ضریح قبر امام حسین(ع)

ضریح مطهر امام حسین(ع)

ضریح قبر امام حسین(ع)، ضریحی شش‌گوشه بر روی قبر مطهر امام حسین‌(ع) در کربلا، در کشور عراق قرار دارد.

در طول تاریخ، حاکمان و پادشاهان مختلف در ساخت و ساز و تزیین حرم مطهر امام حسین(ع) همت گماشته‌اند.

اولین ضریح بر روی قبر ایشان از جنس چوب بود و توسط عضدالدوله دیلمی ساخته شد. در دوره قاجاریه ابتدا فتحلی‌شاه و بعد انیس‌الدوله زن ناصرالدین‌شاه هرکدام ضریحی از جنس نقره برای قبر شریف امام حسین(ع) ساختند.

طاهر سیف‌الدین داعی مطلق فرقه بهره هند ضریحی از نقره خالص ساخت. این ضریح با ضریح قاجاری تعویض گردید و ضریح قبلی برای نصب بر روی قبر شریف امامین عسکریین(ع) به سامرا فرستاده شد.

کار ساخت ضریح فعلی سال 1385ش با تشکیل هیأت امنایی در ایران کلید خورد. این ضریح همانند ضریح قبلی، شش گوشه و تقریباً به همان ابعاد، ساخته و پس از نصب بر روی قبر مطهر امام حسین(ع)، در اسفند سال 1391 رونمایی شد.

گفتنی است داخل ضریح مطهر صندوقچه‌ای بر روی قبر شریف نصب است. این صندوقچه برای اولین بار توسط شاه اسماعیل صفوی ساخته شد. صندوقچه دیگری توسط گوهرشاد همسر نادرشاه افشار به حرم مطهر هدیه گردید. این صندوقچه بارها مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و هنوز هم بر روی قبر مطهر نصب است.

تاریخچه ساخت ضریح

در اینجا به اختصار به تاریخچه ساخت ضریح بر روی قبر مطهر امام حسین(ع) و سازندگان آن اشاره می‌کنیم:

عضدالدوله دیلمی

در سال ۳۷۱ه ق عضدالدوله دیلمی از امرای آل بویه برای نخستین بار ضریحی از جنس چوب ساج و تزیین شده با عاج روی قبر امام حسین(ع) نصب کرد و قبر را با پارچه‌های گران‌بهای دیباج پوشانید.

فتحلی‌شاه قاجار

در سال 1213 ه. ق، فتحعلی‌شاه قاجار به ملک‌الشعرای دربار خود، فتحعلی‌خان صبای کاشانی، دستور داد که ضریحی نقره‌ای بر قبر امام حسین(ع) نصب کند. او نیز صنعتگران را مامور کرد تا ضریح را بسازند و برخی اشعار خود را در مدح و رثای امام حسین(ع) بر ضریح نوشت. ساخت ضریح، پنج ماه طول کشید و آن را دید. سپس در سال 1218 ه. ق، محمدحسین قراگوزلو، حاکم همدان، این ضریح را به کربلا منتقل و بر قبر شریف حضرت سیدالشهداء(ع)، نصب کرد.

انیس‌الدوله همسر ناصرالدین‌شاه

در دوره ناصرالدین‌شاه نیز یکی از زنان وی، به نام انیس‌الدوله، ضریح دیگری را از نقره، برای نصب بر قبر شریف امام(ع) هدیه نمود که طول آن، 80/ 4 متر و ارتفاع آن، 70/ 1 متر بود.

طاهر سیف‌الدین

ضریح قدیمی

طاهر سیف‌الدین، داعی مطلق پیشین فرقه بُهره هند که از فرقه‌های اسماعیلیان به شمار می‌آید، پس از زیارت کربلا در سال 1355 ه. ق، تصمیم گرفت ضریح جدیدی را به حرم مطهر امام حسین(ع) هدیه کند. ضریح اهدایی وی که با ضریح قاجاری تعویض شد، از نقره خالص، و طول، عرض و ارتفاع آن، به ترتیب 5/ 5، 5/ 4 و 7/ 3 متر بود.

کار ساختن این ضریح، در سال 1358 ه. ق به پایان رسید و طی مراسمی رسمی با حضور داعی مزبور، رونمایی شد. برخی شعرای شیعه، از جمله عبدالکریم النایف و شیخ‌ محمد سماوی، بدین مناسبت اشعاری سرودند که ماده تاریخ اشعارشان، به ترتیب برابر با 1355 و 1358 ه. ق است. گفته می‌شود ضریح نقره‌ای قبلی پس از بازسازی، به آستان سامرا ارسال شد و بر قبر امامین عسکریین(ع) نصب گردید.

در سال 1375 ه. ق، طاهر سیف‌الدین برای این ضریح، تاجی از طلا نصب کرد که نمای بیرونی آن، شامل چهار نوار بود؛ به‌گونه‌ای که محیط هر نوار، به صورت متدرج، از پایین به بالا، افزایش می‌یافت. روی هریک از این نوارها، کتیبه برجسته‌ای به خط ثلث و با پوشش آب طلا، قرار گرفته بود. این ضریح، بیش از 75 سال روی قبر امام حسین(ع) باقی بود؛ تا اینکه در سال 1391 ه. ش، از روی قبر شریف برداشته شد و ضریح جدیدِ ساخته شده در ایران، جایگزین آن گردید.

