سقاخانه
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۴ آبان ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
سقاخانه، جايى است كه در آن براى تشنگان، آب ذخيره مى‌كنند، يا به افراد آب داده مى‌شود. سقاخانه‌ها در گذشته، در بیشتر موارد، سقف و سايه‌بانى داشته و مردم آن را متبرك و مقدس می‌شمردند. در برخی از مکان‌های مقدس، سقاخانه ساخته شده و گاه مردم آن را متبرک دانسته‌اند. یکی از سقاخانه‌هایی که امروزه وجود دارد، سقاخانه اسماعیل طلایی در حرم امام رضا(ع) است. مسجدالحرام، حرم امام حسین(ع)، حرم حضرت عباس(ع) دارای سقاخانه‌های گوناگون بوده که همه آن‌ها از میان رفته است. در عرفات نیز سقاخانه‌ای بوده که بعدها، کاربری آن به زیارتگاه تغییر یافته است.
آشناسازی
سقاخانه، جايى است كه در آن براى تشنگان، آب ذخيره مى‌كنند، يا به افراد آب داده مى‌شود. در گذشته، براى سيراب كردن عزاداران، مكان‌هايى اختصاص مى‌يافت كه عزاداران در ايام عاشورا و روزهاى گرم، از آب خنك آن بنوشند. سنگاب‌خانه نيز، محلى بوده كه ظرف‌هاى بزرگ مخصوص نوشيدن آب سرد، در ايام عزادارى در آن قرار می‌گرفت. سقاخانه در بیشتر موارد، سقف و سايه‌بانى داشته و مردم آن را متبرك و مقدس می‌شمردند و چون كارى نيك و خداپسندانه بود، نزد مردم احترام داشت و براى تأمين آب خنك آن، نذر مى‌كردند. سقاخانه در برخی موارد، محل نذر و نياز و دعا و حاجت خواستن نیز بود. سقاخانه‌ها را شيعيان به ياد شهادت امام حسين(ع) و براى رسیدن به ثواب بنا مى‌كردند و بیشر، ديوارهاى آن آراسته به كاشى و مزين به تمثالی از حضرت عباس(ع) بود كه بر كاشى‌هاى ديوار سقاخانه نقش مى‌بست. بیشتر، در زير سقاخانه‌ها، آب‌انبارى وجود داشت كه آب سقاخانه را تأمين مى‌كرد.[۱]
در مکان‌های مقدس
مسجد الحرام
به گفته ابراهيم رفعت پاشا، در كتاب مرآة الحرمين، در سمت شرقىِ كعبه و جنوب زمزم، حجرۀ بزرگى به نام سقاخانۀ عباس وجود داشت که دارای دریچه‌هایی در چهار طرف بود. گفته شده عباس بن عبدالمطلب در اين جايگاه حاجيان را سيراب مى‌كرد. فاصلۀ ميان اين سقاخانه تا حجرالأسود را هشتاد ذراع آهنى[یادداشت ۱] دانسته‌اند. [۲]
تا سال ١٣٣٢ق، ساختمان مربعى، بر دهانه چاه زمزم پا برجا بود و دَرِ گنبد زمزم در سمت شرقى اين اتاق قرار داشت. همچنين در سمت جنوبى آن طاقى بود به همراه پنجره‌اى كه در اين نقطه نیز سقاخانه‌اى قرار داشت و مردم از آن استفاده مى‌كردند.
در سال ١٣۴۶ق. به دستور عبدالعزيز بن عبدالرحمن آل سعود، دو سقاخانۀ ديگر در ضلع شمالى و جنوبى خانه زمزم ساخته شد که از ساختمان‌های پیشین زیباتر بود.
