امام حسین (ع)

امام حسین(ع) سومین امام شیعیان، نوه پیامبر اکرم(ع) و فرزند علی‌ بن ابیطالب(ع) است. قیام امام حسین(ع) در اعتراض به حکومت یزید بن معاویه و کشته شدن او و تعدادی از یاران و خاندان او در واقعه عاشورا از وقایع بسیار مهم در تاریخ اسلام و تاریخ تشیع است. آیین عزاداری شهادت امام حسین(ع) همواره از گسترده‌ترین آیین‌های جوامع شیعی بوده است.

تولد و نام‌ها

حسين بن علي بن ابي‌طالب بن عبدالمطلب، فرزند فاطمه زهرا(س)، دختر پيامبر اکرم(س)، و سومين امام شيعيان در سوم يا به اختلاف منابع، پنجم شعبان سال چهارم هجرت، در مدينه به دنيا آمد.^[۱] کنيه‌اش ابوعبدالله و از جمله القابش زکي، طيّب، مبارک و وفي بود. امام حسین(ع) نيز مانند امام حسن(ع)، شباهت زيادي به پيامبر اکرم داشت؛ هرچند منابع، امام حسن(ع) را شبيه‌تر دانسته‌اند.^[۲]

سخنان پیامبر درباره حسین(ع)

حسين بن علي نزديک به هفت سال از سال‌هاي پاياني زندگي پيامبر(ص) را درک کرد.^[۳] احاديث زيادي از پيامبر9 درباره فضائل امام حسین(ع) و برادرش امام حسن(ع) نقل شده است. پيامبر اسلام(ص) ايشان را ريحانه‌هاي خود در دنيا^[۴] و سرور جوانان بهشتي خوانده^[۵] و از آنان به عنوان اهل بيتش ياد نموده و به امامت حسنین(ع) تصريح کرده بود.^[۶] آن حضرت9 بر دوست داشتن حسنین(ع) سفارش کرده، در روايتي فرمودند: «حسين از من است و من از حسينم و هر که حسين را دوست بدارد، خدا را دوست داشته است».^[۷] هنگامي که پيامبر9 در حال نماز به سجده مي‌رفت، حسنین(ع) از دوش او بالا مي‌رفتند و پيامبر9 صحابه را از دور کردن آن دو منع مي‌کرد.^[۸]

مباهله

از جمله گزارش‌هاي مربوط به دوره کودکي امام حسین(ع)، ماجراي مباهله است. هنگامي که قرار شد پيامبر و مسيحيان نجران به مباهله بپردازند، پيامبر در حالي که حسين بن علي7 را در آغوش داشت، همراه با حسن(ع)، علي7 و فاطمه3 براي مباهله به خارج از مدينه (محل فعلي مسجد مباهله يا مسجدالاجابه) رفتند و در سخنان خود حسنين: را مصداق (أَبْنَاءنَا) (آل‌عمران/3، 61) معرفي کردند و هيئت مسيحي که پيامبر را با نزديک‌ترين افراد خانواده‌اش ديد، از مباهله منصرف شد.^[۹]

جایگاه اجتماعی و سیاسی

منابع همچنين از احترام زياد صحابه پيامبر(ص) به امام حسین(ع) ياد کرده‌اند.^[۱۰] روايتي که مشابه آن درباره امام حسن(ع) نيز نقل شده است، حاکي از آن است که امام حسین(ع) يک بار در کودکي به خليفه ـ به اختلاف منابع ابوبکر يا عمر ـ که بر منبر نشسته بود، گوشزد کرد که از منبر پدرش پايين بيايد.^[۱۱] دو واقعه‌اي که از زندگي سياسي امام، در دوره جواني و مقارن با خلافت عثمان، ثبت شده، نشان از حضور ايشان در کنار امام علي7 در موضع‌گيري‌هاي سياسي است. واقعه نخست مربوط به ماجراي تبعيد ابوذر غفاري به ربذه و حضور امام حسین(ع)، به همراه برادر و پدرش، براي بدرقه ابوذر، به رغم دستور منع اين کار از طرف عثمان،^[۱۲] و واقعه ديگر محافظت حسنین(ع) به دستور پدرشان از منزل عثمان، در ماجراي ورود مخالفان به مدينه، بود.^[۱۳]

