این مقاله فتوای مراجع درباره نماز طواف برگرفته از مناسک حج، ص 166 است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم فقهی این مقاله را بخوانید← نماز طواف
چگونگی
مسئله ۷۷۳
امام خمینی: واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره، دو رکعت نماز بخواند؛ مثل نماز صبح.
مسئله ۷۷۴
امام خمینی: مي‌تواند نماز طواف را با هر سوره‌اي که خواست بخواند، مگر سوره‌هاي سجده،[م۷۷۴ ۱]
و مستحب است در رکعت اول، بعد از «حمد»، سوره «قل هو الله احد» را بخواند و در رکعت دوم، سوره «قل يا أيها الکافرون» را بخواند.
آية الله زنجاني: قرائت سوره‌هاي سجده در نماز، مانعي ندارد ولي نبايد آيه سجده را بخواند.
آية الله سيستاني: قرائت سوره‌هاي سجده در نماز جايز است، ولي اگر سجده را انجام داد نماز باطل مي‌شود مگر اينکه سهواً سجده کند و اگر سجده نکند نماز صحيح است ولي گناه کرده است و اگر قبل از آيه سجده، به سوره‌اي ديگر عدول کند اشکال ندارد هرچند عمداً شروع کرده باشد.
مسئله ۷۷۵
امام خمینی: جايز است نماز طواف را بلند بخواند مثل نماز صبح يا آهسته مثل نماز ظهر.
شک در رکعات
مسئله ۷۷۶
امام خمینی: شک در رکعات نماز طواف موجب بطلان نماز است[م۷۷۶ ۱]
و بايد اعاده کند و بعيد نيست اعتبار ظن در رکعات[م۷۷۶ ۲]
و در ظن در افعال احتياط کند[م۷۷۶ ۳]
و در احکام، اين نماز با نماز يوميه مساوي است.
آية الله بهجت: بعد از استقرار آن به تروّي علي الأحوط، و اظهر اعتبار ظن در رکعات است مثل ظن در افعال؛ چه ظن به وجود باشد يا عدم به مصحّح باشد يا مبطل به رکن باشد يا غير آن، در محل شک و يا نسيان باشد يا خارج از محل. پس لوازم آن از تدارک يا بطلان يا عدم تدارک را مترتّب مي‌کند، اگرچه احتياط در اعاده است في الجمله، در صورت تعلّق ظن به فعل که تدارک نمي‌کند مگر در موردي که انجام دادن آن مبطل نباشد يقيناً.
آية الله تبريزى، آية الله خويي: بايستي بعد از طواف مبادرت به نماز کند، که در عرف نگويند بين آنها فاصله شده.
آية الله خامنه‌اي: نبايد بين طواف و نماز آن فاصله ايجاد شود.
آية الله زنجاني: نماز طواف وقت معيني ندارد ولي چون از توابع و ملحقات طواف است موالات بين طواف واجب و نماز معتبر است، يعني نبايد بدون عذر بين آن و طواف، فاصله بيندازد به قدري که عرفاً از توابع آن به حساب نيايد؛ ولي اگر به جهت عذري مانند تشکيل صفوف جماعت يا تجديد وضو به تأخير بيفتد اشکال ندارد و اگر بدون عذر، نماز را به تأخير بيندازد بايد بعد از خواندن نماز، طواف و نماز را اعاده کند.
آية الله سبحاني: بايستي بعد از طواف مبادرت به نماز کند و فاصله آن دو زياد نباشد که موالات به هم بخورد و اين يک امر عرفي است.
آية الله سيستاني: به اين معني که به نظر عرف بين آن دو فاصله‌اي نباشد ولي فاصله به مقدار ده دقيقه براي استراحت يا يافتن جاي مناسب و مانند آن اشکال ندارد ولي کاري ديگر مانند نماز قضا به احتياط واجب نبايد انجام دهد.
آية الله فاضل: اقوي مبادرت به نماز است و در صورتي که عالماً و عامداً اخلال به فوريت کند، بنا بر احتياط طواف باطل مي‌شود.
مکان
مسئله ۷۷۸
امام خمینی: واجب است که اين نماز نزد مقام ابراهيم واقع شود[م۷۷۸ ۱]
و احتياط واجب آن است که پشت مقام به جا آورد[م۷۷۸ ۲]
[به طوري] که سنگي که مقام است بين او و خانه کعبه واقع شود و بهتر آن است که هرچه ممکن باشد نزديک‌تر بايستد، ليکن نه به طوري که مزاحمت با سايرين کند.
آية الله تبريزى، آية لله خويي: احوط بلکه اظهر آن است... .
