کاربر:Ahmad/صفحه تمرین۱
وادی مُحسّر«محسّر» رود کوچکی است که از سمتِ شرقی کوه «ثبیر» بزرگ از سوی ثقبه سرازیر می‌شود و به «وادی عُرَنه» می‌ریزد. هنگامی که از میان منی و مزدلفه می‌گذرد به صورت مرز و فاصله‌ای میان آن دو قرار می‌گیرد و به سوی جنوب می‌رود. آبِ سیل این رودخانه قبل از اینکه به «عُرَنه» بریزد، از کنار چشمه حسینیه (عین الحسینیّه) می‌گذرد و با سه رود کوچک در منطقه مَفاجر مخلوط می‌شود و همگی یک رودخانه را تشکیل می‌دهند. محلّ به هم پیوستن این سه رودخانه، اکنون آباد شده و یکی از محلّات شهر مکّه گردیده است. در محسّر، کشاورزی و آبادانی وجود ند
موقعیت جغرافیایی
«محسّر» رود کوچکی است که از سمتِ شرقی کوه «ثبیر» بزرگ از سوی ثقبه سرازیر می‌شود و به «وادی عُرَنه» می‌ریزد. هنگامی که از میان منی و مزدلفه می‌گذرد به صورت مرز و فاصله‌ای میان آن دو قرار می‌گیرد و به سوی جنوب می‌رود. آبِ سیل این رودخانه قبل از اینکه به «عُرَنه» بریزد، از کنار چشمه حسینیه (عین الحسینیّه) می‌گذرد و با سه رود کوچک در منطقه مَفاجر مخلوط می‌شود و همگی یک رودخانه را تشکیل می‌دهند. محلّ به هم پیوستن این سه رودخانه، اکنون آباد شده و یکی از محلّات شهر مکّه گردیده است. در محسّر، کشاورزی و آبادانی وجود ندارد، مردم بیشتر با آن قسمت از محسّر آشنا هستند که در میان مزدلفه و مِنی قرار دارد و حاجیان از آن می‌گذرند، در این قسمت، تابلوهایی وجود دارد که حدود «محسّر» را نشان می‌دهد.[۱]
معنای لغوی
محسّر از ریشه «حَسَرَ» و معنای آن خسته شدن و از پا افتادن است.[۲]
علت نامگذاری آن به وادی محسّر آن است که ابرهه و لشکرش با فیل برای نابودی کعبه آمدند، آنان وقتی به این رودخانه رسیدند؛ از پای در آمدند و از توان افتادند، و بنا به گفته قرآن، با سنگریزه‌های «سجیل» از پای افتادند. و ابرهه یاران خود را از پیروزی نا امید ساخت و آنان به خاطر از دست رفتن پیروزی، حسرت خوردند.[۳]
فیل ابرهه «محمود» نام داشت و هر چه وادار کردند، وارد منطقه حرم نشد و حتی به وادی محسر هم نرسید، ولی هرگاه روی او را به سوی یمن باز می‌گرداندند، با شتاب می‌رفت.
نام‌های مختلف محسّر
وادی محسر چند نام دیگر نیز دارد به این شرح:
1- وادی النار؛ که مردم مکّه، آن را به این نام می‌خوانند[۴]
علت این نامگذاری آن است که مردی از اهل مکّه برای شکار به آنجا رفته بود که آتشی از آسمان آمد و او را سوزانید.[۵]
محمد حسین هیکل بر طبق دیدگاه علمی- تجربی خود، این نامگذاری را چنین توجیه می‌کند که: آتش بیماری آبله در این رودخانه، سپاهیان ابرهه را سوزانید و آنان با حسرت به کشورشان بازگشتند[۶] و این بر خلاف ظاهر قرآن است.