حضور در فتوحات؟

مورخان درباره حضور امام حسین(ع) در برخي از فتوحات مسلمانان، در زمان حکومت عثمان و معاويه، اختلاف نظر دارند. در برخي منابع به حضور حسنین(ع) در فتوحات شمال آفريقا، به فرماندهي عبدالله بن ابي‌سرح، و فتوحات طبرستان، به فرماندهي سعيد بن العاص در زمان خلافت عثمان، اشاره شده است.^[۱۴] برخي منابع نيز از شرکت امام حسین(ع) در جنگ با روم، در زمان خلافت معاويه و در لشکري به فرماندهي يزيد، خبر داده‌اند.^[۱۵] برخي پژوهشگران شيعي، درباره صحت اين روايات ترديد کرده‌اند^[۱۶]

شرکت در جنگ‌های پدر

در وقايع سياسي دوران خلافت علي بن ابي‌طالب7، امام حسین(ع) و برادرش حضوري فعال با پدر داشتند و در جنگ‌ها فرماندهي بخشي از سپاهيان آن حضرت را برعهده داشتند.^[۱۷]

حمایت از صلح امام حسن(ع)

بعد از شهادت اميرمؤمنان و صلح امام حسن(ع) با معاويه، برخي از شيعيان نزد امام حسین(ع) آمدند و با گمان اين‌که آن حضرت با صلح برادرش مخالف است، از او خواستند تا رهبري شيعيان را برعهده گيرد. اما امام حسین(ع) از تصميم برادر حمايت کرد و پيروي از ايشان را بر خود لازم دانست.^[۱۸]

بعد از شهادت امام حسن(ع)، امام حسین(ع) مي‌خواست پيکر مطهر آن حضرت را کنار قبر رسول‌الله(ص) به خاک بسپارد که با مخالفت امويان روبه‌رو شد و بنابر وصيت امام حسن(ع)، براي پرهيز از درگيري، آن حضرت را در بقيع به خاک سپرد.^[۱۹]

امام حسین و حج

امام حسین(ع)، 25 بار حج گزارد. ايشان و برادرشان امام حسن(ع)، با وجود فراهم بودن مرکب، راه مدينه تا مکه را، به نشانه احترام به حج و مکه، پياده پيمودند. از سيره و سخنان امام حسین(ع) در حج گزارش‌‌هايي باقي مانده که از منابع استخراج احکام فقهي درباره حج و حرمين به شمار مي‌رود. منابع تاريخي و حديثي استلام رکن شامي، طواف و نماز طواف بعد از نماز عصر،^[۲۰] پيوسته ادامه دادن تلبيه تا رسيدن به سرزمين منا،^[۲۱] دفن موهاي قصر شده در منا^[۲۲]، روزه گرفتن در روز عرفه^[۲۳] و همراه بردن آب زمزم^[۲۴] را به امام حسین(ع) نسبت داده‌اند.

رواياتي در جواز محرم شدن در روز ترويه از هر جاي مسجدالحرام، تحريم گوشت شکاري که در مکه ذبح شده باشد و روايتي درباره نحوه عمل امام در دفن مرده‌اي که محرم بوده، در منابع حديثي نقل شده است.^[۲۵] امام حسین(ع) حج را جهاد نا‌توانان مي‌دانستند و بر برآورده شدن دعا بين حجرالاسود و رکن يماني تأکيد مي‌کردند.^[۲۶]

روايتي که فقها براي استخراج حکم حج محصور استفاده کرده‌اند و مشابه آن را به امام حسن(ع) نيز نسبت داده‌اند، حاکي از بيمار شدن امام حسین(ع) در ميانه راه مکه است. امام علي(ع) با ديدن بيماري فرزندش، شتري قرباني کرد و موي سر حسین(ع) را تراشيد و او را به مدينه بازگرداند و هنگامي که آن حضرت از بيماري خلاصي يافت، عمره را ادا کرد.^[۲۷]

دعای عرفه

يکي از يادگار‌هاي حج امام حسین(ع) دعاي عرفه است که آن حضرت در يکي از حج‌هاي خود و در سرزمين عرفات املا فرمود.^[۲۸] اين دعا از مهم‌ترين و مشهورترين دعاهاي شيعيان است که معمولاً در روز عرفه خوانده مي‌شود. بر اين دعا که امام حسین(ع) در آن به توصيف خداوند و بيان ابعاد توحيد و رابطه انسان و پروردگارش پرداخته‌اند، شروح متعددي به دست شيعيان نگاشته شده است.^[۲۹]

قیام امام حسین(ع)