آية الله خامنه‌اي: واجب است که نماز [طواف] پشت مقام ابراهيم(ع) و ـ در صورت عدم ايجاد زحمت براي ديگران ـ نزديک به مقام اقامه شود؛ و در صورتي که اين امر ميسر نشود، مي‌تواند آن را در مسجدالحرام، پشت مقام و با فاصله از آن، به جا آورد.
آية الله زنجاني: نماز طواف واجب را بايد «پشت مقام» به جا آورد و همچنين بايد نزديک مقام باشد به قدري که مردم بگويند «نزد مقام» نماز مي‌خواند.
آية الله سبحاني: جايگاه نماز طواف نزد مقام ابراهيم است بنابراين پشت مقام و يا دو جانب او مادامي که جلوتر از مقام نباشد از نظر صحت نماز يکسان است. هرگاه به خاطر ازدحام جمعيت نتواند نزد مقام نماز بخواند، نماز را در نزديک‌ترين نقطه به مقام به جا آورد خواه اين نقطه پشت مقام محسوب شود يا دو جانب آن، و لازم نيست براي خلوت شدن مقام صبر کند چه بسا صبر کردن موجب از بين رفتن موالات بين طواف و نماز آن بشود و اگر جمعيت طواف‌کننده چنان‌که در ايام حج و يا بعضي ايام عمره تا شعاع خيلي زياد از کعبه ادامه دارد، موجب شود نماز را در فاصله دور بخواند، بايد جوري بايستد که مقام بين او و خانه باشد نه يکي از دو طرف آن.
آية الله سيستاني، آية الله فاضل: اظهر آن است....
آية الله نوري: در هر نقطه‌اي از مسجدالحرام نماز طواف را بخواند مجزي است، هرچند بهتر است که نسبت به مقام حضرت ابراهيم، الأقرب فالأقرب (هرچه نزديک‌تر باشد بهتر است) را مراعات کند.
مسئله ۷۷۹
امام خمینی: اگر به واسطه زيادي جمعيت نتوانست پشت مقام بايستد؛ به طوري که گفته شود نزد مقام نماز مي‌کند به واسطه دوري زياد، در يکي از دو جانب به جا آورد[م۷۷۹ ۱]
در جايي که گفته شود نزد مقام نماز مي‌خواند.
آية الله تبريزى: نماز بايد پشت مقام باشد و در نزديکي آن و در صورت عدم تمکن از نزديکي مقام، با مراعات الأقرب فالاقرب به مقام بنا بر احتياط، پشت مقام مي‌تواند به جا آورد.
آية الله خامنه‌اي: به ذيل مسئله قبل مراجعه شود.
آية الله خويي: در صورت عدم تمکن از نماز نزديک مقام، مي‌تواند با رعايت الأقرب فالأقرب دورتر نماز بخواند ولي به هر حال بايد پشت مقام باشد.
آية الله زنجاني: در مواقع ازدحام طواف‌کنندگان، لازم نيست نماز طواف واجب را نزد مقام بخواند، هرچند بتواند با محافظت همراهان، نزديک مقام نماز بخواند؛ بنابراين مي‌تواند تا جايي که مزاحمت طواف‌کنندگان نباشد عقب برود، اما بايد پشت مقام بايستد به طوري که عرفاً رو به مقام و کعبه باشد و نماز در قسمت‌هاي راست و چپ مقام، صحيح نيست، هرچند به مقام نزديک‌تر باشد.
آية الله سبحاني: در اين مسئله و مسئله بعدي طبق ذيل مسئله 778 عمل شود.
آية الله سيستاني: و اگر نتواند پشت مقام و نزديک به آن به جا آورد، احتياط واجب آن است که هم آن را در نزديکي اش؛ چه در سمت راست باشد و يا چپ، و هم دور از آن ولي پشت مقام به جا آورد و اگر نتواند آن دو را به جا آورد، هر کدام که ممکن است انجام دهد و اگر نتواند هيچ‌کدام را انجام دهد، در هر جاي مسجد که شده انجام دهد و بنا بر احتياط مستحب رعايت کند هرچه به مقام نزديک‌تر باشد و اگر پس از آن، تا زماني که وقت سعي تنگ شود توانست نزديک به مقام و پشت آن نماز را اعاده کند، احتياط مستحب اعاده آن است.
آية الله فاضل: اگر نتواند پشت مقام و نزديک آن نماز بخواند، احتياطاً در يکي از دو طرف مقام و هم پشت مقام و دور از آن، نماز بخواند.
آیة الله مکارم: می‌تواند در جايی از دو طرف مقام يا عقب‌تر از مقام نماز بخواند.