2- مهلل، زیرا وقتی مردم به این وادی می‌رسند، شتاب می‌گیرند.[۷]
3- مهلهل؛ زیرا این جایگاه نزد مردم مشهور است، و یا به همین دلیل سابق.[۸]
4- بطن محسّر.[۹]
آیا «وادی محسّر» بخشی از مِنا است؟
از آنجا که احکام فقهی خاصّی برای هریک از مزدلفه، مِنی و محسّر وجود دارد، لذا فقهای گذشته، به بررسی حدود این سرزمین و دیگر مشاعر مقدّسه پرداخته‌اند. اکثریت قاطع نویسندگان و فقهای اهل سنّت و شیعه، وادی محسّر را بیرون از منی و نیز بیرون از مزدلفه می‌دانند و معتقدند این سه منقطه به ترتیب و بدون فاصله پشت سر هم قرار دارند: «منی»، «محسر» و «مزدلفه»؛ مثلًا می‌گویند: محسّر، بیرون از منی و چسبیده به آن است.[۱۰] و یا می‌نویسند: محسّر میان منی و مزدلفه قرار گرفته است. و منی، میان دو رودخانه قرار دارد که یکی چسبیده به موضع «جمره عقبه» نزدیک مکّه، و دیگری محسّر است.[۱۱]
ابن قدامه فقیه حنبلی (م. 620 ه) می‌نویسد: محسّر جزئی از منی نیست.[۱۲]
شیخ یوسف بحرانی از علمای شیعه می‌نویسد: محسر مرز منی است، بنا بر این، خارج از آن حساب می‌شود.[۱۳]
حضرت آیة اللَّه العظمی امام خمینی- قدس سره الشریف- می‌نویسد: وادی محسّر، خارج از منی است.[۱۴]
عدّه‌ای از نویسندگان سنّی و شیعه، با پیروی از برخی روایات، وادی محسّر را بخشی از منی دانسته‌اند.
محبّ طبری آورده است: فضل بن عباس حدیثی دارد که می‌رساند: محسّر از منی است. این حدیث در صحیحین آمده است.[۱۵]
و صاحب مطالع می‌نویسد: بخشی از محسّر داخل در منی و بخشی از آن در مزدلفه قرار دارد.[۱۶]
شوکانی آورده است: محسّر بخشی از منی است.[۱۷]
و از علمای شیعه، شهید ثانی می‌نویسد: وادی محسّر بخشی از منی است، بنابر این واسطه‌ای میان مشعر و منی، وجود ندارد.[۱۸]
و نیز محقّق ثانی، شیخ علی بن حسین کَرَکی (م. 940 ه) می‌نویسد: محسّر (به کسر سین) جایی در منی است که در صحاح نیز نام آن آمده است.[۱۹]
احکام و آداب مُحسِّر
یکی از احکام وادی محسِّر آن است که قبل از طلوع آفتاب نباید از آن عبور کرد. این حکم، برای کسانی است که در صبح روز عید قربان، می‌خواهند برای افاضه به منی، مشعر الحرام (مزدلفه) را به سوی منی ترک کنند. آنان می‌توانند تا نزدیکی وادی محسّر بیایند و آنجا توقف کنند و با طلوع خورشید وارد محسر شوند و از آن بگذرند و به منی بروند.[۲۰]
مراجع کنونی شیعه نیز می‌فرمایند: باید قبل از طلوع آفتاب از وادی محسّر نگذرند.[۲۱]
یکی دیگر از احکام ویژه محسّر آن است که به هنگام عبور از آن، مستحب است انسان، با حالت دویدن، مسیر را طی کند. و این حکم، تقریباً در میان همه مسلمین اجماعی است، زیرا پیامبر- ص- و صحابه نیز چنین می‌کرده‌اند.
