سنگاب
 | این مقاله هم‌اکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
واژه‌شناسی
ظرف بزرگ آب از جنس سنگ که در مساجد و جاهایی مانند آن قرار می دادند.[۱]
ظرف بسیار بزرگ که تواند چند خروار آب گیرد از یک پاره سنگ تراشیده که در مسجدها برای آشامیدن یا وضو دارند. دوستکانی بزرگ که از یک پاره سنگ تراشیده و در مساجد و تکایا نهند برای آب خوردن و وضو ساختن . ظرف بزرگ از سنگ تراشیده که یک کُر و بیشتر آب گیرد و در مساجد و امامزاده ها نهند.[۲]
مرکب از سنگ و آب، ظرف بزرگی که از سنگ یکپارچه ساخته می‌شود و در مساجد و بعضی از اماکن عمومی مردم با پیاله از آن آب آشامیدنی برمی‌دارند.[۳]
بیشتر سنگاب‌ها دایره مانند است و برخی به شکل مستطیل ساخته شده است. نوع سنگ آن‌ها، گوناگون است؛ مانند مرمر، یشم، سنگ پارسی و نوعی از سنگ‌های آهکی.[۴]
برخی از سنگاب‌ها دارای پاشویه‌هایی هستند که محلی برای ربختن آب‌های اضافی بوده و برخی نیز دارای سوراخی در زیر بدنه بوده‌اند که برای خالی کردن آب‌های اضافی و وارد شدن به پاشویه است. روی لبه برخی سنگاب‌ها دایره‌هایی منقور وجود دارد که نشانگر محل قرار گرفتن کاسه‌های آبخوری است و به آن جامگاه گفته می‌شود. [۴]
برخی سنگاب را به سبب نقوش و خطوط به کار رفته روی آن، هنر مقدس شیعی و دارای نوعی نمادگرایی در ارتباط با آب به عنوان سمبل یادآور عاشورا دانسته‌اند.[۵]
برخی، رایگان بودن آب درون سنگاب‌ها را، نشانه‌ای از اساسی‌ترین اصول شیعیان در رفع نیاز انسان دانسته‌اند.[۵]
نمونه‌های متعددی از این سنگاب‌ها هنوز در مساجد و مدارس و بازاهای بافت‌های سنتی شهرهای تهران، یزد و اصفهان دیده می‌شوند که بیشتر آن‌ها دست کم با یک ردیف کتیته فوقانی روی بدنه خارجی، زینت یافته و مضمون کتیبه‌ها بیشتر، آیات و احادیث یا اشعار فارسی یا عربی است.[۶]
اسم مرکب و در برخی فرهنگ‌ها به معنای ظرف یا دوستکامی بزرگی است که از سنگ یکپارچه تراشیده شده و با ظرفیت مقدار فراوانی آب برای وضو یا آشامیدن در مکان‌های عمومی مانند مسجدها، تکیه‌ها و امامزاده‌ها که دسترسی به آب شرب نبوده قرار می‌گرفته است.[۶]
سنگاب در گذشته و در جاهایی که در دسترس قرار دادن آب نوشیدنی به آسانی میسر نبوده بهترین وسیله بوده است به خصوص چون هنوز امکان استفاده از مواد دیگری که به قدر سنگ بتواند در برابر عوامل جوی و طبیعی و گذشت زمان مقاومت کند به وجود نیامده بود در حقیقت سنگاب تنها وسیله محسوب می شده است. حتی آب آنبارها و حوضهایی که به اشکال و صورت‌های گوناگون ساخته می شد و در حد خود مفید بود ارزش وجودی سنگاب را به علت قابل انتقال بودن ار بین نبرد.[۷]
نصب سنگاب در مساجد اصفهان، در دوره صفویه، در کلیساهای جلفا که معابد ارامنه مسیحی مقیم اصفهان بوده است اثر مستقیم گذاشته و ارامنه هم بتثلید از مسلمانان در بعضی کلیساهای خود سنگاب‌هایی نصب کرده‌اند که در اطراف آن شمع روشن می‌کرده‌اند و هم‌اکنون نیز این کار ادامه دارد. این سنگاب امروزه در ورودی آن قرار داشته و دارای نقوش برجسته و کتیبه‌ای به زبان ارمنی است که تاریخ آن را به سال ارمنی ۱۱۱۶ که برابر است با ۱۰۷۷ق. معرفی کرده است.[۸]