مسئله ۷۸۰
امام خمینی: اگر ممکن نشد در دو جانب نزد مقام نماز را به جا آورد بايد ملاحظه نزديک‌تر را بکند از ميان دو جانب و پشت مقام،[م۷۸۰ ۱]
و اگر سه طرف مساوي باشند، در پشت نماز بخواند و در دو طرف کافي نيست[م۷۸۰ ۲]
و اگر دو طرف نزديک‌تر از پشت باشند به مقام ولکن هيچ‌کدام نزد مقام نباشد بعيد نيست جايز بودن اکتفا به پشت لکن احتياط آن است که يک نماز در پشت مقام بخواند و يک نماز در يک طرف با ملاحظه نزديک‌تري و احوط اعاده نماز است[م۷۸۰ ۳]
در صورت امکان در پشت مقام تا وقتي که وقت تنگ نشده براي سعي.
آية الله بهجت: و اگر آن هم ممکن نباشد، مراعات مي‌کند الأقرب فالأقرب به سوي خلف مقام و دو جانب آن را، با رعايت احتياط، در صورت دوران امر بين بعض مراتب خلف و اَحَد جانبين به جمع در نماز بلکه به اعاده، پس از تمکن از نماز در پشت سر، اگرچه در آخر وقت امکان باشد و نماز طواف مستحب در هر جاي
مسجد باشد جايز است.
آية الله تبريزى، آية الله خويي: حکم آن در مسئله قبل گذشت.
آية الله گلپايگاني: بهتر آن است که هر وقت توانست نماز را دوباره پشت مقام رجائاً بخواند.
مسئله ۷۸۱
امام خمینی: جايز است نماز طواف مستحب را در هر جاي مسجدالحرام که بخواهد به جا آورد، اگرچه در حال اختيار، بلکه گفته‌اند که آن را مي‌تواند عمداً ترک کند.[م۷۸۱ ۱]
آية الله سيستاني: ظاهر آن است که نماز طواف مستحب، مستحب است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: سزاوار نيست ترک کنند.
آية الله مکارم: ترک آن مشکل است.
فراموش کردن
مسئله ۷۸۲
امام خمینی: اگر کسي نماز طواف واجب را فراموش کند بايد هر وقت که يادش آمد در مقام ابراهيم به جا آورد و به همان دستوري که در مسئله 778 به بعد ذکر شده عمل نمايد.[م۷۸۲ ۱]
آية الله زنجاني: اين در صورتي است که در مکه يا حوالي آن يادش بيايد، ولي اگر بعد از دور شدن از مکه يادش آمد مي‌تواند همان جا نماز بخواند.
آية الله سبحانی: بايد نماز طواف را به جا بياورد ولي اعاده اعمال مترتبه واجب نيست و اگر در مکه است بايد نماز را در مسجدالحرام نزد مقام ابراهيم به جا آورد و اگر از مکه خارج شده است و بازگشت به
مکه مشکل نباشد بايد به مکه برگردد و در نزد مقام ابراهيم نماز بخواند و در صورت مشکل بودن، هر کجا متذکر شد، مي‌تواند آن را به جا آورد و در اين صورت احتياطاً براي نماز نايب نيز بگيرد که در
نزد مقام نيز بخواند.
مسئله ۷۸۳
امام خمینی: اگر نماز طواف را فراموش کند و در بين سعي بين صفا و مروه يادش بيايد، از همان جا سعي را رها کند و برگردد، دو رکعت نماز را بخواند، بعد از آن، سعي را از همان جا[م۷۸۳ ۱]
تمام کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در صورت تجاوز از نصف، بقيه سعي را و در کمتر از نصف، همه آن را مجدداً به جا آورد.
مسئله ۷۸۴
امام خمینی: شخصي که نماز را فراموش کرده و ساير اعمال را که بعد از نماز بايد عمل کند، عمل کرده، اعاده آنها ظاهراً لازم نباشد، اگرچه احتياط استحبابي در اعاده است.
مسئله ۷۸۵
امام خمینی: اگر برگشتن به مسجدالحرام مشکل باشد از براي شخصي که نماز را فراموش کرده، بايد هر جا يادش آمد نماز را به جا آورد، اگرچه در شهر ديگر باشد و برگشتن به حرم لازم نيست، اگرچه آسان باشد.[م۷۸۵ ۱]
آية الله بهجت: و احوط آن است برگردد به حرم اگر دشوار نباشد و آنها را به جا آورد و بعضي در صورت تعذر برگشتن به مقام، استنابه را لازم دانسته‌اند بنابراين احوط جمع است ميان قضاي آنها، در هر جا که متذکر شود و گرفتن نايب که آنها را در مقام به جاي آورد.