پیامبر- ص- وقتی به محسّر می‌رسید، با شتاب، مرکب خود را می‌راند[۲۲]
عمر بن خطاب نیز وقتی به این نقطه می‌رسید، چنین می‌کرد و این اشعار را می‌خواند:
الیک تسعی قلقاً وزینها مخالفاً دین النصاری دینها معترضا فی بطنها جنینها قد ذهب الشحم الذی یزینها
در حالیکه کمربندش می‌جنبد به سوی تو می‌آید و دین او با دین نصاری مخالف است فرزند خود را در شکم، جای داده است و پیه و چربی که زینت بخش او بود، از دست داده است
عبداللَّه بن عمر نیز هنگامی که به میان این وادی می‌رسید همین کار را می‌کرد، و تاکنون نیز مردم چنین می‌کنند.[۲۳] ائمه أربعه اهل سنت، درباره استحباب دویدن در این وادی اتفاق نظر دارند.[۲۴]
در منابع شیعه نیز روایاتی درباره استحباب دویدن در محسّر آمده است.[۲۵]
استحباب دویدن به قدری مؤکد است که در روایتی آمده است که امام صادق (ع) به کسی که دویدن در آنجا را فراموش کرده بود، سفارش فرمود که از مکّه بازگردد و دوباره در آنجا بدود، و اگر جایِ محسّر را نمی‌داند، از مردم بپرسد.[۲۶]
دعایی نیز برای هنگام دویدن در محسر رسیده است که متن آن چنین است:
«الّلهم سلّم عهدی واقبل توبتی و أجب دعوتی و اخلفنی فیمن ترکت بعدی».
این دعا از رسول خدا(ص) روایت می‌شود و مقدار دویدن در محسر، صدگام است.[۲۷]
در منابع اهل سنّت آمده است که توقف در این منطقه مکروه، و وقوف در آن ممنوع است، و شاید علّت، آن باشد که اینجا مکان نزول عذاب است، بنابر این، باید از عذاب خدا، به خود او پناه برد، و زودتر آن مکان را ترک کرد. برخی گفته‌اند: این وادی جایگاه شیاطین است.[۲۸]
و برخی گفته‌اند که این سرزمین موقف مسیحیان، به هنگام حج بوده است.[۲۹]
آیا قربانی کردن در وادی محسّر، درست است؟
فتوای مراجع کنونی شیعه آن است که قربانی باید در منی باشد، و در وادی محسّر، نیز قربانی، صحیح است و اگر عسر و حرجی در کار باشد، ذبح و قربانی در خارج از منی نیز اشکالی ندارد.[۳۰]
در روایات شیعه آمده است که امام صادق(ع) فرمود: هدی واجب را فقط در منی و هدی غیر واجب را در مکه و یا منی می‌توان انجام داد.[۳۱]
در روایت دیگر آمده است: معاویة بن عمار گفت: به امام صادق(ع) گفتم: مردم تعجب کردند که شما قربانی خود را در منزل خود، در مکّه کشتید. فرمود: سراسر مکّه، قربانگاه است. [۳۲]
از نظر اهل سنّت، قربانی کردن در تمام درّه‌های مکّه، درست است. و روایات آنها نیز در این باره دو دسته است، که برخی از آنها به جواز قربانی در همه جای مکّه اشاره می‌کند:
در روایتی از جابر بن عبداللَّه انصاری از رسول خدا روایت شده است که فرمود: «... سراسر منی، قربانگاه است، و همه دره‌های مکّه راهِ عبور و قربانگاه است».[۳۳]
در روایا دیگر آمده است: عبداللَّه بن عباس در مکه نیز قربانی می‌کرد، ولی عبداللَّه بن عمر، در مکه قربانی نمی‌کرد، و فقط در منی، ذبیحه خود را می‌کشت.[۳۴]
ولی روایات دیگری نیز دارند که ظاهر آنها فقط جواز قربانی در منی است مانند حدیث زیر:
ابو رافع می‌گوید: پیامبر(ص) فرمود: سراسر منی قربانگاه است.[۳۵]
و جابر بن عبداللَّه انصاری می‌گوید: من در اینجا عرفه توقف کردم، ولی سراسر عرفه، موقف است. و در اینجای مزدلفه توقف کردم ولی سراسر آن موقف است، و در اینجای منی قربانی کردم ولی سراسر آن قربانگاه است.[۳۶]
احکام دیگر وادی محسّر
- یکی از احکامِ محسّر در فقه اهل سنت این است که مستحب است، سنگریزه‌هایِ مورد نیاز برای رمی جمرات را از آنجا جمع کرد.
