کوه ثور (مدینه)

ثور کوهی در شمال مدینه و حد حرم است.

معرفی اجمالی

ثور نام کوهی کوچک و خیمه‌مانند، نزدیک کوه احد در شمال مدینه در هشت کیلومتری مسجدالنبی است.^[۱] شباهت شکل این کوه با گاو نر، دلیل این نام‌گذاری دانسته شده است.^[۲] این کوه کم‌ارتفاع و تپه‌مانند، زمینی به شعاع 250 متر را در برگرفته است.

موقعیت جغرافیایی

کوه ثور از سمت جنوب و غرب به دامنه‌های کوه احد متصل است؛ ولی رنگ و شکلی متمایز دارد. کوه‌های وعیره در شمال آن قرار دارند. امروزه جهت شرقی آن با زمینی که به مجتمع مسکونی نیروهای نظامی منتهی می‌شود، محدود شده است. قسمت‌های فرازین کوه با صخره‌هایی گرانیتی به رنگ سرخ مایل به سیاه پوشیده شده‌اند. به جهت شکل طبیعی آن، غار و چشمه‌های طبیعی در آن وجود ندارد و هنگام ریزش باران، آب شتابان از همه سوی آن به سوی پایین جاری می‌شود.

در مجاورت دامنه جنوبی آن و نزدیک کوه احد، چراگاه‌هایی وجود دارد که آب آن از بارش‌های جاری شده بر این کوه و نیز کوه احد تامین می‌شود.^[۳]

بر پایه حدیثی از پیامبر(ص) میان کوه‌های عَیر در جنوب و ثور در شمال، حرم مدینه دانسته شده است.^[۴]

دیدگاه تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان

برخی از تاریخ‌نگاران و جغرافی‌شناسان نخستین، به دلیل شناخت نداشتن از منطقه، وجود کوهی به این نام را در مدینه منکر شده و نام آن در روایت یاد شده را برآمده از تصحیف دانسته‌اند.^[۵] بعضی لفظ ثور در روایت را به کوه ثور در مکه تطبیق داده و منظور از حدیث را الحاق شهر مدینه به مکه به جهتِ حرم بودن دانسته‌اند.^[۶]

گروهی دیگر ویژگی‌های جغرافیایی کوه یاد شده در حدیث را بر کوهی به نام تَیاَب یا خُزان در شش کیلومتری مسجد نبوی تطبیق کرده‌اند و باور دارند که کوه ثور در جایی دیگر در مسیر مزارع الخلیل در جهت شمالی مدینه قرار دارد.^[۷]

فیروزآبادی (م. 817ق.) و ابن‌حجر عسقلانی (م. 852ق.) موقعیت این کوه را در مدینه تثبیت نموده‌اند.^[۸] مدینه‌شناسانی چون مطری (م. 741ق.) و سمهودی (م. 911ق.) به وجود کوهی بدین نام در مدینه تصریح کرده‌اند.^[۹]

برای زدودن ابهام و تعیین موقعیت دقیق حرم مدنی از سوی حکومت سعودی به سال 1378ق. کمیته تخصصی تشکیل شد و حدود حرم مدنی را تعیین کرد. بر پایه تحقیق این کمیته، حد شمالی حرم مدنی همان کوه ثور نزدیک احد است.^[۱۰]

پانویس

↑ التعریف بما آنست الهجره، ص182؛ معالم المدینة المنوره، ج1، ص41؛ تاریخ معالم المدینه، ص226.
↑ وفاء الوفاء، ج1، ص80؛ معالم المدینة المنوره، ج1، ص216-217.
↑ معالم المدینة المنوره، ج1، ص219، 226-228.
↑ صحیح البخاری، ج8، ص10؛ صحیح مسلم، ج4، ص115.
↑ النهایة فی غریب الحدیث، ج1، ص229-230.
↑ نک: معجم ما استعجم، ج1، ص350؛ معجم البلدان، ج2، ص87؛ وفاء الوفاء، ج1، ص77-80.
↑ نک: معالم المدینة المنوره، ج1، ص219، «پاورقی.
↑ فتح الباری، ج4، ص70؛ القاموس المحیط، ج1، ص384.
↑ التعریف بما آنست الهجره، ص182؛ وفاء الوفاء، ج1، ص80.
↑ معالم المدینة المنوره، ج1، ص220-226.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ثور.

تاریخ معالم المدینة قدیماً و حدیثاً: احمد یاسین، به کوشش امین کردی، عربستان، دار العلم، 1412ق؛

التعریف بما آنست الهجره: محمد المطری (م. 741ق.) ، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، 1426ق؛

صحیح البخاری: البخاری (م. 256ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1401ق؛

صحیح مسلم: مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر؛

فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛

القاموس المحیط: الفیروزآبادی (م. 817ق.) ، بیروت، دار العلم؛

معالم المدینة المنوره: عبدالعزیز کعکی، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1419ق؛

معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.) ، بیروت، دار صادر، 1995م؛

معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. 487ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق؛

النهایه: مبارک ابن اثیر (م. 606ق.) ، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش؛

وفاء الوفاء: السمهودی (م. 911ق.) ، به کوشش خالد عبدالغنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.

[1] التعریف بما آنست الهجره، ص182؛ معالم المدینة المنوره، ج1، ص41؛ تاریخ معالم المدینه، ص226.

[2] وفاء الوفاء، ج1، ص80؛ معالم المدینة المنوره، ج1، ص216-217.

[3] معالم المدینة المنوره، ج1، ص219، 226-228.

[4] صحیح البخاری، ج8، ص10؛ صحیح مسلم، ج4، ص115.

[5] النهایة فی غریب الحدیث، ج1، ص229-230.

[6] نک: معجم ما استعجم، ج1، ص350؛ معجم البلدان، ج2، ص87؛ وفاء الوفاء، ج1، ص77-80.

[7] نک: معالم المدینة المنوره، ج1، ص219، «پاورقی.

[8] فتح الباری، ج4، ص70؛ القاموس المحیط، ج1، ص384.

[9] التعریف بما آنست الهجره، ص182؛ وفاء الوفاء، ج1، ص80.

[10] معالم المدینة المنوره، ج1، ص220-226.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]