آية الله تبريزى، آية الله خويي: احوط و اولي اين است برگشته و نماز را در حرم به جا آورد.
آية الله خامنه‌اي: اگر پيش از خروج از مکه به ياد آورد و برگشت به مسجدالحرام براي او حرجي نباشد، بايد برگردد به مسجدالحرام براي انجام نماز طواف، و اگر پس از خروج از مکه مکرمه به يادش آمد که نماز طواف را نخوانده است، بايد آن را در همان محلي که به ياد آورده اقامه کند.
آية الله زنجاني: مطابق ذيل مسئله 782 عمل شود.
آية الله سبحاني: مطابق ذيل مسئله 782 عمل شود و اگر بازگشت مشکل نباشد بايد برگردد.
آية الله سيستاني: اگر بعد از بيرون رفتن از مکه يادش بيايد، احتياط واجب آن است که برگردد و نزد مقام نماز به جاي آورد و اگر برگشتن براي او مشقت دارد نماز را در همان موضعي که يادش آمده انجام دهد و لازم نيست براي انجام نماز به حرم برگردد، گرچه ميسور باشد.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: و بهتر است نايب هم بگيرد تا خلف مقام براي او به جا آورد.
آية الله فاضل: اگر در منا باشد مخير است بين خواندن نماز در منا و استنابه والاّ در هر جا که هست همان جا نماز بخواند گرچه جوازِ گرفتنِ نايب هم بعيد نيست.
آية الله مکارم: منظور برگشتن به حرم، خارج از مسجدالحرام است.
مسئله ۷۸۶
امام خمینی: اگر کسي اين نماز را به جا نياورد و بميرد، واجب است بر پسر بزرگِ[م۷۸۶ ۱] او، که آن را قضا کند؛ به نحوي که در کتاب «صلاة» تفصيل داده شده است.
امام خمینی: جاهل به مسئله، در احکامي که براي ناسي ذکر شد، شريک است با او.
تصحیح نماز
مسئله ۷۸۸
امام خمینی: واجب است بر هر مکلفي که نماز خود را ياد بگيرد و قرائت و ذکرهاي واجب را پيش کسي درست کند که تکليف الهي را به طور صحيح به جا آورد، خصوصاً کسي که مي‌خواهد به حج برود بايد نماز را تصحيح کند،[م۷۸۸ ۱]
چون بعضي گفته‌اند اگر نماز او درست نباشد عمره او باطل است و همچنين حج نيز باطل است. پس علاوه بر آنکه به اين قول، از حجة الاسلام برائت ذمه پيدا نمي‌کند، ممکن است چيزهايي که در احرام بر او حرام شده بود؛ مثل زن و چيزهايي که گذشت، بر او حلال نشود.
آية الله تبريزى: اگر با فرض تمکن به طور ملحون نماز بخواند نمازش باطل است مگر اينکه جاهل قاصر يا معتقد به صحت قرائت باشد و در فرض تعمّد حجش باطل مي‌شود.
آية الله خويي: اگر در زماني که نماز خواند مي‌توانست صبر کند و قرائتش را تصحيح نمايد و مع ذلک با قرائت ملحون نماز بخواند نمازش باطل است مگر جاهل قاصر باشد و در فرض تعمّد حجش باطل مي‌شود.
آية الله زنجاني: کسي که مي‌تواند همه يا برخي از اشتباه‌هاي نمازش را تصحيح کند بايد طواف را به تأخير بيندازد و پس از تصحيح قرائت، طواف و نماز آن را به جا آورد، ولي اگر بدون اطلاع از اين امر طواف و اعمال بعدي را به جا آورد، هر وقت متوجه شود بايد قرائتش را ياد بگيرد و نماز طوافش را به تفصيلي که در مسئله 782 گذشت بخواند، ولي طواف و اعمال بعدي او صحيح است.
آية الله سبحاني: اگر کسي با احرام عمره وارد مکه شد و عمداً از يادگيري قرائت صحيح سرباز زد، معصيت‌کار است و در صورتي که براي او حرجي نباشد بايد در احرام بماند و قرائت نماز را اصلاح کند و در صورت حرجي بودن طواف و نماز را به جا آورده و سپس نماز را ياد بگيرد و به طور صحيح اعاده کند و اگر نتوانست ياد بگيرد احتياطاً نايب بگيرد.
