کتاب المزار (شیخ مفید)

کتاب المزار (شیخ مفید)

نشر
نسخه الکترونیکی	کتاب المزار شیخ مفید.

نام‌های دیگر

مؤلف، این کتاب را در خطبه آن، «مناسک زیارة الامامین» نامیده و در کتاب الارشاد خود، با عنوان «مناسک المزار» به آن ارجاع داده است. برخی از بزرگان این کتاب را با نام‌های «المزار»، «مناسک المزار» و «مناسک المزارات» خوانده‌اند.

علامه نجاشى هنگام برشمردن کتاب‌هاى شیخ مفید ، از مزار صغیر یاد مى‌کند و علامه آقا بزرگ تهرانى هم مزار موجود را مزار صغیر مى‌نامد. از این عبارت برمى‌آید که مؤلف، داراى دو کتاب مزار کبیر و صغیر بوده است و اکنون از کتاب مزار کبیر او اطلاعى در دست نیست. البته احتمال دیگرى هم هست که مراد نجاشى، کوچکى حجم کتاب باشد نه وجود کتابى دیگر به نام المزار الکبیر.

علامه آقا بزرگ تهرانى در الذریعه، هنگام معرفى مزار مفید، خطبه مزار شهید را ذکر کرده است و این، سبب اشتباهى شده و سبب شده برخى دیگر نیز نسخه‌هاى مزار شهید و مفید را خلط کرده‌اند.

ساختار

حجم این اثر چندان نیست و اکنون با تصحیح و تعلیق آیت‌الله موحد ابطحی، بدون محاسبه فهارس، دویست صفحه است و اگر پاورقى‌ها و ارجاعات را در نظر نگیریم، نزدیک به صد صفحه معمولى وزیرى است.

کتاب مشتمل بر دو بخش اولى و ثانوى است و محقق در بخش اول ۶٧ باب و در بخش دوم ٢٩ باب آورده و پنج نوع فهرست براى کتاب استخراج کرده است.

محتوا

مؤلف در آغاز به گردآورى روایات فضیلت و آداب زیارت امام علی(ع) و امام حسین(ع) پرداخته است. مؤلف، بعدها آداب زیارت و روایات مربوط به دیگر معصومان(ع)، آداب و اعمال زیارت مؤمنین، زیارت قبور آنان و مطالب دیگری را به کتاب افزوده است.

بخش اول / روایات مربوط به فضیلت و آداب زیارت امیرالمؤمنین و بعضى از اماکنى که در جوار آن حضرت است، مثل مسجد کوفه و مسجد سهله.

روایات مربوط به فضیلت و وجوب زیارت امام حسین(ع) و ثواب بسیار و آثار مادى و معنوى آن و آداب و مراسم ویژه زیارت آن حضرت و زیارات ایشان و همچنین زیارت حضرت على اکبر و حضرت عباس(ص).

بخش دوم / فضیلت زیارت رسول خدا(ص) و آداب زیارت آن

حضرت، فضیلت زیارت حضرت فاطمه(علیها السلام) و آداب زیارت ایشان، فضیلت زیارت امام حسن(ع) و سایر ائمه(علیهم السلام) و آداب زیارت آنها، زیارات جامعه و مربوط به همه ائمه، زیارت نیابتى و آداب و ثواب آن، فضیلت زیارت قبور شیعیان.

روایات این کتاب سه گونه است:

١. روایاتى که با ارائه سند کامل از استاد خود ابن قولویه نقل مى‌کند که قسمت عمده این کتاب را تشکیل مى‌دهد. گاهى نیز روایات را از دیگر استادان خود با سند کامل ذکر کرده است.

٢. روایاتى که به صورت مرسل از یکى از ائمه(علیهم السلام) نقل مى‌کند و از

ارائه منبع سند آن خوددارى کرده است.

٣. آداب و زیاراتى که آن را نقل کرده، ولى به معصومى نسبت نداده است که در بسیارى موارد، بعید به نظر مى‌رسد از روایات اخذ نشده باشد، به ویژه آن که برخى از آنها، در کتاب‌هاى دیگرى به صورت مسند، از ائمه(علیهم السلام) روایت شده است.

