قلعه خیبر
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | پیش از اسلام |
| مکان | نزدیکی مدینه |
| نام‌های دیگر | قموص |
قلعه قموص، معروف به قلعه خیبر، یکی از هفت قلعه منطقه خیبر، در نزدیکی مدینه بود که درِ آن به دست امام علی(ع) گشوده شد.
منطقه خیبر
«خیبر» منطقه‌ای کوهستانی ـ سنگلاخی و در عین حال بسیار حاصلخیز است که در آن، باغ‌ها و چشمه‌های فراوانی وجود دارد. شهر خیبر، مرکز استانی به همین نام در فاصلة حدود 170 کیلومتری شمال مدینة منوره است[۱].
هفت قلعه در خیبر
در خیبر هفت قلعه به نام‌های ناعم، قموص، الشقّ، نطاة، سلالم، وطیح و کتیبه وجود داشته است که ساکنان آنها در صدر اسلام یهودیان بوده‌اند و همة این قلعه‌ها در جریان غزوة خیبر در سال 7 قمری به دست لشکر مسلمانان گشوده شدند[۲].
بزرگ‌ترین قلعة موجود در خیبر، قلعة «قَموص» بود که به دست امام علی7 گشوده شد و در پایین آن مسجدی به نام پیامبر9 وجود داشت[۳]. مقدسی[۴]، جغرافی‌دان مسلمان، اشاره کرده است که تا زمان وی، دربِ قلعه‌ای که امام علی7 آن را از جا کند، در خیبر باقی بوده است[۵].
وضعیت کنونی
امروزه قلعة قموص به نام قلعة مرحب شناخته می‌شود. در دامنة این قلعه، چشمه‌ای به نام «عین علی»[۶] وجود دارد[۷] که اهالی منطقه آن را به امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب7 نسبت می‌دهند[۸]. چشمه علی در خیبر، چشمة عریض و عمیقی است که آثار مرمّت و بازسازی در آن از زمان‌های گذشته به چشم می‌خورد و برای رسیدن به آن باید از قلعة مرحب به واسطة پلکانی سنگی پایین رفت[۹].