وادی رانوناء

از ویکی حج


وادی رانوناء
موقعیت احتمالی وادی رانوناء در اواخر دوره حضرت محمد(ص).
اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر رانون، سیل الوادی

وادی رانوناء یا رانون یا سیل الوادی، یکی از رودهای فصلی کوتاه مدینه بوده و امروزه مسیر طبیعی آن از میان رفته است. در گذشته، از جنوب به سوی شمال، میان مسجد قبا و مسجد النبی(ص)، به موازات وادی عقیق و وادی بطحان در جریان بوده است.

مسجد جمعه، که نخستین نماز جمعه حضرت محمد(ص) در مدینه، در آن برگزار شده، در میان این وادی بنا شده است.

واژه‌شناسی

وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.[۱] به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.[۲] ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.[۳] جمع وادی، «اودیة» بوده[۴] و در آیه فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها[یادداشت ۱][۵] به کار رفته است.[۲]برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»[۶] و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.[۷] واژه‌هایی مانند آبراهه،[یادداشت ۲][۸] مَسیل،[۹] آبکند و کال، دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.[۱۰]

نام

وادی رانوناء، «الرانوناء» با الف و لام نیز خوانده‌ شده[۱۱] و برخی، «رانون» نیز گفته‌اند.[۱۲] برخی از تاریخ‌نگاران، آن را «سیل الوادی» یا «مسیل الوادی» نامیده‌اند.[۱۳]

به گفته برخی، «وادی الرانوناء» عمومی‌ترین و مشهورترین نام این وادی است و امروزه مردم، جز نام «الرانوناء» نام دیگری نمی‌شناسند.[۱۳]

مکان

موقعیت احتمالی وادی رانوناء. در این نقشه، «حرة شوران» در غرب مدینه نشان داده شده است. به باور برخی، «حرة شوران» در جنوب مدینه بوده و آب اصلی وادی رانوناء از جنوب غربی آن حرة، تأمین می‌شده است.

وادی رانوناء، از وادی‌های جنوبی مدینه بوده[۱۳] و از جنوب به سوی شمال،[۱۴] میان مسجد قباء و مسجد نبوی(ص)، به موازات دو وادی عقیق و بطحان جریان داشته است. این وادی، از «حرة قباء» آغاز شده و در جنوب مسجد غمامه، در وادی بطحان می‌ریخته است.[۱۵]

امروزه مجرای طبیعی این وادی، به جز بخش آغازین و سد قدیمی آن، پنهان شده است.[۱۳]

‌ویژگی

وادی رانوناء،‌ از وادی‌های کوتاه، ولی مشهور مدینه است.[۱۱]

میان تاریخ‌نگاران، در تعیین سرچشمه‌های این وادی اختلاف است. علت اختلاف تاریخ‌نگاران را، بسیاریِ مصادر این وادی دانسته‌اند؛ به طوری که هر کدام به یکی از سرچشمه‌های آن اشاره کرده است. به باور برخی، همه گفته‌های آنها، به منطقه حرة‌ جنوبی، که برخی به «حرة شوران» می‌شناسند، برمی‌گردد؛ به ويژه، به بخش جنوب غربی این حرة‌.[۱۶]

برخی وادی رانوناء را، از وادی‌های مبارک مدینه دانسته‌اند؛ زیرا آب این وادی از بخش‌های بالا و جنوب غربی «حرة‌ شوران» آغاز می‌شود و بر پایه روایتی در منابع اهل سنت، حضرت محمد(ص) از خدا خواست به این حرة برکت بدهد.[یادداشت ۳][۱۷]

مسجد جمعه

وقتی حضرت محمد(ص) از مکه به مدینه هجرت کرد، چهار روز در قباء ماند و مسجد قباء را ساخت. پس از آن، روز جمعه از آنجا خارج شده و هنگام رسیدنِ وقت نماز جمعه، در محل زندگی «بنی سالم بن عوف»[یادداشت ۴][۱۴] در مسجدی که در میان وادی رانوناء بود، نخستین نماز جمعه را در مدینه برگزار کرد.[۱۸] این مسجد، که به مسجد جمعه شهرت یافت، بین مسجد قباء‌ و مرکز مدینه قرار گرفته است.[۱۹]

در تاریخ

قبیله‌های مدینه قدیم، مانند طایفه بنی مرة بن مالک و بنی جحجبا از قبیله اوس،[۱۳] در این وادی ساکن شده و مزرعه و نخلستان به پا کردند.[۱۱]

روی برخی از سنگ‌های بزرگ و سیاه، که در کنار سدهای قدیمی این وادی قرار دارد، نوشته‌هایی کهن نقش شده است. برخی از آنها، مربوط به صدر اسلام تشخیص داده شده است.[۲۰]

پانوشت

  1. كتاب العين، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.
  3. تهذيب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنير، ج‏2، ص654.
  4. كتاب العين، ج‏8، ص98.
  5. سوره رعد، آیه 17.
  6. رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.
  7. اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.
  8. فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».
  9. فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».
  10. فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.
  12. تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا، ص290؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص672.
  13. ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ ۱۳٫۴ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص672.
  14. ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ مدینه‌شناسی، ج1،‌ ص25.
  15. المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص125.
  16. معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص۶۷۵.
  17. معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص674.
  18. وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۱۹۹؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1،ص671؛ تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا، ص162؛ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص125.
  19. المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص125 و ۲۵۲.
  20. معالم المدینه المنورة بین العمارة‌ و التاریخ، ج۱، ص۶۷۳ و ۶۷۴.
  1. هر دره‏‌اى بقدر گنجایشش سيلاب مي‌گيرد.
  2. به معنای گذرگاه سیل.
  3. رأى رسول الله(ص) إبلا في السوق فأعجبه سمنها فقال: «أين كانت ترعى هذه؟» قالوا: «بحرة شوران»، فقال: «بارك الله في شوران».
  4. بنو سالم بن عوف، در نزدیکى حرّة غربى، در غرب وادى رانوناء ساکن بودند. مسجد جمعه یا عاتکه، در قسمتى از وادى، که «غبیب» نامیده مى‌‏شد، جاى داشت.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله بررسی جغرافیای طبیعی مدینه یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰ است.
  • اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
  • تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، احمد یاسین احمد خیاری، عامه، عربستان، ۱۴۱۹ق‏.
  • تهذيب اللغة، محمد بن احمد ازهرى، احياء التراث العربي، بيروت، 1421ق.
  • كتاب العين، خليل بن احمد فراهيدى، نشر هجرت، قم، 1409ق.
  • لسان العرب، محمد بن مكرم (ابن منظور)، دار صادر، بيروت، 1414ق.
  • مدینه‌شناسی، محمدباقر نجفی، شرکت قلم، تهران، ۱۳۶۴ش.
  • المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، احمد بن محمد فيومى، مؤسسه دار الهجرة، قم، 1414ق.
  • المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، محمد محمد حسن شراب، دار الشاميه-دار القلم، بيروت-دمشق، 1411ق.
  • معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
  • مفردات ألفاظ القرآن، حسين بن محمد راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق.