کتابخانه آقابزرگ تهرانی

که به مکتبة صاحب الذریعة نیز مشهور است،

واقف

شيخ آقابزرگ تهرانى (١٢٩٣- ١٣٨٩ق) صاحب موسوعه «الذريعه إلى تصانيف الشيعه»، از شاگردان ميرزاى شيرازى و يكى از متفكّران و پژوهشگران برجسته تشيع كه از يادگارهاى او تأسيس كتابخانه‌اى با آثار فاخر در نجف اشرف است. اين عالم خدوم به فرهنگ و تمدن اسلامى، پس از فوت بنا بر وصيتش در زيرزمين كتابخانه به خاك سپرده شد. متأسفانه امروزه كتابخانه و مزار آقابزرگ از وضعيت مناسبى برخوردار نيست.

شکل‌گیری

اين كتابخانه را آقابزرگ از زمان آغاز تحصيل گردآورى كرده است. تأسيس ابتدايى كتابخانه در سامراء بود و خود شيخ نيز مقيم اين شهر شده بود؛ اما آن هنگام كه براى سكونت به نجف آمد، كتابخانه‌اش را نيز به آن‌جا منتقل كرد و تمام همّت و توجّه و عنايت بى‌بديل خود را متوجه آن نمود و توانست كتاب‌هايى از دورترين نقاط جهان گرد آورد؛ به‌ويژه از مصر و ايران.

متأسفانه امروزه كتابخانه و مزار آقابزرگ از وضعيت مناسبى برخوردار نيست.

نسخه‌ها

امروزه يكى از نفيس‌ترين كتابخانه‌هاى جهان اسلام به شمار مى‌رود و كتاب‌هاى چاپى و خطّى ارزشمندى را در خود جاى داده است.

آقا بزرگ با كمك همين كتابخانه بود كه توانست دو موسوعۀ «الذريعه إلى تصانيف الشيعه» و «طبقات اعلام الشيعه» را تأليف كند. كتابخانه آقابزرگ داراى ۵٠٠٠ مجلد است كه ١٠٠٠ نسخه از آنها خطّى مى‌باشد.

-مناهل الضرب فى انساب العرب؛ سيدجعفر أعرجى

-مصباح الزائر؛ سيّد بن طاووس (درباره دعا)

-مصباح المتهجد؛ شيخ طوسى (درباره دعا)

-آداب مناظره؛ عضدى

-ابواب الجنان؛ ملّا محمدرفيع قزوينى

-اثبات الواجبات الجلاليه؛ ملا جلال‌الدين دوانى

-احكام اهل‌الآخره؛ سيدشريف مرتضى

-اخلاق ناصرى؛ شيخ نصيرالدين طوسى

-ارشاد الاذهان؛ علّامه حلّى

-بعض المباحث فى احكام الكلام، سيد شريف مرتضى

وقف‌نامه

متن وقف‌نامه

بسم الله الرحمن الرحيم، و به ثقتى

حمد خدايى را سزاست كه بر خطورات قلب همگان واقف، و از خفاياى سرّى مردم مطّلع، و بر آنچه در برگ‌برگ دفاتر نوشته مى‌شود، عالم است.

سلام و درود بر كسى كه قرآن كريم بر او نازل شد؛ قرآنى كه همه كتاب‌هاى آسمانى گذشته را نسخ نمود، و سلام بر اوصاى معصوم پيامبر و سلام بر حافظان شريعت.

و امّا بعد. . .

از آن‌جايى كه شرع مقدس مرا بر آن داشت كه يك صدقه جاريه‌اى از خود به جاى بگذارم، و از طرفى فرزندانم مرا تشويق مى‌نمودند كه كتاب‌هايم در نجف اشرف بماند تا همه علاقه‌مندان و طلّاب و بزرگان بتوانند از آن استفاده كنند، فرصت را غنيمت شمردم و از خداوند عزوجل طلب خير و صلاح نمودم و صيغه وقف را بر تمام آنچه در كتابخانه داشتم، جارى كردم؛ كتابخانه‌اى كه در سال ١٣۵۴ق با خود از سامراء به نجف آوردم.

البته اين وقف شامل كتب چاپ شده‌ام، مانند «الذّريعة» و «طبقات اعلام الّشيعة» نمى‌شود؛ چراكه آنها بايد فروخته شوند و درآمدش در چاپ مجلّدات بعدى صرف گردد. همچنين شامل مخطوطاتى كه به دست خود نوشتم، نمى‌شود؛ چراكه قبلاً آنها را براى اهل علمِ از ميان فرزندان پسرم وقف خاصّ نمودم تا از آن منتفع شوند و اقدام به چاپش نمايند.

توليت اين كتابخانه را به دامادم حاج شيخ حسين و جناب سيد مهدى مدرّسى و فرزندان پسرم كه در تهرانند و فرزندان ايشان واگذار كرده‌ام، و ايشان (ان‌شاءالله) به نگه‌دارى از آن اقدام خواهند كرد، و عوائد و منافع آن را صرف هزينه‌هاى كتابخانه مى‌كنند.

بر فرض اگر فرزندانم كسى از نسل خود باقى نگذاشتند يا كسى از ايشان اقدام به نگه‌دارى از كتابخانه نكرد، كتاب‌ها به كتابخانه امير مؤمنان (ع) منتقل شود؛ كتابخانه‌اى كه علّامه امينى چند سال پيش از اين آن را تأسيس نمود.

در هر صورت اين كتاب‌ها تا زمانى كه قابل استفاده باشد، وقف شده تا اين‌كه حضرت ولىّ‌عصر (عج) ظهور نمايد و در مورد آن به اذن پروردگار خود تصميم بگيرند.

كسى كه اين وقف را از وقفيّت برگرداند، گناهش بر عهده خودش خواهد بود.

صيغه وقف در روز جمعه ٢۵ ماه ذى‌الحجه، درست يك ماه بعد از «دحوالارض» اجرا شد و بعد از گذشت سه ماه و سه روز از اجراى صيغه، در روز پنج‌شنبه بيست‌ويكم رمضان مفاد آن را در حالى كه در خانه خود در نجف اشرف نشسته‌ام، با دست لرزان خويش نوشتم.

فانى، آقابزرگ تهرانى اين برگه به امضاى اين اعلام رسيد:

١. سيد محمدطاهر شيرازى

٢. حسين مشكور

٣. شيخ محمدرضا مروّجى طبسىّ نجفى

۴. ابراهيم حسينى شيرازى، مشهور به ميرزاى اصطهباناتى.

پیوند به بیرون

• فهرست کتابخانه آقابزرگ تهرانی.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله وقف نامه کتابخانه شیخ آقابزرگ تهرانی، جعفر خلیلی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره چهاردهم، بهار 1392، ص165 است.

شبکة الامام علی(ع).