بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء (کتاب)
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | سید عبدالحسین کلیدار |
| به کوشش | عبد الأمير عزيز القريشی، طارق نافع الحمدانی |
| تصحیح | سید عادل الکلیدار |
| تاریخ نگارش | سده چهاردهم قمری |
| محتوا | |
| موضوع | کربلا (عراق)، تاریخ |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد جلد | 1 |
| تعداد صفحات | 216 |
| قطع | وزیری |
| ناشر | دارالسلام، مركز كربلاء للدراسات والبحوث و دیگران |
| وب‌سایت ناشر | http://c-karbala.com |
| محل نشر | بغداد، کربلا، تهران |
| رده‌بندی کنگره | DS۷۹/۹ /ک۴ک۸۴ ۱۳۹۵ |
| سایر مشخصات | مصور |
| نسخه الکترونیکی | بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا |
بُغْیَة النبلاء فی تاریخ کربلا، کتابی است به زبان عربی، نوشته سید عبدالحسین کلیدار، که به تاریخ و جغرافیای کربلا از گذشته دور تا میانه سده چهاردهم قمری پرداخته است. این کتاب به تاریخ شکل‌گیری کربلا، رویدادهایی مانند حمله نادرشاه به عراق و انقلاب عشرین، جغرافیای برخی مناطق کربلا و برخی زائرین مزار امام حسین(ع) در طول تاریخ پرداخته است. این کتاب برای بار نخست، با تحقیق سید عادل الکلیدار، در بغداد، در سال 1287ق. (1345ش) به چاپ رسید.
نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سید عبدالحسین کلیدار آل طعمة (1298 -1380ق)، فرزند علی، از خاندان آل طعمه، ابتدا به سادات فائزی معروف بوده و پس از آن به آل طعمه معروف شدند. پدر او علی، نقیب و کلیددار حرم امام حسین(ع) بود. او بین سال‌های 1318 و 1343 قمری تولیت آن حرم بود. کتابخانه بزرگی داشت که در سال 1333ق در شورش حمزه بیگ سوخت. وی ادیب، تاریخ‌دان و اهل تألیف بود. برخی از آثار او عبارتند از: تاریخ المعاهد العلمیة، ادیان العرب فی الجاهلیة، تاریخ آل طعمه الموسویین، بطون قریش، ترجمه حیاة، تاریخ کربلاء الکبیر، قریش فی التاریخ، تاریخ المدن، العلوین فی العصر العباس، تاریخ کربلا فارسی.[۱]
محتوا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این کتاب، به تاریخ و جغرافیای کربلا از گذشته دور تا میانه سده چهاردهم قمری پرداخته است. موضوعات این کتاب عبارتند از: پیشینه و شکل‌گیری شهر کربلا و حرم امام حسین(ع)، رویدادهای تاریخی، تاریخ و جغرافیای برخی مناطق کربلا، جغرافیای رودها و معرفی برخی بزرگان کربلا.
برجسته‌ترین رویدادهای بررسی شده، تخریب قبر امام حسین(ع) به دست متوکل، یورش نادرشاه به عراق، حمله وهابیان به کربلا و ثورة العشرین است. این کتاب، به برخی رودها، روستاها، مناطق تاریخی و بزرگان کربلا نیز پرداخته است. موضوعات این کتاب به ترتیب فهرست به این شرح است:
- تاریخ و جغرافیای کربلا از گذشته دور تا سده سیزدهم قمری.
