باب سده
باب سُده: از درهای ضلع شمالی مسجدالحرام می‌باشد. این باب در گسترش دوران منصور عباسی، ساخته شد که اولین در از درهای دیوار شمالی مسجدالحرام بود. این در با نام‌هایی دیگری چون باب دار عمرو بن عاص، باب الوسیط، باب الطبری، باب سده الرهوط، یا باب سده الوهوط، باب ابن عتی و باب سدره، یاد شده است. در حکومت مهدی عباسی این در مرمت گشت و در دوران حکومت سلطان مراد سوم عثمانی، این باب ویران و به همان شکل پیشین ساخته شد. این باب در گسترش اول سعودی، در سال ۱۳۸۱ق. برداشته شد.
معرفی اجمالی
باب سده نخستین در از درهای دیوار شمالی مسجدالحرام بود که در گسترش دوران منصور عباسی (حک: 137-140ق.) ساخته شد.[۱]
باب سده مشهورترین نامی است که این در از سده 6ق. با آن شناخته می‌شد.[۲]سیل‌هایی که از سمت کوه قُعَیقَعان به سوی مسجدالحرام روانه می‌شد، از این در وارد مسجد می‌شد. هم‌زمان با جاری شدن سیل، تخته چوبی از ساج را بر دهانه این در قرار می‌دادند تا از ورود آن پیش‌گیری کند. در دو طرف دیوارهای باب، دو حفره ایجاد کردند تا لبه‌های این تخته چوب درون آن فرورود و در برابر سیل به قدر کافی مقاومت کند.[۳]شماری بر این باورند که این باب به علت بسته شدن و سپس باز شدن، به سده شناخته شده است.[۴]
نام‌های دیگر
در منابع سده سوم ق. این در با نام باب دار عمرو بن عاص[۵]به سبب نزدیک بودن به منزل وی[۶]خوانده شده است. در دوره‌های بعد، با نام‌های دیگر از این باب یاد شده است؛ همچون: باب الوسیط در سده 5ق.[۷] باب الطبری در سده 6ق.[۸] باب سده الرهوط/ سده الوهوط[۹]در سده 9 و 10ق.[۱۰] باب ابن عتیق در سده 11ق. به سبب نزدیکی به خانه عبدالرحمن بن عبدالله بن عتیق حضرمی، وزیر شریف حسن بن ابی‌نمی امیر مکه (حک: 992-1010ق.). [۱۱]در برخی منابع، از این باب با نام سِدره یاد شده که یا بر اثر همجواری با درخت سدر و یا به سبب تصحیف نام سده، چنین خوانده شده است.[۱۲]
مرمت
این در کوچک با یک ورودی[۱۳]در حکومت مهدی عباسی (حک: 158-169ق.) مرمت گشت.[۱۴]باب سده دارای 10 ذرع طول (حدود پنج متر) و چهار ذرع عرض (حدود دو متر) بود و با هفت پله به صحن مسجدالحرام می‌رسید. هنگامی که سیل، گل و لای را به درون مسجد می‌آورد، برخی پله‌های باب زیر آن مدفون می‌گشت.[۱۵]
در سده هفتم ق. کنار این در، مسافرخانه‌ای به نام رباط قزوینی قرار داشت.[۱۶]به سال 984ق. در دوران حکومت سلطان مراد سوم عثمانی (حک: 982-1003ق.) این باب ویران و به همان شکل پیشین ساخته شد. درِ جدید دو لنگه بود و 5/2 متر وسعت داشت. در بالای آن، شش کنگره به شکل برگ‌های سه ضلعی طراحی شده بود. بر بالای چهار چوب این در، عبارت «لا اله الا الله محمد رسول الله» را حکاکی کرده بودند.[۱۷]پله‌های این در را 15[۱۸]یا 11[۱۹]عدد دانسته‌اند. این باب در گسترش اول سعودی، به سال 1381ق. برداشته شد.[۲۰]
پانویس
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص77، 93؛ تاریخ الخمیس، ج1، ص124؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص129.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص74؛ الاستبصار، ص27؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص377.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص197؛ الاعلاق النفیسه، ص52.
- ↑ الجامع اللطیف، ص193؛ مرآة الحرمین، ج1، ص234.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص77، 93؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص196-197؛ تاریخ الخمیس، ج1، ص124.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص28، 130.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص128.
- ↑ الاستبصار، ص27.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج2، ص124.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ص158.
- ↑ الارج المسکی، ص182؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص130.
- ↑ منائح الکرم، ج3، ص181-182؛ تحصیل المرام، ج1، ص386؛ ج2، ص625؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص132.
- ↑ الاستبصار، ص27؛ تاریخ الخمیس، ج2، ص124؛ مرآة الحرمین، ج1، ص234.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص129.
- ↑ الاعلاق النفیسه، ص52.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص431؛ افادة الانام، ج2، ص387.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص129-130؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص132.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص234.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص129؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص132.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص132؛ موسوعة مکة المکرمه، ج4، ص321.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب سده.
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
- الارج المسکی فی تاریخ المکی: علی عبدالقادر الطبری (م. 1070ق.)، به کوشش الجمال، مکه، المکتبة التجاریه، 1416ق؛
- الاستبصار فی عجائب الامصار: کاتب مراکشی (م. قرن6ق.)، بغداد، دار الشؤون الثقافیه، 1986ق؛
- الاعلاق النفیسه: ابن رسته (م. قرن3ق.)، بیروت، دار صادر، 1892؛
- افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازی (م. 1365ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، 1430ق؛
- تاریخ الخمیس: حسین الدیاربکری (م. 966ق.)، بیروت، مؤسسة شعبان، 1283ق؛
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛
- تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری؛
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق؛
- الجامع اللطیف: محمد ابن ظهیره (م. 986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق؛
- رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. 779ق.)، به کوشش التازی، رباط، المملکة المغربیه، 1417ق؛
- رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛
- سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، 1419ق؛
- موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.