ساخت مسجدالنبی (دوران پیامبر)
مسجدالنبی
پیامبر پس از هجرت از مکه به مدینه و استقرار در آن شهر، خانه و مسجدی را بنا نهاد.مکان این اماکن در محل نشستن شتر پیامبر به هنگام ورود به مدینه دانسته شده است.
پیامبر، زمین را که متعلق به دو یتیم از بنی نجار، اولاد رافع بن عمربن عائذ(عبید) بن ثعلبه بود را خریداری نمود و مسجد را در آنجا بنا نهاد.
ساخت این مسجدحدود هفت ماه به طول انجامید.
ابعاد اولیه مسجد
زمین مسجد مستطیل شکل به عرض 60 ذراع(در حدود 30 متر) و طول :از شمال به جنوب 70 ذراع(در حدود 40 متر) ذکر شده است.
دو خانه از خارج مسجد در سمت شرق به آن متصل بوده که متعلق به سوده بنت زمعه و عایشه بنت ابوبکر ذکر شده است.
ساخت مسجد و اجزای آن
پی و اساس مسجد به عمق 3 ذراع (در حدود1/5 متر) با سنگ ریخته شد که دیوارهایی خشتی روی آن ساخته شد.
طریقه خشت گذاری
مسجد به شیوه سمیط یعنی خشت روی خشت ساخته شد و هنگامی که تعداد مسلمانان افزایش یافت به شیوه سعیده یعنی یک خشت و نیم ساخته شد و پس از آن به شیوه الذکر و الانثی یعنی دو خشت مختلف ساخته شد. عرض دیوار1/5 ذراع(در حدود 0/75متر) بود.
سقف مسجد
با گرم شدن هوا برای ایجاد سایه ، ستون هایی از تنه نخل در مسجد قرار دادند و برآنها چوب نهاده و روی چوبها را با برگ و شاخه خرما پوشاندند.
به هنگام بارندگی اما آب از لای شاخ و برگ رد می شد و به همین خاطر سقف را با گل پوشاندند.
ارتفاع سقف مسجد به اندازه قامت یک انسان یعنی 3/5ذراع(1/75 متر) بود.
ساخت مسجد تابستان 623م به پایان رسید و پوشاندن با گل در زمستان 624م تمام شد.
رواق ها
مسجد در جهت قبله( بیت المقدس، دیوار شمالی) سه رواق داشت که در هر رواق شش ستون وجود داشت.
جایگاه صفه
در قسمت انتهایی مسجد یعنی جنوب مسجد، صفه قرار داشت. صفه جایگاه مهاجرینی بود که خانه و مأوایی نداشتند.
درها
یک در در انتهای مسجد و در دیگری در دیوار غربی به نام باب عاتکه ساخته شد که بعد از آن تا به امروز باب الرحمه نام دارد. در قسمت دیوار شرقی نیز دری احداث شد که به باب عثمان معروف بود اما از آن پس به باب جبرئیل شهرت یافت.
دیوار
ارتفاع دیوار مسجد به 5 تا 7 ذراع (2/5 تا 3/5 متر) می رسید. در منابع آمده دیوار قبله، پیش از آن که به سمت کعبه تغییر کند، متشکل از تنه های نخل بود که کنار هم چیده شده بود.
تغییر قبله و تأثیر بر مسجد النبی
بعد از تغییر قبله از مسجدالاقصی به کعبه در سال دوم هجری، در دیوار جنوبی بسته شد و به جای آن دری در دیوار شمالی گشوده شد و سه رواق در جهت جنوبی ، همانند جهت شمالی ساخته شد و باب عثمان و باب عاتکه مصون ماند.
خانه ها
مقطع افقی خانه های اطراف مسجد هریک عبارت از مربعی بود به ضلع 8 تا 9 ذراع(4 تا 4/5 متر) و سقف آن از داخل قابل لمس بود شاید ارتفاع آن به اندازه رواق های مسجد بود.
داخل هر خانه حجره ای بود به ضلع 6 تا 7 ذراع(3 تا 3/5 متر) که دیواره های آن را پوشش مویینی از چوب درخت سرو پوشاند ه بود. هر خانه از یک مدخل و یک حجره تشکیل می شد و در آن در دیوار غربی واقع بود که به مسجد گشوده می شود.
پیامبر پس از ازدواج، برای خود حجره ای می ساخت . تعداد حجره ها 9 عدد بود که آخرین آن ها نزدیک باب عثمان(باب جبرئیل) یا باب النساء(بابی که عمر احداث کرد) واقع بود.
تمام خانه ها در قسمت شرقی خارج مسجد قرار داشتند که در آن ها به مسجد گشوده می شد.
توسعه مسجد
در بسیاری از منابع آمده با افزایش تعداد مسلمانان ضرورت توسعه مسجد ایجاد شد. پیامبر پس از بازگشت از غزوه خیبر به توسعه مسجد پرداخت و مساحت مسجد به 100در 90 ذراع(در حدود 45 در 50 متر) افزایش یافت. تغییرات مسجد پس از توسعه بدین شرح است:
- سه رواق در جهت جنوبی که در هر ردیف آن 9 ستون به کار رفت
- تعداد خانه ها تا پیش از توسعه بنا بر تاریخ ازدواج های پیامبر 6 یا 7 عدد ذکر شده، خانه های بعدی پس از توسعه مسجد ایجاد شدند
- بنا بر نقل برخی منابع توسعه مسجد موجب تخریب صفه شد
- سنگفرش شدن مسجد با سنگریزه
محراب و مأذنه مسجد
مسجد در زمان پیامبر مأذنه و محراب گود نداشت.
بلال هنگام گفتن اذان بر بام خانه ای از بنی نجار که بلندترین خانه های اطراف مسجد بود می ایستاد. در این باره قول دیگری نیز هست که بلال بر ستون مربعی از خانه عبدالله بن عمر واقع در جنوب مسجد بالا می رفته و اذان را با صدای بلند ادا می کرده است.