- در این بخش، پس از بررسی واژگانی و جغرافیایی کربلا، به معرفی کربلا پیش از اسلام، کربلا در زمان حکومت امام علی(ع)، کربلا هنگام ورود امام حسین(ع)، نخستین زائر امام حسین(ع)،[یادداشت ۱] ورود جابر بن عبدالله انصاری به کربلا، چرایی شکل نگرفتن آبادی در کربلا تا سال ۲۴۷ق، تخریب قبر امام حسین(ع) به دست متوکل، منع زیارت امام حسین(ع) به دست او (236-247ق)، آغاز آبادنی کربلا در دوره منتصر عباسی (م.247ق)، ابراهیم مجاب نخستین ساکن کربلا در سال ۲۴۷ق، زیارت امام حسین(ع) توسط عضدالدوله آل بویه در سال ۳۷۰ق، معرفی کربلا در سده هفتم و آغاز سده هشتم قمری،[یادداشت ۲] کربلا در سده دهم قمری[یادداشت ۳] و کربلا در سده دوازدهم قمری[یادداشت ۴] پرداخته است.[۶]
- تاریخ کربلا در سده سیزدهم قمری.[یادداشت ۵]
- در این بخش، حکومت عثمانی به سه دوره تقسیم شده و رخدادهای دوره دوم و سوم آن شرح داده شده است. رویدادهای دوره دوم عبارتند از: یورش نادرشاه به عراق (۱۱۶۳ق)، ناامنی، قتل و چپاول در این دوره و پایان این دوره با سقوط داود پاشا (ح.۱۸۱۷-۱۸۳۱ق).[۸] در دوره سوم که با پادشاهی علی رضا پاشا (آغاز ۱۲۴۶ق) شروع شد، به رویدادهای حمله وهابیان به کربلا (۱۲۱۶ق)، رویداد مناخور (۱۲۴۱-۱۲۴۵ق)،[یادداشت ۶] حادثة نجیب پاشا (۱۲۵۸ق)[یادداشت ۷] و فتنه علی هدله (۱۲۹۳ق)[یادداشت ۸] پرداخته شده است.
- تاریخ کربلا در سده چهاردهم قمری.
- رخدادهایی که در این سده بیان شده‌اند عبارتند از: رویداد زهاوی درباره ایرانی‌ها (۱۳۲۴ق)،[یادداشت ۹] حادثه حمزة بک (۱۳۳۳ق)،[یادداشت ۱۰] ثورة العشرین (۱۹۲۰م) و روز ورود موهای پیامبر(ص) به کربلا (۱۳۱۰ق).
- سه بخش درباره کربلا پس از شهادت امام حسین(ع).
- این سه بخش عبارتند از: توصیف حائر حسینی، دفن شدن بدن‌های شهیدان توسط بنی اسد[یادداشت ۱۱] و تاریخ ساخت حرم امام حسین(ع).[۱۵]
_%D8%A8%D9%87_%D8%A2%D9%86.jpg)
- مکان‌های تاریخی مهم در نقشه کربلا.
- این بخش، به موقعیت جغرافیایی رودهای نهران،[یادداشت ۱۲] العلقمی، نینوی، الغازانی[یادداشت ۱۳] و سلیمانی پرداخته و جایگاه دو منطقه طف و حائر را شناسانده است.[۱۸]
- روستاهای پیرامون کربلا هنگام ورود امام حسین(ع).
- برخی از بزرگان و نقیبان کربلا.
- در آغاز، مصادر و منابع سرگذشت این بزرگان را بیان کرده، سپس نام و زندگی‌نامه آن‌ها را به این شرح ذکر کرده است: محمد عابد،[یادداشت ۱۴] تاج الدین ابراهیم مجاب، معروف به ردّ السلام،[یادداشت ۱۵] ابوفائز محمد خامس، سید احمد ثانی، سید طعمه، سید طعمه دوم، سید طعمه سوم، سید نعمت الله، سید یحیی ضیاءالدین نقیب الاشراف، سید درویش، سید علی ثالث (م.1318ق).[۲۱]
- اخباری درباره حائر حسینی و زائران آن در عصر عباسی از کتاب امالی شیخ طوسی و دیگر کتاب‌ها.
- در این بخش، به کسانی را که در تاریخ به زیارت قبر امام حسین(ع) رفته‌اند یاد کرده و چگونگی زیارتشان را بیان کرده است.
- استدراکات و ملحقات:
- ملحق اول: تعمیرات حرم امام حسین(ع) از سده سیزدهم قمری تا اکنون.
- ملحق دوم: مصادر و منابع فارسی کتاب.