فهرست

١. باب فضل الکوفة؛

٢. باب فضل مسجد الکوفة؛

٣. باب فضل الصلاة عند السابعة من أساطین المسجد؛

۴. باب فضل مسجد السهلة؛

۵. باب فضل الفرات؛

۶. باب فضل الاغتسال فى الفرات والشرب منه؛

٧. باب زیارة أمیرالمؤمنین صلوات الله علیه؛

٨. باب فضل کربلاء؛

٩. باب وجوب زیارة الحسین صلوات الله علیه؛

١٠. باب حدّ وجوبها فى الزمان على الاغنیاء والفقراء؛

١١. باب ثواب من زار الحسین (علیه السلام) راکباً و ماشیاً و مناجاة الله لزائره؛

١٢. باب ما جاء فى زیادة العمر بزیارته (علیه السلام) و نقصانه بترکها؛

١٣. باب ما جاء فى تفریج الکرب بزیارته (علیه السلام) ؛

١۴. باب ما جاء فى تمحیص الذنوب بزیارته (علیه السلام) ؛

١۵. باب ما جاء فى ثواب زیارته (علیه السلام) ؛

١۶. باب فضل زیارة أول رجب؛

١٧. باب زیارة النصف من رجب؛

١٨. باب فضل زیارة النصف من شعبان؛

١٩. باب فضل زیارته لیلة الفطر؛

٢٠. باب فضل زیارته یوم عرفة؛

٢١. باب فضل الجمع بین زیارة النصف من شعبان و لیلة الفطر و لیلة عرفة فى سنة واحدة؛

٢٢. باب فضل زیارته (علیه السلام) یوم عاشوراء؛

٢٣. باب فضل زیارة الأربعین؛

٢۴. باب فضل زیارته لیلة القدر؛

٢۵. باب فضل الزیارة فى کل شهر؛

٢۶. باب انتقاص الدین بترک زیارته (علیه السلام) ؛

٢٧. باب العزم على الخروج على الزیارات واختیار الایام لذلک؛

٢٨. باب الفعل والقول عند الخروج؛

٢٩. باب القول على باب منزلک؛

٣٠. باب القول عند الرکوب؛

٣١. باب اختیار اوقات السیر؛

٣٢. باب ذکرالله تعالى فى السیر والدعاء؛

٣٣. باب القول فى صعود الآکام والقناطر و عبر الجسور؛

٣۴. باب القول عند الاشراف على القریة؛

٣۵. باب الدعاء عند خوف السبع والهوام؛

٣۶. باب الدعاء عند خوف الشیاطین؛

٣٧. باب القول عند خوف الاعداء واللصوص؛

٣٨. باب اختیار المنازل؛

٣٩. باب القول والفعل عند نزول المنزل؛

۴٠. باب القول والفعل عند الرحیل من المنزل؛

۴١. باب الفعل والقول عند دخول الکوفة؛

۴٢. باب الفعل والقول عند اتیان المشهد؛

۴٣. باب شرح الزیارة؛

۴۴. باب صلاة الزیارة؛

۴۵. باب الوداع؛

۴۶. باب فضل الصلاة فى المسجد بالکوفة؛

۴٧. باب الصلاة یوم الغدیر و دعائه؛

۴٨. باب فى زیارة الحسین بن على صلوات الله علیه و شرائطها؛

۴٩. باب ورود کربلاء وموضع النزول منها والغسل؛

۵٠. باب القول عند ورود المشهد؛

۵١. باب القول عند معاینة الجدث (قبر) ؛

۵٢. باب القول عند الوقوف على الجدث؛

۵٣. باب زیارة على بن الحسین (علیه السلام) ؛

۵۴. باب زیارة الشهداء؛

۵۵. باب زیارة العباس بن على صلوات الله علیه؛

۵۶. باب وداع العباس بن على؛

۵٧. باب الوداع؛

۵٨. باب وداع الشهداء رحمة الله علیهم؛

۵٩. باب فضل الصلاة فى مشهد الحسین بن على صلوات الله علیهما؛

۶٠. باب فضل اتمام الصلاة فى الحرمین وفى المشهدین على ساکنهما السلام؛

۶١. باب فضل الحائر و حرمته وحدّه؛

۶٢. باب فضل طین قبرالحسین صلوات الله علیه؛

۶٣. باب مقدار ما یؤخذ منها للانتفاع؛

۶۴. باب (بدون نام؛ درباره کیفیت استفاده تربت امام حسین (علیه السلام)) ؛

۶۵. باب ما یقول الرجل اذا أخذ من طین قبر الحسین (علیه السلام) ؛

۶۶. باب فضل السبحة والتسبیح بها؛

۶٧. باب دعاء یوم عرفة.

