خطبه غدیر خم
خطبه غدیر خم، سخنرانی پیامبر اکرم(ص) در بازگشت از حجة الوداع در سال دهم هجری به همراه بسیاری از مسلمانان، در محل معروفی به نام غدیر خم است که در شرایط خاصی ایراد شد. در خطبه به ولایت، و امامت امام علی(ع)، پس از خودشان تصریح شده است. و یکی از جملات معروف این خطبه «من کنت مولاه فعلی مولاه» یعنی "هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست"، در منابع شیعی و اهل سنت به شکل متواتر روایت شده است. اسناد قوی و مختلفی از شیعه و اهل سنت در مورد این خطبه در کتب زیادی آمده است و ضمنا این خطبه محکم‌ترین دلیل بر ولایت و امامت امام علی(ع) می‌باشد.
راویان اهل سنت خطبه
برخی از علمای رجال و حدیث‌شناس اهل‌سنت، اسناد این حدیث را کثیر دانسته‌اند و بیشتر آنان اسناد آن را صحیح می‌دانند. در میان راویان این حدیث، حدود 90 نفر از صحابه و 84 نفر از تابعین قرار دارند. علاوه بر نقل مستقیم از سوی این افراد، برخی این حدیث را از کسانی که در غدیر خم حاضر بوده‌اند شنیده و نقل کرده‌اند. به گفته علامه امینی، این حدیث را احمد بن حنبل از 40 طریق، ابن جریر طبری از 72 طریق، جزری مقری از 80 طریق، ابن عقده از 105 طریق، ابوسعید سجستانی از 120 طریق، ابوبکر جعابی از 125 طریق و حافظ ابوالعلاء العطار همدانی نیز از 250 طریق نقل کرده‌اند.
نقل‌های متفاوت خطبه
در متون حدیثی و تاریخی، این حدیث افزون بر جمله‌ی «من کنت مولاه فعلی مولاه»، به چند صورت نقل شده است: در برخی، دعای پیامبر(ص) در حق امام علی(ع) آمده است. در برخی پیامبر ابتدا از مردم در مورد اولویت خود نسبت به امور آنان سوال پرسیده و سپس ولایت حضرت علی(ع) را به آنان اعلام نموده است. در برخی به سوال از مردم و نصب حضرت علی(ع) و دعا برای ایشان اشاره دارد. در برخی، علاوه بر سوال از مردم، اعلان ولایت امام علی(ع) و دعای در حق ایشان، به تهنیت عمر بن خطاب به ایشان نیز اشاره شده است. در برخی نیز ابیاتی از حسان بن ثابت در توصیف این واقعه نقل کرده‌اند.
منابع خطبه
در منابع شیعی بعد از قرن پنجم مانند: روضه الواعظین و الاحتجاج، متن مفصلی از خطبه پیامبر (ص) در غدیر خم به روایت امام باقر(ع) وجود دارد که نسبت به آنچه در منابع قبلی نقل شده بسیار مفصل‌تر است و بیشتر فرازهای آن با عبارت "یا معاشر الناس" آغاز می‌شود. سید علی بن طاووس(664 هجرى)، متن این خطبه را با سند خود از محمد بن جریر طبری(متوفی 310ق) مفسر و مورخ شهیر اهل سنت و صاحب کتاب طرق حدیث الغدیر و او نیز به اسناد خود از زید بن ارقم نقل کرده است. ابن طاووس این متن را در کتاب دیگرش با اسناد دیگری نیز از رجال اهل سنت از حذیفة بن یمان نقل می‌کند که نشان دهنده وجود چنین متنی در احادیث اهل سنت نیز هست.
ادعای ضعیف بودن خطبه
به خاطر دلایلی، سبب شده است که بعضی‌ها احتمال داده‌اند که خطبه غدیر به صورت یک خطبه ساختگی از سوی کسانی که در تلاش برای اثبات حقانیت امیرمومنان(ع) و واقعه غدیر هستند، جعل شده است و از جمله این دلایل:
- نبود این متن در کتب اربعه شیعه و منابع دست اول
- طولانی بودن خطابه برخلاف معمول خطابه‌های بر جا مانده از پیامبراکرم
- نام بردن از امامان دوازده گانه
- اشاره نکردن به معیدان (تکرار کنندگان خطبه برای جمعیت)
- فهرست کردن فضایل امام علی(ع)
- تکرار مطالب در خود خطبه
حذف برخی عبارات خطبه
برخی شواهد حاکی از این است که خطبه اصلی پیامبر(ص) در غدیر خم مفصل‌تر از خطبه‌ای است که در منابع متقدم آمده است. اهمیت موضوع این خطبه، کوتاهی بیش از حد جملات به جامانده که بسیار کمتر و کوتاه تر از خطابه است و بیان مطالب بسیاری درباره حادثه‌‌هایی که تا روز قیامت اتفاق می‌افتد؛ حکایت از وجود خطبه‌ای طولانی دارد که قسمت‌‌هایی از آن حذف شده است.
موضوعات مختلف خطبه
و می‌توان شواهدی برای بسیاری از فرازهای این خطبه در روایاتی یافت که هرکدام بیان کننده قسمتی از واقعه غدیر است، مانند: نقل‌های حذیفه بن یمان و ابی الطفیل از این خطبه و حدیث پیشوایان دوازده گانه اهل سنت که به روایت جابر بن سمره در حجة الوداع در منابع معتبر نزد اهل سنت وجود دارد و جانشینان پیامبر را که شکست ناپذیری و عزت اسلام در سایه آنان است دوازده نفر از قریش معرفی می‌کند.
تغیبیر متن خطبه
در روایات اهل سنت خطبه غدیر از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها به برخی فصول خطبه مفصل مندرج در منابع شیعی نزدیک است، این بدان معنى است كه منابع مختلف اهل سنت، به علل مختلف در صدد نقل قسمتى از خطبه بوده‌اند در حالى كه متن کامل آن را در اختیار داشتهاند که با متن نقل شده در قرن پنجم به بعد شباهت بسیار داشته است.
تکمیل و اصل این مقاله و منابع آن را در مدخلی به همین نام در جلد هفتم دانشنامه حج و حرمین شریفین ص 581 می‌توانی بیابید