چاه بضاعه
چاه بُضاعه، از چاه‌های هفتگانه تبرک یافته به دست حضرت محمد(ص) در مدینه است، که در شمال غربی مسجد النبی(ص) قرار داشته است.
مکان
بضاعه نام چاهی در مدینه در محله بنی ساعده[۱] واقع در شمال غربی مسجد النبی*[۲] و نزدیک باب شامی[۳] بود.
نام
آن را بِضاعه نیز خوانده‌اند.[۴] برخی حفر آن را به زن یهودی به همین نام نسبت داده و گفته‌اند که پس از پر شدن آن برخی از افراد بنی‌ساعده آن را دوباره حفر کردند.[۵] این چاه به جهت واقع شدن در محله بنی‌ساعده به چاه بنی‌ساعده نیز شهرت داشته است[۶]برخی بضاعه را نام خانه‌ای متعلق به بنی‌ساعده دانسته‌اند که چاه آن نیز به همان نام مشهور است.[۷]
گویند چاه به جهت قرارداشتن در مسیر سیلاب‌ها و نیز کم ارتفاع بودن منطقه آن در معرض زباله‌ها و نجاسات اطراف قرار داشت ولی به سبب زیادی آب اثر آن ملموس نبود.[۸]
مورده استفاده پیامبر(ص)
آب چاه بضاعه بارها مورد استفاده پیامبر(ص) بوده و گزارش‌هایی درباره نوشیدن آب آن، وضوگرفتن و مضمضه کردن توسط پیامبر وجود دارد.[۹]برخی گزارش‌ها از شفابخش بودن آب چاه به جهت استفاده پیامبر از آن و متبرک شدن آب خبر داده‌اند.[۱۰]به نقلی پیامبر به شستشوی بیماران با آب چاه بضاعه جهت استشفا سفارش می‌فرمود وگویا پس از انجام این کار مریض از درد رها می‌شد.[۱۱]
در روایات
گویند حدیث مشهور نبوی «أن الماء طهور ما لم یتغیر لونه او طعمه او ریحه»[۱۲] = آب پاک است مشروط به عدم تغییر رنگ، طعم یا بوی آن؛ در کنار این چاه گفته شده است.[۱۳] در روایتی دیگر از پیامبر در مورد جواز وضو با آب چاه بضاعه با وجود ریخته شدن نجاسات در آن سؤال شد و ایشان در جواب فرمود: «آب پاک است و چیزی آن را نجس نمی‌کند».[۱۴]این دو روایت بویژه روایت اخیر که به حدیث بئر بضاعه شهرت دارد زمینه‌ساز مباحث فقهی متعددی در باب طهارت در منابع فقهی شده است.[۱۵]
ویژگی‌ها
اندازه دهانه چاه در قرن سوم هجری هفت ذرع (حدود۳٫۵متر) و عمق آبِ آن در هنگام فراوانی آب تا نصف قامت انسان بیان شده است.[۱۶] در قرن هشتم عمق چاه۱۱و اندی ذراع (حدود۵/۵ متر) گزارش شده و عمق آب آن یک ذرع (حدود نیم متر) بیان شده است.[۱۷] برخی از معاصران نیز قطر چاه را ۵ ذرع (حدود ۵/۲ متر) و عمق آن را ۱۰ متر ذکر کرده‌اند.[۱۸]
چاه در دوره‌های مختلف مورد توجه جغرافی‌دانان و جهانگردان بوده است و با مختصات خاص هر دوره معرفی شده است. مجاورت با سقیفه بنی‌ساعده،[۱۹]گنبد حجرالزیت،[۲۰] واقع شدن در جهت غربی چاه حاء،[۲۱] مجاورت با باغی به نام فیروزیه[۲۲] از ویژگی‌های مورد اشاره در این آثار است.
در قرن ۱۴ق شاهین الجمالی رئیس خادمان مسجد نبوی دو باغ کنار این چاه را خرید. وی مسجد و حوضی در کنار این چاه بنا کرد و باغ یاد شده را برای تعمیر مسجد، چاه و حوض وقف کرد.[۲۳] خیاری مدینه‌شناس معاصر چاه را در بنایی متعلق به یکی از شهروندان مدنی به نام شریف زید گزارش کرده است.[۲۴] بعدها شریف زید این باغ را وقف کرد.[۲۵] نجفی در مدینه‌شناسی خود از ساختمان‌سازی در اطراف چاه و ویرانی آن در اثر بی‌توجهی خبر داده است.[۲۶] این منطقه در توسعه مسجد و حرم نبوی در دوره ملک فهد (حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق) تخریب شد.[۲۷]
پانویس
- ↑ المعالم الاثیره، ص49.
