مزار سیدمرتضی

مزار سیدمرتضی در کاظمین

اطلاعات اوليه
کاربری	زیارتگاه
مکان	نزدیک آستان کاظمین
مشخصات
وضعیت	فعال

مزار سیدمرتضی، بارگاهی است منسوب به سیّدمرتضی در شهر کاظمین عراق، که در بیرون از صحن مطهر و در جهت جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد. این مرقد ظاهرا همان محل اولیه دفن ایشان قبل از انتقال جسد به کربلا بوده که دارای گنبد و بارگاهی است. البته ادعای انتقال پیکر سیدمرتضی به کربلا، از نظر تاریخی پذیرفتنی نیست.

بنابر نقل نجاشی سیدمرتضی در سال ۴۳۶ق درگذشت. پسرش بر او نماز خواند و در خانه خودش در محله کرخ بغداد (کاظمین) دفن شد. در برخی از منابع آمده است که جسد سیدمرتضی و برادرش سیدرضی مدتی پس از دفن در کرخ بغداد، به کربلا منتقل شده و در حرم امام حسین(ع) به خاک سپرده شده است. ابن میثم بحرانی از علمای قرن هفتم نیز محل دفن دو برادر را در نزدیکی قبر امام حسین(ع) دانسته است.

امروزه در کاظمین بارگاهی منسوب به سید مرتضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود.

معرفی سیدمرتضی

ابوالقاسم علی بن ابواحمد حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم(ع)، مشهور به سیدمرتضی یا شریف مرتضی، برادر بزرگ‌تر سیدرضی و از علمای مشهور شیعه است. سیدمرتضی در سال 355ه. ق، به دنیا آمد. وی بزرگ‌ترین عالم شیعه در زمان خود به شمار می‌آید که در فنون و رشته‌های دینی زمان خود به‌ویژه اصول فقه و کلام، صاحب‌نظر بوده است و تعدادی از علما و فقهای بزرگ شیعه در آن زمان نیز در محضر سیدمرتضی، درس خوانده‌اند.

نمای کلی مرقد سیدمرتضی در اطراف حرم کاظمین

وفات و مدفن

براساس منابع تاریخی معتبر، سیدمرتضی در روز یکشنبه، 25 ربیع‌الاول سال 436ه. ق، در بغداد درگذشت و در خانه‌اش، به خاک سپرده شد.

انتقال جسد به کربلا

اما ابن‌عنبه، نسب‌شناس مشهور، همان‌گونه که درباره سیدرضی ادعا نموده، درباره سیدمرتضی نیز گفته است که تابوت او پس از دفن اولیه در بغداد، به حرم امام حسین(ع) انتقال یافت و نزد پدر و برادرش به خاک سپرده شد و قبور آنان، آشکار و معروف بوده است. اما هیچ توضیحی نداده است که چگونه و در چه زمانی، این اتفاق رخ داده است. با این حال، قول ابن‌عنبه به سایر منابع شیعه راه یافته و مورد پذیرش علما و نویسندگان شیعه در قرون اخیر، واقع شده است.

نمای درونی مرقد سیدمرتضی

اما ادعای انتقال جنازه سید مرتضی به کربلا، از نظر تاریخی پذیرفتنی نیست. با این حال، امروزه قبر و زیارتگاهی منسوب به وی، نزدیک آستان کاظمین(ع) و در فاصله کمی از زیارتگاه منسوب به سیدرضی وجود دارد.

برخی وجود این دو زیارتگاه را چنین توجیه کرده‌اند که محل دفن اولیه سیدرضی و مرتضی، در بغداد بوده است. اما همان‌گونه که بیان شد، با توجه به تصریح منابع تاریخی کهن و معتبر مبنی بر دفن هریک از سیدرضی و مرتضی در خانه آنها، این ادعا را نیز نمی‌توان پذیرفت.

سیدجعفر اعرجی (متوفای 1332ه. ق) و محمدحسن آل‌یاسین معتقدند قبری که امروزه مردم، به عنوان قبر سیدمرتضی علم‌الهدی بیرون آستان کاظمین(ع) زیارت می‌کنند، در واقع قبر ابراهیمِ مرتضی، فرزند امام موسی کاظم(ع) است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «مزار سیدمرتضی»، ج1، ص323. است.

• مناهل الضرب فی انساب العرب، سید جعفر الاعرجی النجفی الحسینی، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی، ١4١٩ه. ق.
• تاریخ المشهد الکاظمی، محمدحسن آل یاسین، ط ١، بغداد، مطبعة المعارف، ١٣٨٧ه. ق - ١٩6٧م.
• رجال السید بحرالعلوم (الفوائد الرجالیة)، السید محمد مهدی بحرالعلوم، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، النجف، مکتبة العلمین، ١٣٨5ه. ق.
• المزار، السید مهدی القزوینی، تحقیق: جودت القزوینی، ط ١، بیروت، دار الرافدین، ١4٢6ه. ق - ٢٠٠5م.
• رجال النجاشی، احمد بن علی، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ط 6، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ١4١٨ه. ق.
• شرح نهج البلاغة، ابن میثم بحرانی، قم، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۶۲ش.
• تاریخ بغداد (تاریخ مدینة السلام) ، احمد بن علی بن ثابت (الخطیب البغدادی)، تحقیق: بشّار عوّاد معروف، ط ١، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ١4٢٢ه. ق - ٢٠٠١م.
• وفیات الاعیان، شمس‌الدین احمد بن محمد (ابن خلّکان)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، (لا ت).
• عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، جمال‌الدین احمد بن علی الحسینی (ابن عنبة)، تحقیق: السید مهدی الرجائی، ط ١، قم، ١4٢5ه. ق - ١٣٨٣ ه. ش - ٢٠٠4م.