ضریح جدید

پروژه ساخت ضریح جدید امام حسین(ع)، در سال 1385 ه. ش در ایران، با تشکیل هیئت امنایی برای این کار، آغاز شد. طرح هنری ضریح را «استاد محمود فرشچیان»، نقاش بزرگ معاصر ایران ارائه داد و خطاطی کتیبه‌های آن را «استاد سید محمدحسینی موحد»، از خوشنویسان بزرگ جهان اسلام برعهده گرفت و قلم‌زنی روی ضریح را نیز هنرمندان اصفهانی انجام دادند.

کار ساخت ضریح، از خرداد ماه سال 1387 ه. ش، در شبستان مدرسه معصومیه قم آغاز شد. برای طراحی سازه ضریح، از سیستم‌های روز مهندسی استفاده شد و مهندسان مختلف رشته‌های عمران و معماری، به‌ویژه آقایان عبدالحمید توکلی‌بینا و مهدی خوش‌نژاد، در ساخت ضریح کمک و نظارت کردند.

جنس اصلی سازه ضریح که قطعات نقره و طلا روی آن ترکیب شده، از چوب ساج است که در سال 1993 م از جنگل‌های برمه استحصال شده و وزن چوب‌های به کار رفته‌ در ضریح، 5350 کیلوگرم است. همچنین مقدار 118 کیلو و 650 گرم طلا و بالغ بر 4600 کیلوگرم نقره در ساخت ضریح، استفاده شده است.

ضریح جدید همانند ضریح قبلی، شش گوشه و تقریباً به همان ابعاد، ساخته شده است. مساحت نمای آن 86/ 33 مترمربع، طول و عرض آن 34/ 7* 04/ 5 متر و ارتفاع آن نیز 49/ 4 متر است. تعداد پنجره‌های مشبک گرداگرد ضریح نیز بیست پنجره است. سرانجام این ضریح پس از بدرقه مردم شهرهای مختلف ایران، به کربلا انتقال یافت و پس از نصب بر قبر شریف امام حسین(ع)، طی مراسم باشکوهی در 15 اسفند 1391 ه. ش رونمایی شد.

صندوقچه قبر امام حسین

گویند شاه اسماعیل صفوی در سال 920 ه. ق، دستور ساخت شش صندوقچه چوبی خاتم و منبت‌کاری نفیس را صادر کرد تا بر قبور مطهر امامان مدفون در عراق نصب شود که البته صندوقچه قبر امام حسین(ع)، پس از وفات شاه اسماعیل در سال 932 ه. ق بر قبر مطهر، نصب گردید.

در سال 1133 ه. ق، گوهرشاه خانم، دختر شاه سلطان حسین صفوی که به ازدواج نادرشاه درآمد، صندوقچه چوبی خاتم‌کاری نفیسی را که ساخته دست هنرمندان شیرازی بود، به حرم مطهر هدیه کرد. این صندوقچه در جریان حمله وهابی‌ها به کربلا، آسیب دید و مقداری از آن، در آتش سوخت و برای همین، در سال 1225 ه. ق بازسازی گردید.

پوشش صندوقچه

به علت نشستن گرد و غبار و چربی و آلودگی بر صندوقچه، در سال 1360 ه. ق، استاد «محمدصنیع خاتم شیرازی»، صنعتگر معروف ایرانی، آن را به‌طور مناسب و شایسته‌ای، بازسازی کرد؛ به‌گونه‌ای که گویا برای نخستین بار از دست سازنده اصلی آن، بیرون آمده است. برای آنکه صندوقچه از گرد و غبار آسیب نبیند، آن را از چهار سمت‌ و نیز از سمت بالا، با شیشه‌های سنگی مخصوصی پوشاندند و خطوط تقاطع شیشه‌ها را از پنبه و لاستیک پر کردند. این صندوقچه، هنوز روی قبر شریف، موجود است و طول، عرض و ارتفاع آن، به ترتیب 5/ 4، 3 و 30/ 1 متر است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «ضریح قبر امام حسین(ع)»، ج1، ص172. است.

• ناسخ التواريخ، تواريخ قاجاريه، محمد تقى خان سپهر، تصحيح: جمشيد كيان‌فر، تهران، اساطير، ١٣٧٧ه. ش.
• شهر حسين، محمدباقر مدرّس بستان‌آبادى، قم، مؤسسه انتشارات دار العلم، ١٣٨٠ه. ش.
• دائرة المعارف الحسينية - تاريخ المراقد الحسين وأهل بيته وأنصاره، محمد صادق محمد الكرباسي، لندن: المركز الحسيني للدراسات.
• تاريخ جغرافيائى كربلاى معلى، عمادالدين حسين اصفهانى (حسين عمادزاده)، بى‌جا، بى‌نا، بى‌تا.