القسم الثانى من الکتاب

١. باب مختصر فضل زیارة رسول‌الله (صلى الله علیه و آله) ؛

٢. باب مختصر شرح زیارة سیّدنا رسول‌الله (صلى الله علیه و آله) ؛

٣. مختصر زیارة أخرى له (علیه السلام) ؛

۴. زیارة أخرى ایضاً؛

۵. مختصر وداع رسول‌الله (صلى الله علیه و آله) ؛

۶. باب مختصر فضل زیارة فاطمة (علیها السلام) ؛

٧. باب زیارتها (علیها السلام) ؛

٨. مختصر زیارة أخرى لها (علیها السلام) ؛

٩. باب مختصر فضل زیارة سیّدنا أبى محمد الحسن بن على (علیهما السلام) ؛

١٠. باب مختصر زیارته (علیه السلام) ؛

١١. باب مختصر فضل زیارة سیّدنا على بن الحسین زین العابدین و أبى‌جعفر محمد بن على باقر العلم و أبى‌عبدالله جعفر بن محمد الصادق: ؛

١٢. باب مختصر زیارتهم: ؛

١٣. زیارة أخرى لهم مختصرة: ؛

١۴. باب مختصر فضل زیارة سیدنا أبى‌الحسن موسى بن جعفر و أبى‌جعفر محمد بن على بن موسى (علیهما السلام) ؛

١۵. باب مختصر زیارتهما (علیهما السلام) ؛

١۶. باب فضل زیارة مولانا أبى‌الحسن على بن موسى الرضا (علیه السلام) ؛

١٧. باب مختصر زیارته (علیه السلام) ؛

١٨. باب مختصر فضل السیّدین أبى‌الحسن على بن محمد و أبى‌محمد الحسن بن على العسکریین (علیهما السلام) ؛

١٩. باب مختصر زیارتهما (علیهما السلام) ؛

٢٠. باب زیارة جامعة لسائر الأئمة: ؛

٢١. باب فضل التطوع بالزیارة عن الأئمة: و عن أهل الایمان؛

٢٢. باب ثواب الحج والزیارة عن الاخوان بالأجر؛

٢٣. باب ما یقول الزائر عن غیره بالأجر؛

٢۴. باب ما یقول الزائر عن أخیه تطوّعاً؛

٢۵. باب حکم من أراد أن یزور عن أبویه واخوانه و ما یقول اذا أراد ذلک؛

٢۶. باب حکم من بعدت شقّته أو تعذر علیه قصد المشاهد وهو یرید الزیارة کیف یصنع و کیف یقول؛

٢٧. باب فضل زیارة قبول الشیعة رحمهم الله؛

٢٨. باب شرح زیارة قبورهم وصفة العمل بذلک؛

٢٩. باب النوادر؛

اهمیت

پس از کامل‌الزیارات ابن‌قولویه، دومین کتاب مهم شیعه در باب زیارت است. آثار شیخ مفید همواره مورد اعتماد عالمان بزرگ بوده است و این کتاب نیز از مآخذ کتاب‌هایى چون تهذیب‌الاحکام، المصباح و بحارالانوار بوده است. المزار نخستین کتابى است که «زیارت ناحیۀ مقدسه» را نقل کرده و با وجود حجم اندک، جامعیت، قدمت و جایگاه نویسنده، اعتبار ویژه‌اى به آن بخشیده است.

المزار شیخ مفید، نخستین کتابى است که زیارت معروف به «زیارت ناحیه مقدسه» را نقل کرده است و پس از وى شیخ طوسى در «المصباح» و پس از او سید بن طاووس در «مصباح الزائر» آن را نقل کرده‌اند.

چاپ

با تصحیح موحد ابطحی

المزار (المناسک المزار) شیخ مفید ، به کوشش سیدمحمدباقر موحد ابطحى. چاپ اول: قم، انتشارات مدرسة الامام المهدى، ١۴٠٩ ق. (موضوع: مزارات اسلامى)

این کتاب به عنوان نخستین اثر از مجموعه «موسوعة المزارات» توسط مدرسه امام المهدى(ع)، یکى از مراکز پژوهش‌هاى حدیثى قم و با اشراف سید محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى تصحیح و تحقیق شده و در سال ١۴٠٩ق چاپ شده است.

محققِ دانشورِ اثر پنج نوع فهرست براى کتاب استخراج کرده که شامل موارد ذیل است:

١. فهارس آیات قرآن؛

٢. فهرست ابواب کتاب؛

٣. فهرست اسامى پیامبران و امامان (علیهم السلام) ؛

۴. فهرست اسامى روایات؛

۵. فهرست اعلامِ داراى زندگى‌نامه در پاورقى‌ها و ارجاعات محقق و در مجموع، تراجم ٣٢ راوى را علامه ابطحى معرفى و منابع تراجم آنان را در پاورقى‌هاى مفید خویش آورده است. در مقدمه اثر نیز به زندگى‌نامه و جایگاه بلند مؤلف کتاب در نظر اولیاى دین و علماى بزرگ شیعه پرداخته است.

پیوند به بیرون

خوانش و بارگیری کتاب المزار شیخ مفید.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید، محمود مهدی‌پور، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفدهم، زمستان 1392، ص217 است.

• المزار: مناسک المزار، المفید، با تحقیق محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی،قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.