حمزة بن قاسم بن علی

حمزة بن قاسم، مشهور به علوی و عباسی،

او کتابی درباره زیارت و مناسک حج نگاشته است.

نام

حمزة بن قاسم، مكنى به «ابويعلى» از نوادگان حضرت عباس(ع) است كه نسبش با ۵ واسطه به وی مى‌رسد. حمزه به دليل انتساب به امام علی(ع) به «علوى» و به دليل انتسابش به حضرت عباس(ع) به «عباسى» شهرت دارد.

تبار

نجاشی، رجال‌نگار شیعه نسب وی را چنین بیان کرده است: حمزة بن قاسم بن على بن حمزة بن حسن بن عبيدالله بن ابى‌الفضل العباس(ع). حضرت عباس(ع) چند فرزند داشت؛ ولی نسل وی از عبيدالله گسترش يافت. عبيدالله فرزند لبابه، دانشمند و فرهيخته عصر خود بوده است. او دو فرزند به نام‌هاى عبدالله و حسن داشت كه نسلش از حسن ادامه يافت. حسن بن عبيدالله ۶٧ سال زندگى كرد. او را سرشاخه اصلى نوادگان حضرت عباس شمرده‌اند. ابراهيم عباس، عبيدالله، فضل و حمزه از فرزندان اويند. حمزه، که جد حمزة‌ بن قاسم است، در عصر مأمون عباسى مى‌زيست و به شباهت با امام علی(ع) شهرت داشت. وی به دليل ازدواج با زينب، يكى از نوادگان عبدالله جعفر، زينبى نيز خوانده مى‌شد. برخی از نوادگان او، در فقه، حدیث یا شعر افراد برجسته‌ای بودند؛ مانند قاسم بن حمزه، ابو محمد علي بن حمزه، فضل بن محمد و محمد بن علی.

زیست‌نامه

حمزة بن قاسم، در سال‌های آغازین سده چهارم قمری می‌زیست؛ از آن رو كه از سعد بن عبدالله(م.٣٠١ق) روايت كرده و تَلعَكبرى (م.٣٨۵ق) نيز از او روايت كرده است.

توثیق

نجاشی(م.۴۵۰ق.) رجال‌نگار شیعه و علامه حلى (م.٧٢۶ق)، حمزة بن قاسم را ثقه، جلیل القدر، از اصحاب امامیه و کثیر الحدیث خوانده است. ابن‌داود حلى (ت.۶۴٧ق)، سيد مصطفى تفرشى (م.١٠۴۴ق) در «نقد الرجال»، حائرى مازندرانى (م.١٢١۶ق) در «منتهى المقال»، شيخ عباس قمى و سيد ابوالقاسم خويى (م.١۴١٣ق) نيز به بزرگى از وی ياد كرده‌اند.

استادان

او از افراد زیر روایت نقل کرده است:

• سعد بن عبدالله
• محمد بن اسماعيل البرمكى
• حسن بن متيل
• جعفر بن محمد بن مالك الفزارى
• على بن جنيد الرازى

شاگردان

این افراد، از حمزة بن قاسم روایت نقل کرده‌اند:

• سويى تلعكبرى
• على بن محمد القلانسى
• حسين بن ابراهيم بن احمد بن هشام المؤدب
• على بن احمد بن محمد الدقاق

تألیفات

برخی از آثار او به این شرح است:‌

• من روی عن جعفر بن محمد(ع)؛ کتابی رجالی است و نام کسانی که از امام صادق(ع) روایت کرده‌اند را گردآوری کرده است. نجاشی، این کتاب را نیکو شمرده است.
• كتاب التوحيد
• كتاب الزيارات و المناسك
• كتاب الرد على محمد بن جعفر الاسدي.

کتابی درباره او

المثل الاعلی فی ترجمة ابویعلی، نام کتابی است که محمدعلی اردوباری درباره حمزة بن قاسم، در سال ۱۳۶۰ق نگاشته است. این کتاب، با تحقیق و اضافات جودت قروینی، توسط CASIS، در لندن، در سال ۱۴۱۳ق. (۱۹۹۳م/۱۳۷۲ش) به چاپ رسیده است.

جستارهای وابسته

مرقد حمزة بن قاسم

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله فصلنامه فرهنگ زیارت، است.

• اعيان الشيعه، امین محسن عاملی، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۳ق.
• الذريعه الى تصانيف الشيعه،آقابزرگ تهرانی، دار الاضواء، بیروت، بی‌تا.
• رجال الطوسي‏، محمد بن حسن‏ طوسى، با تحقیق و تصحیح جواد قيومى اصفهانى، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجامعة المدرسين بقم المقدسه‏، قم‏، 1373ش‏.
• سلسله‌جنبان رادمردى، پژوهشى در اعقاب و بازماندگان حضرت عباس بن على (ع)، ابوالفضل هادى‌منش، ماهنامه شمیم یاس، شماره 47، بهمن 1385ش، ص۳۴.
• مقاتل الطالبيين، ابو الفرج اصفهانی، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۹ق.
• رجال العلامة الحلی، حسن بن یوسف حلی، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، مکتبة الرضی، قم، مطبعة الحیدریه‌‫، نجف، ۱۴۰۲ق.‬‫‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
• رجال ابن داود، ابن داوود حلی، تحقیق سید محمدصادق ال بحرالعلوم، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۹۲ق.
• نقد الرجال، مصطفی بن الحسین التفرشی، تحقیق مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء‌ التراث، قم، ۱۳۷۶ق.
• منتهى المقال فى أحوال الرجال، با تحقیق مؤسسة آل البيت(ع) لاحياء التراث‏، موسسة آل البيت(ع) لإحياء التراث‏، قم‏، 1416ق‏.

• منتهى الآمال، محدث قمى،
• معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم خوئی، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، قم، ۱۳۷۲ش.
• موسوعة طبقات الفقهاء، گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، با اشراف جعفر تبریزی سبحانى، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، قم، ۱۴۱۸ق.
• پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران.