قلعه خیبر

قلعه قموص، معروف به قلعه خیبر، یکی از هفت قلعه منطقه خیبر، در نزدیکی مدینه بود که درِ آن به دست امام علی(ع) گشوده شد.

منطقه خیبر

«خیبر» منطقه‌ای کوهستانی ـ سنگلاخی و در عین حال بسیار حاصلخیز است که در آن، باغ‌ها و چشمه‌های فراوانی وجود دارد. شهر خیبر، مرکز استانی به همین نام در فاصلة حدود 170 کیلومتری شمال مدینة منوره است (انصاری، 1427ق/2006م، ص12).

هفت قلعه در خیبر

در خیبر هفت قلعه به نام‌های ناعم، قموص، الشقّ، نطاة، سلالم، وطیح و کتیبه وجود داشته است که ساکنان آنها در صدر اسلام یهودیان بوده‌اند و همة این قلعه‌ها در جریان غزوة خیبر در سال 7 قمری به دست لشکر مسلمانان گشوده شدند (حموی، ج2، صص410 ـ 409).

بزرگ‌ترین قلعة موجود در خیبر، قلعة «قَموص» بود که به دست امام علی7 گشوده شد و در پایین آن مسجدی به نام پیامبر9 وجود داشت (بکری، ص522). مقدسی (م 380ق)، جغرافی‌دان مسلمان، اشاره کرده است که تا زمان وی، دربِ قلعه‌ای که امام علی7 آن را از جا کند، در خیبر باقی بوده است (مقدسی، 1906م، ص83).

وضعیت کنونی‌

امروزه قلعة قموص به نام قلعة مرحب شناخته می‌شود. در دامنة این قلعه، چشمه‌ای به نام «عین علی» (چشمه علی) وجود دارد (نجفی، ج2، ص416) که اهالی منطقه آن را به امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب7 نسبت می‌دهند (جاسر، 1401ق/1981م، 287). چشمه علی در خیبر، چشمة عریض و عمیقی است که آثار مرمّت و بازسازی در آن از زمان‌های گذشته به چشم می‌خورد و برای رسیدن به آن باید از قلعة مرحب به واسطة پلکانی سنگی پایین رفت (نجفی، ج2، ص416).