- منابع فارسی کتاب را معرفی کرده، که برخی از آن ها عبارتند از: تاریخ جهان گشای جویینی، نزهة القلوب، تاریخ نادری، مسیر طالبی، کامل بهائی و زنبیل فرهاد.
- ملحق سوم: معرفی نسخه های خطی عربی به کار رفته در کتاب.
چاپ[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این اثر با تحقیق سید عادل عبدالصالح الکیدار، نوه نویسنده، توسط مطعبة الارشاد، در بغداد، در قطع وزیری و در 216 صفحه، در سال 1287ق. (1345ش/1966م) منتشر شده است.[۲۲] توسط دارالسمیع، در تهران، در سال 1395ش.[۲۳] این کتاب، با همان تحقیق و با تصحیح و تعلیق عبد الامير عزيز القريشي، طارق نافع الحمداني، توسط الامانة العامة للعتبة الحسينية المقدسة، مركز كربلاء للدراسات، در سال 1435ق. (2014م) به چاپ رسید.[۲۴]
پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ نقباء البشر، ج3، ص1059–1058؛ معجم رجال الفکر و الادب فی کربلا، ص115 و 116؛ المنتخب من اعلام الفکر و الادب، ص216؛ اللذریعه، ج3، ص280؛ مستدرک اعیان الشیعه، ج5، ص259-260؛ معجم مورخی الشیعه، ج1، ص442-443؛ موسوعة اعلام العراق فی قرن العشرین، ج3، ص146؛ تراث کربلا، ص73 و 191، 287-290.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۲۶.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۲۶.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۳۲.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۳۳ و ۳۴.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۱۷-۳۵.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۳۷.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۳۷-۴۶.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۵۶ و ۵۷.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۵۸ و ۵۹.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۴۶ و ۶۱.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۶۳.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۶۴.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۷۳؛ مقاله بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۳۵۰
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۶۷-۹۳.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۹۵.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۱۰۹؛ مقاله بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۳۵۰.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۹۴-۱۲۰.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۱۰۹؛ مقاله بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۳۵.
- ↑ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، ص۱۴۰.
- ↑ مقاله بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۹-۱۶۱.
- ↑ مقاله بغیة النبلاء‌فی تاریخ کربلا، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۳۴۸.
- ↑ کتاب شناسی بغیه‌النبلاء فی تاریخ کربلاء، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ Bughyat al-nubalāʼ fī tārīkh Karbalāʼ, worldcat
- ↑ به باور وی، نخستین زائر امام حسین(ع) عبدالله بن حر جعفی بوده است.[۲]
- ↑ بر پایه گزارش الطنجی، کربلا را شهری کوچک دانسته، روی قبر امام حسین(ع) بنای گسترده و روی ضریح چراغ‌های طلا و نقره معرفی کرده است.[۳]
- ↑ بر پایه گزارش نورالله شوشتری، کربلا را یکی از بزرگترین شهرها، دارای آبی گوارا و باغ‌های سرسبز پیرامون آن معرفی کرده است.[۴]
- ↑ بر پایه گزارش عباس المدنی، حرم امام حسین(ع) را دارای طلایی دانسته که چشم را مبهوت و دارای جواهراتی دانسته که با مالیات همه شهر کربلا برابری می‌کرده است.[۵]