در آغاز توسعه مسجدالحرام، در سال ١٣٨٢ق، همه ساختمانهاى ياد شده از ميان برداشته شد و امروزه (۱۳۸۷ش)، در محل چاه زمزم كه در امتداد ركن حجرالأسود مى‌باشد، تنها سنگى دايره‌اى به قطر دو متر و نيم، بر روى دهانۀ چاه و در كف مسجدالحرام قرار داده شده است.[۳]
عرفات
به باور برخی، در سرزمین عرفات، سقاخانه‌ای در دوره عباسی ساخته شده بوده که بعدها، کاربری زیارتی یافته و به گنبد یا مطبخ آدم شهرت یافت.[۴]
حرم امام حسین(ع)
نخستین سقاخانه حرم امام حسین(ع)، توسط احمد شکری یکی از نوادگان محمد نجبیب پاشا عثمانی، در سمت شرقی صحن ساخته شد. وی افزون بر آب آشامیدنی، مقدار زيادى شكر نيز برای مصرف زائران در سقاخانه خود مى‌ريخت. در سال ١٢٨٢ق. مادر سلطان عبد المجيد عثمانى، دستور داد سقاخانه ديگرى در سمت جنوب‌شرقى صحن ساخته شود. حاج حبيب حافظ، جد خاندان آل حافظ، سقاخانه ديگرى روبه‌روی سقاخانه پیش‌گفته ساخت. در سال ١٣٢٢ق. سقاخانه‌اى در ورودی باب القبله ساخته شد. همه این سقاخانه‌ها در سال ١٣۶٣ق. در اثر توسعه و بازسازى حرم، ويران شدند.[۵]
حرم حضرت عباس(ع)
به باور برخی، درگذشته دو سقاخانه در حرم حضرت عباس(ع) وجود داشته است. اولى در زاويه شرقى صحن و در مقابل مقبره راجه قرار داشته و توسط جمعيت «بهره» (فرقه اسماعيليه) بنا شده بود و كنار آن دو نخل خرما و يك درخت سدر قرار داشت. دومى درگوشه غربى صحن، نزديك باب السوق بنا شده بود و در كنار آن دو نخل خرما قرار داشت. اين سقاخانه‌ها ويران شده و امروزه اثرى از آن‌ها و درختان نخل كنار آن‌ها نیست.[۶] برخی، از سقاخانه‌ای دیگر در صحن کوچک حرم حضرت عباس(ع) خبر داده‌اند. به گفته آن‌ها، در گذشته، صحن كوچكى به شكل مربع، كنار باب القبله، وجود داشت كه در شرق آن، يك حجره و يك سقاخانه قرار داشت. هنگام ساخت خيابانى كه آستان حضرت عباس(ع) را در برگرفته است، نيمى از اين صحن، خراب شد و باقى‌مانده آن نيز بعدها در گنجينه آستان، ادغام شد. اين محل، زمانى مسجد و رواق بود و بعدها در سال ١٣٨٣ق. (١٩۶٣م)، كتابخانه آستان حضرت عباس(ع) نام گرفت.[۷]
حرم امام رضا(ع)
در حرم امام رضا(ع) سه سقاخانه به شكل هشت ضلعى در صحن‌هاى انقلاب و قدس و جمهورى قرار دارد. معروف‌ترين و قديمى‌ترين سقاخانه نيز در صحن انقلاب است، كه به سقاخانه «اسماعيل طلايى» مشهور است.[۱]
پانوشت
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ حرم در واژه‌ها، ص۲۸.
- ↑ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ، ص۱۸۸ و ۱۸۹.
- ↑ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ، ص۱۹۲.
- ↑ عرفات و بناهای آن در گذر تاریخ، فصلنامه میقات، شماره۱۰۴، ص۱۳۰.
- ↑ کربلا و حرمهای مطهر، ص۱۸۱-۱۸۳؛ راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۰۷.
- ↑ کربلا و حرمهای مطهر، ص۳۱۷؛ راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۳۵.
- ↑ کربلا و حرمهای مطهر، ص۳۰۳؛ زیارتگاه‌های عراق، ص۲۲۸.
- ↑ ذراع آهنى، معادل ۵۶١٧ سانتيمتر است.
منابع
حرم در واژه‌ها، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوى، ۱۳۹۱ش.
راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، احسان مقدس، مشعر، تهران، ١٣٨٨ش.
زیارتگاه‌های عراق، معرفی زیارتگاه های مشهور در کشور عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، احمد خامه یار، نشر مشعر، تهران، ۱۳۹۵ش.
کربلا و حرمهای مطهر، سلمان هادی طعمه، ترجمه حسین صابری، مشعر، تهران، ۱۳۸۸ش.
کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ، محمدطاهر کردی، ترجمه هادی انصاری، مشعر، تهران، ۱۳۸۷ش.
عرفات و بناهای آن در گذر تاریخ، احمد خامه‌یار، فصلنامه علمی ـ ترویجی میقات حج، شماره ۱۰۴، تابستان ۱۳۹۷ش، ص۱۱۱-۱۳۴.