ابن غزاله
ابن غزاله، از کتیبه‌نگاران مسجد النبی در قرن دوم هجری. از نام و نسب ابن غزاله اطلاعات چندانی در دست نیست. برخی او را از موالی مردم مدینه و از تعمیرکاران و نگارندگان کتیبه‌ای در مسجد پیامبر در سمت قبله دانسته‌اند که در حمله حروریه (طایفه‌ای از خوارج)، به مدینه شکسته شده بود. بنا بر گفته مورخان، پیش از ابن غزاله، ابن عطیه از امرای اموی مدینه در سال ۱۲۸ق، به تعمیر این کتیبه دستور داد؛ اما به عللی ناشناخته تعمیر و نگارش آن به انجام نرسید. پس از او داود بن علی از امرای عباسی مدینه در سال ۱۳۲ق، با کمک صالح بن کیسان، از محدثان، به تعمیر و نگارش آن پرداخت؛ اما با مرگ داود نگارش آن ناتمام ماند.[۱]
زمانی که زیاد بن عبیدالله حارثی، دایی سفاح، در سال ۱۳۳ق، والی مدینه شد،[۲] ابن غزاله را که کتیبه‌نگاری توانا بود، به تعمیر و تکمیل این کتیبه گمارد. او این کتیبه را با «بسم الله الرحمن الرحیم. لا اله الا الله وَحدَهُ لا شریکَ لَه...» آغاز کرد و با جمله «وَضِع الأَخماس فی مَواضِعِها الَّتی اُمِرَ بِها لِذِوی القُربٰی و الیَتامیٰ و المَساکین و ابنِ السَّبِیل» به پایان رساند.[۳] این کتیبه افزون بر مباحث توحیدی، مشتمل بر برخی نکات اخلاقی چون سفارش به تقوا، صله رحم، احیای حقوق، عدالت در حکمرانی بر مسلمانان و اطاعت از خداوند است و در پایان به برخی از موارد کاربرد خمس اشاره کرده است.
بر پایه نقلی، هنگامی که ابن غزاله نگارش کتیبه را به پایان رساند، نزد زیاد بن عبیدالله رفت و دستمزد خویش را خواست. زیاد از پرداخت اجرت وی خودداری کرد و گفت: هرگاه دیدی ما به آن فرمان‌های الهی که در این کتیبه نگاشته‌ای، عمل کردیم، بیا و مزد خود را بستان![۴] چنین رفتاری از زیاد بن عبیدالله با کتیبه‌نویس دیگری به نام سعد النار نیز گزارش شده است[۵] که نشان از نادانی و تندخویی زیاد بن عبیدالله دارد.[۶] از زمان درگذشت ابن غزاله گزارشی در دست نیست.
پانویس
منابع
- الاعلاق النفیسه: احمد بن عمر بن رسته (زنده در ۲۹۰ق.)، ترجمه و تعلیق: حسین قره چانلو، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۵ش؛
- الاغانی: ابوالفرج الاصفهانی (م.۳۵۶ق.)، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق؛
- انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.) به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، ۱۴۰۶ق؛
- المناسک و اماکن طرق الحج: الحربی (م.۲۸۵ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض،دار الیمامه، ۱۴۰۱ق.