شده است. باب دار شیبه در گسترش اول دوران مهدی عباسی در سال 161ق. ساخته شد. این باب در گسترش اول دوره سعودی به سال 1380ق. برداشته شد.

علت نام‌گذاری

باب‌ دار شیبة بن عثمان از درهای قدیم مسجد بود که در زاویه شرقی دیوار شمالی مسجد قرار داشت.^[۱]این در به سبب روبه‌رو بودن با خانه شیبة بن عثمان عبدری (م. 59ق.) صحابی رسول خدا و کلیددار کعبه، به این نام شهرت داشت.^[۲]این خانه که درِ آن به مسجد باز می‌شد، در شمال مسجد و کنار ‌دارالندوه قرار داشت.^[۳]

نام‌های دیگر

این در با نام دُریبه نیز شناخته می‌شد؛^[۴] زیرا روبه‌روی کوچه‌ای باریک (درب)^[۵]که گویا همان زقاق الحذایین بود، ^[۶] قرار داشت. برخی از آن با نام باب بنی‌شیبه یاد کرده‌اند.^[۷]از این در با نام باب بنی‌شیبه صغیر نیز یاد شده است.^[۸]ابن‌جبیر (م. 614ق.) آن را دری کوچک و بدون نام می‌داند. وی به سخنی ضعیف اشاره می‌کند که نام در را باب الرباط یاد کرده است.^[۹]ابن‌ضیاء (م. 854ق.) به اشتباه نام این در را باب زیاده دارالندوه خوانده؛^[۱۰] اما باب قطبی در همین ضلع مسجد، بدین‌نام شناخته می‌شد.^[۱۱]

تاریخ ساخت

باب دار شیبه در گسترش اول دوران مهدی عباسی (حک: 158-169ق.) به سال 161ق. ساخته شد. در این گسترش، مسجدالحرام از سمت شرق توسعه یافت و این باب در بخش پایانی دیوار شمالی جای گرفت.^[۱۲]

اندازه در

این در دارای یک ورودی به ارتفاع نُه ذرع (حدود 5/4 متر) و عرض پنج ذرع (حدود 5/2 متر) بود.^[۱۳]

تاریخچه

به سال 817ق. در جریان درگیری که میان امیر محمل مصری با شماری از سربازانش روی داد، همه درهای مسجدالحرام، جز این در و باب‌های بنی‌شیبه و مجاهدیه، بسته شدند.^[۱۴]

به سال 825ق. همگام با بازسازی‌ها و تعمیرات به فرمان برسبای مملوکی (حک: 825-841ق.) و به دست امیر زین‌الدین مقبل قدیدی، سقف باب دار شیبه نیز تعمیر شد.^[۱۵]به سال 916ق. کناره‌های در نیز ترمیم گشت.^[۱۶]این باب به سال 975ق. به دست امیر قاسم بک، امیر جده، بازسازی شد.^[۱۷]

در ‌گزارش‌های سده سوم ق. آمده که این باب با هشت پله به صحن مسجد راه داشت.^[۱۸]در سده 14ق. این در یک پله از صحن مسجد پایین‌تر بوده و دری چوبی بر آن استوار گشته و بر آن نقش و ‌نگاری به چشم نمی‌خورده است.^[۱۹]

در فاصله میان این در و باب زیاده دارالندوه، چندین بنا وجود داشت؛ همچون: بیمارستان مستنصری ساخته شده به دست یکی از بردگان مستنصر عباسی به سال 641ق.^[۲۰] مدارس چهارگانه سلیمانیه ساخته شده به فرمان سلطان سلیمان قانونی (حک: 926-974ق.) ^[۲۱] دکه ابوبکر یمنی (م. 905ق.) برای تعلیم کودکان؛ و کاروانسرای سلیمانیه.^[۲۲]

این باب در گسترش اول دوره سعودی به سال 1380ق. برداشته شد.^[۲۳]

پانویس

↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص94؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
↑ اتحاف الوری، ج2، ص37؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص70؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص151-152.
↑ التاریخ القویم، ج4، ص423.
↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص152.
↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص129.
↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص201؛ ج6، ص227.
↑ رحلة ابن جبیر، ص74.
↑ تاریخ مکة المشرفه، ص158.
↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص167-169؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص151.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص88؛ الاعلاق النفیسه، ص53.
↑ شفاء الغرام، ج2، ص309؛ اتحاف الوری، ج3، ص517.
↑ شفاء الغرام، ج1، ص302-303.
↑ بلوغ القری، ج3، ص1714؛ التاریخ القویم، ج2، ص565.
↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص355-356؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص133؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص152.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص88؛ الاعلاق النفیسه، ص53.
↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص133.
↑ اتحاف الوری، ج4، ص46؛ تاریخ مکه، سباعی، ص294.
↑ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص355؛ تاریخ مکه، سباعی، ص476.
↑ التاریخ القویم، ج1، ص175.
↑ التاریخ القویم، ج1، ص175.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب دار شیبة بن عثمان.

اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق؛

اثارة الترغیب: محمد الخوارزمی (م. 827ق.)، مکه، مکتبة نزار المصطفی البازی، 1418ق؛

اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛

اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛

الاعلاق النفیسه: ابن رسته (م. قرن3ق.)، بیروت، دار صادر، 1892م؛

الاعلام باعلام بیت الله الحرام: محمد بن احمد النهروالی (م. 990ق.)، به کوشش علی محمد، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1425ق؛

بلوغ القری فی ذیل اتحاف الوری: عبدالعزیز بن فهد المکی (م. 920ق.)، به کوشش صلاح الدین و دیگران، دار القاهره؛

تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛

تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری؛

التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛

تاریخ مکه: احمد السباعی (م. 1404ق.)، نادی مکة الثقافی، 1404ق؛

تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛

رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛

سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛

شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.

[1] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص94؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.

[2] اتحاف الوری، ج2، ص37؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.

[3] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص70؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.

[4] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص151-152.

[5] التاریخ القویم، ج4، ص423.

[6] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص152.

[7] سفرنامه ناصر خسرو، ص129.

[8] اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص201؛ ج6، ص227.

[9] رحلة ابن جبیر، ص74.

[10] تاریخ مکة المشرفه، ص158.

[11] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.

[12] اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص167-169؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص151.

[13] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص88؛ الاعلاق النفیسه، ص53.

[14] شفاء الغرام، ج2، ص309؛ اتحاف الوری، ج3، ص517.

[15] شفاء الغرام، ج1، ص302-303.

[16] بلوغ القری، ج3، ص1714؛ التاریخ القویم، ج2، ص565.

[17] الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص355-356؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص133؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص152.

[18] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص88؛ الاعلاق النفیسه، ص53.

[19] تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص133.

[20] اتحاف الوری، ج4، ص46؛ تاریخ مکه، سباعی، ص294.

[21] الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص355؛ تاریخ مکه، سباعی، ص476.

[22] التاریخ القویم، ج1، ص175.

[23] التاریخ القویم، ج1، ص175.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]