مسئله ۷۸۹
امام خمینی: اگر شخصي نتوانست قرائت يا ذکرهاي واجب را ياد بگيرد بايد نماز را به هر ترتيبي که مي‌تواند خودش به جا آورد و کافي است و اگر ممکن است، کسي را بگمارد که نماز را تلقين او کند[م۷۸۹ ۱]
و احتياط آن است که در مقام ابراهيم به شخص عادلي اقتدا کند، ليکن اکتفا به نماز جماعت نکند؛ چنان‌که نايب گرفتن نيز کافي نيست.[م۷۸۹ ۲]
آيات عظام تبريزی، خويي، مکارم: قرائت به همين مقدار که عربي صحيح بر آن صدق کند کافي است و کسي که اصلاً امکان صحيح خواندن برايش وجود ندارد، مثل کسي که لکنت زبان دارد، به همان نحو اگر بخواند صحيح است و تکليف ديگري ندارد.
آية الله سبحاني: و اگر موفق نشد، کسي را وادار کند که قرائت صحيح را به او تلقين کند و اگر امکان نداشت به هر نحو که مي‌تواند به جا آورد و احتياطاً نايب هم بگيرد.
آية الله بهجت: و اگر ممکن شود نماز طواف را در مقام به جماعت بخواند و در صورت عدم امکان جماعت، عمل به وظيفه يوميّه کافي است.
آية الله خامنه‌اي: جايز بودن اقامه نماز طواف به جماعت معلوم نيست.
آية الله زنجاني: نماز جماعت و گرفتن نايب لزومي ندارد.
آية الله سيستاني: اگر نتواند قرائت خود را تصحيح کند، هرچند در اثر مسامحه و سهل انگاري، ولي مقدار زيادي از سوره حمد را بتواند به طور صحيح بخواند، خواندن حمد به همين صورت کافي است و اگر نتواند، به احتياط واجب مقداري از قرآن را که مي‌تواند صحيح بخواند به آن اضافه کند و اگر نتواند، تسبيح بگويد و اگر وقت براي يادگرفتن همه حمد نباشد اگر به مقدار معتنابه ياد بگيرد کافي است و اگر نتواند، مقداري از قرآن را بخواند که عرفاً قرآن خواندن صدق کند و اگر نتواند، تسبيح بگويد و اما سوره از جاهلي که نتواند ياد بگيرد ساقط است.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر ياد گرفتن قرائت و احکام واجبه نماز ممکن نشود، نماز طواف را به جماعت بخواند ولي اکتفا به آن اشکال دارد و واجب است به طور فرادي نيز بخواند و اگر نايب هم بگيرد جهت نماز، بهتر و مطابق با احتياط است.
آية الله مکارم: بنا بر احتياط واجب، جماعت در نماز طواف مشروع نيست.
متفرقه
مسئله ۷۹۰
امام خمینی: نماز طواف را در همه اوقات مي‌شود خواند مگر آنکه مزاحمت کند با وقت نماز واجب، که اگر نماز طواف بخواند موجب فوت يوميه شود، پس بايد اول نماز يوميه را بخواند. [م۷۹۰ ۱]
آية الله زنجاني: و همچنين است اگر مزاحمت کند با واجب اهم ديگري، و در هر حال اگر نافرماني کرده نماز طواف را بخواند صحيح است.
مسئله ۷۹۱
امام خمینی: اگر کسي از روي بي‌مبالاتي مسامحه کرد در ياد گرفتن قرائت و ذکر واجب نماز تا وقت تنگ شد، نماز را به هر نحو که مي‌تواند بايد بخواند و صحيح است، ليکن معصيت‌کار است و احتياط آن است که به دستور مسئله 789 عمل کند و اگر ممکن است کسي را وادار کند که تلقين او کند.[م۷۹۱ ۱]
آية الله تبريزى، آية الله خويي: بنا بر احتياط واجب به هر نحوي که خودش مي‌تواند بخواند و با جماعت هم بخواند و نايب هم بگيرد.
آية الله زنجاني: به کامل‌ترين شکلي که مي‌تواند ـ ولو با تلقين ـ بخواند و کفايت مي‌کند و به جماعت خواندن، مطابق احتياط استحبابي است.
آية الله سيستاني: احتياط مستحب در صورت مقصر بودن، اين است که هم نماز را به کيفيتي که بيان آن گذشت به جا آورد و هم آن را به جماعت بخواند و هم نايب جهت انجام آن از طرفش بگيرد.
مسئله ۷۹۲
امام خمینی: نماز طواف استحبابي لازم نيست در نزد مقام ابراهيم باشد بلکه در هر جاي مسجدالحرام جايز است، به خصوص در موقع ازدحام مناسب است مراعات ساير حجاج را بنمايند.