مسلم آورده است: پیامبر(ص) وقتی به محسر- که بخشی از منی است- رسید، به اصحاب فرمود: سنگریزه‌هایی (به اندازه دانه باقلا) برای رمی جمرات، جمع کنید.[۳۷]
- توقف در وادی محسّر جز در صورت ضرورت جایز نیست،[۳۸] زیرا نصاری و مسیحیان در آنجا توقف می‌کردند، و مأموریم با آنها مخالفت کنیم.[۳۹]
- مستحب است در حال عبور از وادی محسر پیوسته تلبیه بگوید[۴۰]
- مستحب است دویدن در وادی محسر را به مقدار پرتاب یک سنگ ادامه دهد.
مساحت وادی محسّر
طول محسر، 3812 متر است. نقطه پایان آن، مأزمین (دو کوهی که در مسیر حجّاج از مزدلفه به منی قرار دارد) است. بخش وسیع و گسترده محسّر، مزدلفه نامیده می‌شود، و 2548 متر طول دارد و از مشعر الحرام یا منطقه «قُزَح» که حاجیان، صبح روز عید برای دعا نزد آن می‌ایستند؛ آغاز می‌شود و علامت آن دو دیوار است یکی از راست و دیگری از چپ.
این رودخانه (محسّر) در پایان سرزمین مزدلفه، باریک می‌شود و عرض آن به 50 متر می‌رسد و تا مسافتی در حدود 4372 متر یعنی تا «العلمین» که مرز حرم از سمت عرفه است؛ امتداد پیدا می‌کند. این دو ساختمان، مانند دو ساختمان موجود در مشعر (ستون سنگی) ولی کوچکتر هستند و فاصله میان آندو، 100 متر است. اینجا رودخانه را «مأزَمین»، یا «طریق المأزمین» یا تنگه میان مزدلفه و عرفه می‌نامند. زیرا دو کوهی که در دو طرف آن است «مأزمین» نام دارند، و «مأزم» به معنای راه باریک میان دو کوه است.[۴۱]
فاصله میان جمره عقبه تا وادی محسر (طول منی): 3528 متر.
پایان وادی محسر تا آغاز مأزمین (طول مزدلفه): 3812 متر.
آغاز مأزمین تا نقطه العین، مرز حرم (طول مأزمین): 4372 متر.[۴۲]
پانویس
- ↑ معجم معالم مکّه، ص248؛ أودیة مکّة، ص28، 86، 115.
- ↑ مجمع‌البحرین، مادّه «حسر».
- ↑ اودیة مکّة، ص86؛ ملئ‌العیبة، ج5، ص101؛ شفاءالغرام، ج1، ص499؛ النهایة فى غریب الحدیث، مادّه« حبس»؛ اودیة مکّة، ص86؛ فضائل مکّة و حرمة البیت الحرام، ص197؛ السیرة النبویة، ج1، ص44، 46؛المقدّمة فى علوم الحدیث، ص44.
- ↑ اخبار مکة، ج2، ص93؛ شفاءالغرام، ج1، ص499؛ معجم معالم مکّه، ص249؛ ملئ‌العیبة، ج5، ص102.
- ↑ ملئ‌العیبة، ج5، ص102؛ المقدّمة فى علوم الحدیث، ص44؛ الحاشیة على شرح المنهج، ج2، ص463.
- ↑ فى منزل الوحى، ص285.
- ↑ اخبار مکّه، ج2، ص93.
- ↑ شفاءالغرام، ج1، ص499؛ المقدّمة، ص44.
- ↑ تاج‌العروس، ص3، 140؛ الصحاح، ج2، ص630؛ منتهى الأرب، مادّه« حسر».
- ↑ کتاب المناسک و اماکن طرق الحج و معالم الجزیرة، ص506؛ معجم معالم الحجاز، ج8، ص40، 42؛ معجم‌البلدان، ج5، ص62.
- ↑ معجم‌الحجاز، ج8، ص40؛ ملئ‌العیبة، ج5، ص101.
- ↑ المغنى، ج3، ص427، 447.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج17، ص4.
- ↑ مناسک حج، ص213.
- ↑ شفاءالغرام، ج1، ص498، به نقل از محب طبرى، القِرى؛ صحیح مسلم، کتاب حج، ج3، ص104، حدیث 1282؛ المغنى، ج3، ص444؛ شوکانى، نیل‌الاوطار، ج5، ص62.