پانویس

↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص369؛ الارشاد، ج2، ص27؛ اعلام الوري، ج1، ص20؛ بازپژوهي تاريخ ولادت و شهادت معصومان، ص291-292، 307-308.
↑ . انساب الاشراف، ج3، ص359.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص399.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص376؛ المعجم الکبير، ج3، ص127.
↑ .الاستيعاب، ج1، ص391؛ اسد الغابه، ج1، ص489.
↑ . الارشاد، ج2، ص30.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص385؛ انساب الاشراف، ج3، ص359؛ امتاع الاسماع، ج6، ص19.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص381.
↑ . تاريخ المدينه، ج2، ص583-584؛ الارشاد، ج1، 167-168؛ آثار اسلامي، ص341-342.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص394-397؛ الاصابه، ج2، ص68.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص394.
↑ . تاريخ اليعقوبي، ج2، ص172.
↑ . انساب الاشراف، ج6، ص185؛ مروج الذهب، ج2، ص344؛ تاريخ المدينه، ج3، ص1131.
↑ . تاريخ الطبري، ج4، ص269؛ البلدان، ص570؛ تاريخ ابن خلدون، ج2، ص573-574.
↑ . البداية و النهايه، ج8، ص151.
↑ . سيرة الائمة اثني عشر، ج3، ص24-25؛ دانشنامه امام حسين، ج2، ص330-331.
↑ . الفتوح، ج3، ص24؛ تاريخ خليفه، ص111.
↑ . انساب الاشراف، ج3، ص364.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص340؛ انساب الاشراف، ج3، ص297-299؛ الارشاد، ج2، ص18.
↑ . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص401-406؛ مناقب، ج3، ص180؛ بحارالانوار، ج96، ص354.
↑ . مجمع الزوائد، ج3، ص225.
↑ . نک: بحار الانوار، ج96، ص302.
↑ . بحارالانوار، ج94، ص123.
↑ . اخبار الحسن بن علي، ص43.
↑ . السنن الکبري، ج5، ص194؛ بحار الانوار، ج96، ص354.
↑ . مجمع الزوائد، ج3، ص206؛ بحار الانوار، ج96، ص354.
↑ . الکافي، ج4، ص369-370.
↑ . اقبال الاعمال، ج2، ص74.
↑ . آينه پژوهش، ش96، ص95-96، «کتابشناسي توصيفي سخنان امام حسین(ع)».

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حسین بن علی(ع) در جلد هفتم دانشنامه حج.

[1] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص369؛ الارشاد، ج2، ص27؛ اعلام الوري، ج1، ص20؛ بازپژوهي تاريخ ولادت و شهادت معصومان، ص291-292، 307-308.

[2] . انساب الاشراف، ج3، ص359.

[3] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص399.

[4] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص376؛ المعجم الکبير، ج3، ص127.

[5] .الاستيعاب، ج1، ص391؛ اسد الغابه، ج1، ص489.

[6] . الارشاد، ج2، ص30.

[7] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص385؛ انساب الاشراف، ج3، ص359؛ امتاع الاسماع، ج6، ص19.

[8] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص381.

[9] . تاريخ المدينه، ج2، ص583-584؛ الارشاد، ج1، 167-168؛ آثار اسلامي، ص341-342.

[10] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص394-397؛ الاصابه، ج2، ص68.

[11] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص394.

[12] . تاريخ اليعقوبي، ج2، ص172.

[13] . انساب الاشراف، ج6، ص185؛ مروج الذهب، ج2، ص344؛ تاريخ المدينه، ج3، ص1131.

[14] . تاريخ الطبري، ج4، ص269؛ البلدان، ص570؛ تاريخ ابن خلدون، ج2، ص573-574.

[15] . البداية و النهايه، ج8، ص151.

[16] . سيرة الائمة اثني عشر، ج3، ص24-25؛ دانشنامه امام حسين، ج2، ص330-331.

[17] . الفتوح، ج3، ص24؛ تاريخ خليفه، ص111.

[18] . انساب الاشراف، ج3، ص364.

[19] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص340؛ انساب الاشراف، ج3، ص297-299؛ الارشاد، ج2، ص18.

[20] . الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص401-406؛ مناقب، ج3، ص180؛ بحارالانوار، ج96، ص354.

[21] . مجمع الزوائد، ج3، ص225.

[22] . نک: بحار الانوار، ج96، ص302.

[23] . بحارالانوار، ج94، ص123.

[24] . اخبار الحسن بن علي، ص43.

[25] . السنن الکبري، ج5، ص194؛ بحار الانوار، ج96، ص354.

[26] . مجمع الزوائد، ج3، ص206؛ بحار الانوار، ج96، ص354.

[27] . الکافي، ج4، ص369-370.

[28] . اقبال الاعمال، ج2، ص74.

[29] . آينه پژوهش، ش96، ص95-96، «کتابشناسي توصيفي سخنان امام حسین(ع)».

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]