- ↑ التعریف، ص157.
- ↑ رسائل فی تاریخ المدینه، ص16.
- ↑ عمدة القاری، ج22، ص243.
- ↑ انساب الاشراف، ج1، ص537-538.
- ↑ معجم البلدان، ج1، ص442؛ سنن دارقطنی، ج1، ص25.
- ↑ مراصد الاطلاع، ج1، ص202.
- ↑ تاریخ المدینة، ج1، ص156-157؛ بهجة النفوس، ج1، ص308؛ وفاء الوفا، ج3، ص130.
- ↑ مسند أبی یعلی، ج13، ص511؛ تاریخ المدینه، ج1، ص157؛ الطبقات، ج1، ص503، 505.
- ↑ البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.
- ↑ الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.
- ↑ عمدة القاری، ج3، ص159.
- ↑ عوالی اللئالی، ج2، ص15.
- ↑ سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.
- ↑ نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.
- ↑ سنن ابی داود، ج1، ص23-24.
- ↑ التعریف، ص157.
- ↑ مدینه‌شناسی، ص296-297.
- ↑ معجم ما استعجم، ج1، ص255.
- ↑ رحله ابن جبیر، ص157؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص362.
- ↑ التعریف، ص157.
- ↑ میقات الحج، ش15، ص68، «الحرمان الشریفان فی کتاب الحقیقه و المجاز».
- ↑ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص777.
- ↑ تاریخ معالم المدینه، ص262-263.
- ↑ مدینه‌شناسی، ص296.
- ↑ مدینه‌شناسی، ص296-297.
- ↑ تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل چاه بضاعه.
- الام، محمد بن ادریس الشافعی (م ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
- امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، احمد بن علی المقریزی (-۸۴۵ق) به کوشش محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
- انساب الاشراف، احمد بن یحیی البلاذری (-۲۷۹ق)، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
- البلدان، ابن الفقیه احمد بن محمد بن اسحاق (-۳۶۵ق)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق.
- بهجة النفوس و الاسرار، عبدالله المرجانی (-۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
- تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینه النبویه)، عمر بن شبّه النمیری (-۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۳۶۸ش.
- تاریخ معالم المدینه المنوره ق‍دی‍م‍ا و ح‍دی‍ث‍ا، احمد یاسین الخیاری(-۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
- التعریف بما آنست الهجره من معالم دارالهجره، محمد بن احمد المطری (-۷۴۱ق)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دارالملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق.
- رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد (-۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
- رسائل فی تاریخ المدینه المنوره، حمد الجاسر، ریاض، دارالیمامه، ۱۳۹۲ق.
- سنن ابی داود، ابو داود سلیمان بن الاشعث (-۲۷۵ق)، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
- سنن الترمذی، محمد عیسی الترمذی (-۲۷۹ق)، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق.
- سنن الدار قطنی، علی بن عمر الدارقطنی (-۳۸۵ق)، به کوشش منصور بن سید الشوری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- الطبقات الکبری، محمد بن سعد (م۲۳۰ق)، بیروت، دارالصادر، ۱۴۱۸ق.
- عمدة القاری، محمود بن احمد البدرالعینی (-۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، ابن ابی‌جمهور (-۸۸۰ق)، به کوشش مجتبی عراقی، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
- المبسوط، محمد بن احمد السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
- مدینه شناسی، سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، ۱۳۶۴ش.
- مراصد الاطلاع علی اسماء الام‍ک‍ن‍ه و ال‍ب‍ق‍اع، و ه‍و م‍خ‍ت‍ص‍ر معجم البلدان ل‍ی‍اق‍وت، صفی‌الدین عبدالمومن بن عبدالحق (-۷۳۹ق)، به کوشش علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- مسند ابی یعلی، احمد بن علی بن المثنی (-۳۰۷ق)، به کوشش حسین سلیم، بیروت، دارالمأمون للتراث.
- مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (-۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی تا.
- المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
- معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله الحموی (-۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
- معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، عبدالله بن عبدالعزیز البکری (-۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
- المغنی، عبدالله بن قدامه (-۶۲۰ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری باشا (-۱۲۹۰ق)، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- میقات الحج، نیم ساله، تهران، نمایندگی ولی فقیه در حج امور حج و زیارت.
- وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (-۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.