- ↑ نویسنده این سده را بدترین سده تاریخ کربلا دانسته است.[۷]
- ↑ این رویداد به حمله داود پاشا، توسط به حله و کربلا، تصرف حله، مقاومت کربلا و محاصره آن در ۱۸ ماه و اسیر شدن نقیب کربلا پس از ۴ سال گفته شده است.[۹]
- ↑ به گفته نویسنده، مردم کربلا نسبت به حکومت نافرمانی کرده، مالیات پرداخت نمی‌کردند؛ نجیب پاشا، والی بغداد، کربلا را محاصره کرده و با نیرنگ امان دادن، وارد کربلا شده و به قتل و غارت پرداخت. او وارد صحن عباسی شده و هر که به قبر حضرت عباس(ع) پناه می‌برد را می‌کشت.[۱۰]
- ↑ گروهی از مردم کربلا با رهبری علی هدله، در برابر حکومت عثمانی دست به مقابله زدند. دستور حمله به کربلا و تخریب و قتل مردم آن از جانب حکومت عثمانی صادر شد. پس از ورود، آن گروه پراکنده شده، برای مردم شهر حکم عفو صادر شد. رهبران گروه دستگیر و به بغداد برده شدند.[۱۱]
- ↑ پس از برقراری صلح بین حکومت و مردم کربلا، مقرر شد از این شهر غرامت گرفته شود. کاسبان که بیشترشان ایرانی بودند حاضر به پرداخت نشده و در آستانه سفارت انگلیس در کربلا تحصن کردند. سرانجام استاندار وقت، زهاوی شبانه به خیمه‌هایشان حمله برده، نززدیک به ۵۰ نفر از ایرانییان کشته و زخمی شدند.[۱۲]
- ↑ مردم کربلا پس از سخت‌گیری‌های حکومت، قیام کرده، زندانی‌ها را آزاد کرده و مکان‌های حکومتی و خانه‌های آن‌ها را تصرف کردند. استاندار وقت، حمزة بک با نیروهایش در بخش شرقی شهر و مردم در بخش غربی آن مستقر شده، بینشان جنگ برقرار شد. افراد زیادی از دو طرف کشته شده، شهر به دست مردم افتاد تا هنگامی که انگلیس آن را اشغال کرد.[۱۳]
- ↑ در قسمتی از این بخش گفته است: بنی اسد ۳ قبر کندند. یکی برای امام حسین(ع) و علی اکبر(ع)، دومی برای شهدای بنی‌هاشم و آخری برای دیگر شهیدان. ممکن نشد که بدن امام(ع) را یک دفعه از زمین بردارند؛ چرا که جسد مطهر امام(ع) قطعه قطعه شده بود. پس آن را روی بوریایی قرار دادند و اطراف آن را گرفته و به محل دفن رساندند.[۱۴]
- ↑ به گفته نویسنده، دو رود بودند مشهور به نهران، که از رود فرات منشعب می‌شدند.[۱۶]
- ↑ منسوب به غازانخان که از قبیله‌های مغول بود.[۱۷]
- ↑ دفن‌شده در جوار احمد بن موسی شاهچراغ در شیراز.[۱۹]
- ↑ این لقب به این سبب بوده که وقتی وارد مقام امام حسین(ع) می‌شود عرض میکند: السلام علیک یا اباعبدالله و صدایی می‌شنود که:علیک السلام یا ولدی، از آن زمان معروف به رد السلام می‌گردد.[۲۰]
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مقاله برگرفته از مقاله بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش ، ص۳۴۸ است.
- بغیة النبلاء فی تاریخ کربلا، عبدالحسین الکیدار آل طعمة، تحقیق سید عادل عبدالصالح الکیدار، مراجعة و تعلیق عبد الامير عزيز القريشي، طارق نافع الحمداني، توسط الامانة العامة للعتبة الحسينية المقدسة، مركز كربلاء للدراسات، 1435ق.
- تراث کربلا، سلمان هادی طعمة، تدوین پژوهشکده حج و زیارت، نشر مشعر، تهران، 1393ش.
- الذریعة إلى تصانیف الشیعة، محمدمحسن آقابزرگ تهرانى، دار الأضواء، بیروت، 1403ق.
- سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران.
- مستدركات أعیان الشیعة، حسن امین، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1408ق.
- معجم رجال الفکر و الادب فی کربلاء، سلمان آل طعمه،
- معجم مورخی الشیعة، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، قم، 1424ق.
- المنتخب من اعلام الفکر و الادب، کاظم عبود الفتلاوی
- موسوعة اعلام العراق فی قرن العشرین، حمید مطیعی، دار الشوون الثقافیه العامة، بغداد، 1998م.
- طبقات اعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، آقابزرگ تهرانی، دارالمرتضی للنشر، مشهد، 14040ق.