- ↑ شفاءالغرام، ج1، ص498، به نقل از صاحب مطالع؛ ملئ‌العیبة، ج5، ص101 (پاورقى)؛ معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج4، ص1191؛ اخبار مکّة، ج2، ص93.
- ↑ نیل‌الاوطار، ج5، ص62.
- ↑ الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة، ج1، ص234.
- ↑ جامع‌المقاصد، ج3، ص220؛ صحاح‌اللغة، ج2، ص630.
- ↑ وسیله(الینابیع الفقهیه)، ج8، ص441؛ الغنیة(الینابیع الفقهیه)، ج8، ص410؛ المقنعة، ص417؛ المبسوط، ج1، ص368؛ الشرائع، ج1، ص258؛ جامع‌المقاصد، ج3، ص220؛ اللمعة الدمشقیة، ج2، ص272.
- ↑ آراء المراجع فى الحج، ص338.
- ↑ معجم معالم مکّة، ص249؛ معجم معالم الحجاز، ج8، ص41؛ شفاءالغرام، ج2، ص93؛ المعجم، ج4، ص119، به نقل از نووى، الایضاح و المحب الطبرى، القرى و المطالع؛ اخبار مکّة، ج2، ص93.
- ↑ معجم معالم مکّة، ص249؛ معجم معالم الحجاز، ج8، ص41؛ شفاءالغرام، ج2، ص93؛ المعجم، ج4، ص119، به نقل از نووى، الایضاح و المحب الطبرى، القرى و المطالع؛ اخبار مکّة، ج2، ص93.
- ↑ شفاءالغرام، ج1، ص499؛ اخبار مکة، ج2، ص189-190.
- ↑ وسائل‌الشیعة، ج10، ص46؛ مستدرک‌الوسائل، ج10، ص54؛ الروضة البهیّة، کتاب الحج، اعمال الوقوفین.
- ↑ وسائل‌الشیعه، ج10، ص46، ابواب وقوف به مشعر، باب 13، حدیث 1 و 2 و 3؛ جواهرالکلام، ج19، ص102.
- ↑ وسائل‌الشیعة، ج10، ص47، حدیث 1 و 2؛ جواهرالکلام، ج19، ص102.
- ↑ شفاءالغرام، ج1، ص500.
- ↑ تاج‌العروس، ج3، ص140.
- ↑ آراء المراجع فى الحج، ص358.
- ↑ الاستبصار، ج2، ص263.
- ↑ الاستبصار، ج2، ص263؛ التهذیب، ج1، ص502؛ الکافى، ج1، ص299.
- ↑ السنن الکبرى، ج5، ص122.
- ↑ السنن الکبرى، ج5، ص122.
- ↑ السنن الکبرى، ج5، ص122.
- ↑ السنن الکبرى، ج5، ۲۳۹.
- ↑ صحیح مسلم، ج3، ص 104؛ السنن، ج5، ص258؛ فضائل مکه و حرمة البیت الحرام، ص169.
- ↑ اودیة مکّة، ص86.
- ↑ الحاشیة على شرح المنهج، ج2، ص463.
- ↑ المغنى، ج3، ص444.
- ↑ مرآةالحرمین، ج1، ص339-341.
- ↑ مرآةالحرمین، ج1، ص341.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل وادی محسر.
- معجم معالم مکّه: عاتق بن غیث بلادی، معجم معالم مکّه، ص 248، دار مکّه، مکّة المکرّمة، 1403 ه/ 1983؛
- أودیة مکّة: عاتق بن غیث بلادی همو، أودیة مکّة، ص 28، 86، 115، دار مکّه.
- مجمع‌البحرین: طریحی، مجمع البحرین، مادّه« حسر».
- ملئ‌العیبة: سبیتی، ملئ العیبة بما جمع بطول الغیبة، 5/ 102.
- شفاءالغرام: الفاسی، شفاء الغرام، 1/ 498، ط 1، دارالکتاب العربی، بیروت 1405 ه/ 1985 م
- النهایة فى غریب الحدیث: ، ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، مادّه« حبس»، ع
- فضائل مکّة و حرمة البیت الحرام: ؛ عاتق بن غیث بلادی، فضائل مکه و حرمة البیت الحرام، ص 169، دارمکّة، مکّة المکرمة، 1410 ه/ 1985 م.
