گنبد
این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
واژهشناسی
واژه گنبد، به قُبّه و برآمدگی معنا شده که بیشتر با آجر، بر بالای معبد، مسجد، قبر و آرامگاه ساخته میشود.[۱][۲] به مجاز، به آسمان، گنبد کبود یا لاجوردی گفته شده است.[۲] گنبد را در زبان پهلوی، گومبت و در زبان عربی قُبه دانستهاند.[۳] برای این واژه، معانی دیگری مانند جستن و خیز کردن نیز ذکر شده است.[۴]
معرفی
به سقف مدوّر و برجستهاى كه حالت نیمکره داشته و از خشت، گل، آجر، سيمان و آهن يا مصالح ديگر ساخته مىشود، «گنبد» میگويند. سقف بسيارى از مسجدها، حرمها، برجهاى قديمى، برخى مقبرهها، معبدها و كليساها گنبدى شكل است. گنبد بیشتر زيارتگاهها، كاشى كارى يا طلا كارى است.[۵]
گنبد را مانند ایوان، بارزترین عنصر معماری ایران دانستهاند.[۶] پیشنیه ساخت گنبد در ایران، به هزاره سوم پیش از میلاد باز میگردد.[۷] نخستین نمونه شناخته شده نوع تکامل یافته بناهای گنبددار ایرانی، که دارای دهلیزهایی در اطراف آن است، بنای بزرگی است در پیشاپور که به کاخ شاپور اول (ح.۲۴۱-۲۷۲م) شهرت دارد.[۸]
معناشناسی
تجلّى مفهوم آسمان است.[۵]
در تحليل ذوقى و عرفانى دربارۀ گنبد مساجد و معابد و حرمها، آسمان به طور نمادين به فضاى مسقف مساجد متصل مىشد و اتصال گنبد به فضاى مربع زيرين، نمادى از اتصال آسمان به زمين و ناسوت به لاهوت است و نيز بيان معمارانه اين امر است كه در اسلام، عالم مادّه و معنى، متصل و پيوسته به يكديگرند.
از آن جا كه گنبد، نماد آسمان است، گنبد معابد، مقابر، مساجد بزرگ، تالارهاى غسل تعميد، تالارهاى مجالس ترحيم و قبههاى كوچك، اغلب به صورت تصاوير آسمان، فرشتگان، ستارهها و پرندگان، ارابۀ خورشيد و غيره مرصع يا زينت مىشوند. اين تزيينات، بنا را به صورتى آسمانى در تمام كائنات عرضه مىكنند. گنبد كه اغلب بر پايه اى مربع قرار مىگيرد، خطوط منحنى و خطوط مستقيم پايه را به هم مىآميزد و نماد وحدت آسمان و زمين است.[۵]
پانوشت
- ↑ فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه گنبد.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه گنبد.
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه گنبد.
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه گنبد، به نقل از برهان.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ حرم در واژهها، ص ۴٣؛ به نقل از افق آينده، ج ٢، ص ۴۴۵؛ فرهنگ نمادها، ج ۴، ص ٧۵٣.
- ↑ گنبدها در معماری اسلامی، ص۴۰۳.
- ↑ تحلیل لرزه ای گنبدهای ایرانی. نشریه دانشکده فنی، جلد 38 ،شماره 6.
- ↑ گنبدها در معماری اسلامی، ص۴۰۵.
منابع
حرم در واژهها، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسویپناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
گنبدها در معماری اسلامی، دیتریش هوف، ترجمه کرامتالله افسر و محمدیوسف کیانی، چاپ شده در معماری ایران، دوره اسلامی، گردآوری محمدیوسف کیانی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، تهران، ۱۳۹۳ش.
تحلیل لرزهای گنبدهای ایرانی، حجازی و میرقادری، نشریه دانشکده فنی، دوره 38 ،شماره 6، شماره پیاپی ۴۰۵، زمستان ۱۳۸۳ش.