در دوران شیوع سنگاب در اصفهان، در کلیسای وانک سنگابی به تاریخ ۱۰۷۷ق. به نشانه یادبود از آودیک ایساهاکیان (۱۸۷۵ لین آگان) یکی از چهار رکن ادب و هنر ارمنی قرار گرفته است.[۱۰]
در گذشته، ظرف بسيار بزرگى از پاره‌سنگى تراشيده مى‌شد و در حياط مسجدها و تکیه‌ها براى آشاميدن آب و شربت و گاه براى جمع‌آورى نذورات و صدقات از آن استفاده مى‌شد و به آن «سنگاب» مى‌گفتند. يكى از قديمى‌ترين سنگاب‌ها به نام سنگاب خوارمشاهى، در موزه آستان قدس موجود است.[۱۱]
سنگاب خوارزمشاهی، بر پایه کتیبه نوشته شده روی آن، «در سال ۵۹۷ق. به نام علاءالدین محمد خوارزمشاه و وزیرش نظام‌الملک» ساخته شده است.[۱۲]
سنگاب خوارزمشاهی، کهن‌ترین و بزرگ‌ترین سنگاب دوره اسلامی شناخته شده است. این سنگاب در یکی از مبادی ورودی حرم مطهر امام رضا قرار داشته است.[۱۳]
یکی از قدیمی‌ترین نمونه سنگاب‌ها، سنگی از معبد ناهید در کنگاور به دست آمده است.[۱۴]
سنگاب وسط سقاخانه اسماعیلی
مهراس
پانوشت
- ↑ فرهنگ فارسی معین، ج۲، ص۱۹۳۸.
- ↑ لغتنامه دهخدا، ج۸، ص۱۲۱۶۶.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه سنگاب.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه، باغ نظر، شماره ۲۷، ص۵۴.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه، باغ نظر، شماره ۲۷، ص۵۰.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ سنگاب خوارزمشاهی، وقف میراث جاویدان، بهار و تابستان ۱۳۸۲ش، شماره ۴۱ و ۴۲، ص۵۳.
- ↑ سنگاب خوارزمشاهی، تقی بینش، نامه آستان قدس، شماره ۳۸، ص۷۷.
- ↑ سنگاب‌های تاریخی اصفهان از دوره صفویه، هنر و مردم، شماره ۵۲، ص۱۹.
- ↑ سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه، باغ نظر، شماره ۲۷، ص۵۷.
- ↑ سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه، باغ نظر، شماره ۲۷، ص۵۵.
- ↑ حرم در واژه‌ها، ص٢٩.
- ↑ سنگاب خوارزمشاهی، تقی بینش، نامه آستان قدس، شماره ۳۸، ص۸۳.
- ↑ سنگاب خوارزمشاهی، وقف میراث جاویدان، ش۴۱ و ۴۲، ص۵۳-۶۰.
- ↑ بغ مهر، ص۱۵؛ برگی از تاریخ آستان قدس رضوی بر روی یک دوستکامی، مشکوة، شماره ۱۲۹،ص۱۳۱.
منابع
- بغ مهر ایزد فروغ نگهبان پیمان، احمد حامی، بی‌جا، ۱۳۵۵ش.
- حرم در واژه‌ها، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
- سنگاب خوارزمشاهی، تقی بینش، نامه آستان قدس، شماره ۳۸، ص۷۵.
- سنگاب خوارزمشاهی، وقف میراث جاویدان، بهار و تابستان ۱۳۸۲ش، شماره ۴۱ و ۴۲، ص۵۳.
- سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه، باغ نظر، زمستان ۱۳۹۲، شماره ۲۷، ص۵۰.
- سنگاب‌های تاریخی اصفهان از دوره صفویه، لطف‌الله هنرفر، هنر و مردم، بهمن ۱۳۴۵، شماره ۵۲، ص۱۹.
- فرهنگ فارسی عمید، حسن عميد، ويرايش فرهاد قربان‌زاده، اَشجَع، ۱۳۸۹ش.
- فرهنگ فارسی معین، محمد معین، امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۴ش.
- لغتنامه، علی‌اکبر دهخدا، مؤسسه لغتنامه دهخدا، ۱۳۷۲ش.