- السیرة النبویة: ابن هشام، السیرة النبویة
- المقدّمة فى علوم الحدیث: 46. ابن صلاح، المقدّمة فی علوم الحدیث، 44 أ، حلب، 1931 م، وصلة الناسک فی صفة المناسک، مخطوط، دارلکتب المصریة.
- اخبار مکة: . أزرقی، أخبار مکة، 2/ 93
- الحاشیة على شرح المنهج: [40] . سلیمان الجمل، الحاشیة علی شرح المنهج، 2/ 463، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.
- فى منزل الوحى: [7] . فی منزل الوحی، ص 285، ط 7، دارالمعارف، القاهره، بی تا.
- تاج‌العروس: [10] . زبیدی، تاج العروس، 3/ 140، دار مکتبة الحیاة، بیروت
- الصحاح: ؛ الجوهری،؛ الجوهری، صحاح اللغة، 2/ 630، دارالعلم للملایین، بیروت، 1376 ه/ 1956 م.
- منتهى‌الارب:
- کتاب المناسک و اماکن طرق الحج و معالم الجزیرة: حربی، کتاب المناسک و أماکن طرق الحج و معالم الجزیرة، تحقیق حمد الجاسر، ص 506، دارلیمامه، ریاض، 1401 ه/ 1981 م؛
- معجم معالم الحجاز: عاتق بن غیث بلادی، معجم الحجاز
- معجم‌البلدان: 42، یاقوت حموی، معجم البلدان، 5/ 62، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1399 ه/ 1979 م.
- معجم‌الحجاز:
- المغنى: ؛ ابن قدامه، المغنی
- الحدائق الناضرة: [14] . الحدائق الناضرة، 17/ 4، ط 2، دارالاضواء، بیروت، 1405 ه/ 1985 م.
- مناسک حج: [15] . مناسک حج، ص 213، ط 4، شرکت افست، تهران، 1407 ه.
- صحیح مسلم: مسلم، صحیح، کتاب حج، حدیث 268( شماره مسلسل حدیث 1281)، ج 3، ص 104، ط 1، مؤسسة عزالدین، 1407 ه/
- نیل‌الاوطار: [18] .شوکانی، نیل الأوطار، 5/ 62، دارالجیل، بیروت( افست از روی چاپ دارالحدیث- قاهره) بی‌تا.
- معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع:
- الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة: الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، 1/ 234، چاپ اسلامیة، تهران، بی‌تا( کتاب حج، فصل خامس، فی الاحرام والوقوفین).
- جامع‌المقاصد: جامع المقاصد، 3/ 220، مؤسسة آل البیت، قم، 1408 ه
- وسیله(الینابیع الفقهیه): . ابن حمزه، وسیله( الینابیع الفقهیه)
- الغنیة(الینابیع الفقهیه): ؛ ابن زهره، الغنیة( الینابع الفقهیه)،
- المقنعة: شیخ مفید، المقنعة، ص 417، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1410
- المبسوط: ه؛ شیخ طوسی، المبسوط، 1/ 368، المکتبة المرتضویة. المطبعة الحیدریة، تهران، 1387؛
- الشرائع: محقق حلی، الشرائع، 1/ 258، دار الاضواء، بیروت، 1403 ه/ 1983 م
- اللمعة الدمشقیة: شهید ثانی، اللمعة الدمشقیة، 2/ 272، دارالعالم الاسلامی، بیروت، باشراف السید محمد کلانتر.
- آراء المراجع فى الحج: [22] . علی افتخاری، آراء المراجع فی الحج، ص 338، دارالقرآن الکریم، قم 1412 ه/ 1371ه
- المعجم: البکری
- الایضاح و المحب الطبرى، القرى و المطالع: از نووی، الایضاح و المحب الطبری، القری و المطالع
- وسائل‌الشیعة: . الحرّ العاملی، وسائل الشیعة، 10/ 46، دار احیاء التراث العربی، بیروت
- مستدرک‌الوسائل:
- جواهرالکلام: نجفی، جواهر الکلام