آيتالله خامنهاي: کسي که حج تمتع به جا ميآورد، بايد يکي از چهارپايان سهگانه، يعني شتر يا گاو يا گوسفند يا بز را قرباني کند، تفاوتي ندارد که قرباني نر باشد يا ماده و بهتر آن است که شتر باشد، اما غير از چهارپايان مذکور، قرباني کردن ساير حيوانات کفايت نميکند.
آیتالله سبحاني: ذبح شتر از فضيلت بيشتري برخوردار است و پس از آن گاو و در آخر گوسفند و در ميان اقسام گوسفند، قوچ و بره نر افضل است و در مرتبه بعد بز نر و در صورتي که اينها يافت نشود ميش ثواب بيشتري دارد تا بز ماده.
مسئله ۱۰۲۲
امام خمینی: ساير حيوانات، غير از سه حيوان مذکور، کافي نيست.
مراجع دیگر:
مسئله ۱۰۲۵
امام خمینی: گاوميش در ذبح واجب، کافي است[م۱۰۲۵ ۱] لکن گفتهاند کراهت دارد.
آية الله خويي، آية الله گلپايگاني: متعرض اين فرع نشدهاند.
یک قربانی برای چند نفر
مسئله ۱۰۲۱
امام خمینی: کفایت نمیکند[م۱۰۲۱ ۱]برای چند نفر به شرکت، يک هدي در حال اختيار، بلکه در حال ضرورت نيز محل اشکال است و احتياط واجب جمع بين شرکت در ذبح و روزه است که ذکر ميشود.[م۱۰۲۱ ۲]
آية الله زنجاني: بلکه در حال ضرورت نيز کفايت نميکند و بايد به جاي آن روزه بگيرند.
آية الله سبحاني: هر فردي بايد مستقلاً گوسفندي را قرباني کند و قرباني يک گوسفند براي دو نفر صحيح نيست بنابراين هرگاه دو نفر فقط توانايي خريد يک گوسفند داشته باشند بايد به جاي قرباني روزه بگيرند مگر اينکه يکي از دو نفر پول خود را به ديگري ببخشد يا قرض دهد تا او قرباني کند و خود روزه بگيرد اين کار جايز است.
آية الله صافي: در صورت ضرورت مثل اينکه جز يک قرباني پيدا نشود و به واسطه بهاي زيادي که مالک آن معين کرده هر يک نتوانند آن را بخرند يا اگر بيشتر از يک قرباني پيدا شود به واسطه گراني قيمت نتوانند خريداري نمايند به طور شرکت خريداري نمايند و قرباني کنند و احتياطاً بدل آن روزه بگيرند ولي اگر يک قرباني بيشتر پيدا نشود و هر يک بتوانند آن را خريداري نمايند هر کدام توانستند بايد قرباني نمايند بنابراين اگر يک نفر قرباني داشته باشد نميتواند ديگران را با خود شريک کند.
آية الله فاضل: اگرچه بعيد نيست در حال ضرورت يک هدي براي چند نفر به شراکت کفايت کند و در اين صورت احتياط مستحب جمع بين شراکت در هدي و روزه است.
ویژگیهای حیوان قربانی
مسئله ۱۰۲۳
امام خمینی: در هدي چند چيز معتبر است و بايد مراعات شود:
اول ـ آنکه اگر شتر باشد سن آن کمتر از پنج سال نباشد و داخل در شش سال شده باشد[م۱۰۲۳ ۱] و اگر گاو است بنا بر احتياط واجب، کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال شده باشد و همچنين در «بز» کمتر از سن گاو نباشد[م۱۰۲۳ ۲]و در ميش به احتياط واجب کمتر از يک سال نباشد و داخل در سال دوم شده باشد.[م۱۰۲۳ ۳]
دوم ـ بايد صحيح باشد، پس حيوان مريض کافي نيست[م۱۰۲۳ ۴]حتي مثل کچلي بنا بر احتياط.
چهارم[م۱۰۲۳ ۶]-بايد تام الأجزاء باشد و ناقص کافي نيست. پس اگر واضح باشد کوري يا لنگي آن بنا بر اقوي کافي نيست و اگر واضح نباشد به احتياط واجب کافي نيست[م۱۰۲۳ ۷] و احتياط واجب آن است که چشمش سفيد نشده باشد و بايد گوش بريده[م۱۰۲۳ ۸] و دم بريده و شاخ داخل آن شکسته يا بريده نباشد.
پنجم ـ بايد لاغر نباشد و اگر در گُرده او پيه باشد کافي است، و احتياط آن است که آن را در عرف لاغر نگويند.[م۱۰۲۳ ۹]
ششم ـ بايد «خصي» نباشد،[م۱۰۲۳ ۱۰] يعني بايد خصيتين آن را بيرون نياورده باشند.
هفتم ـ بايد بيضه آن را نکوبيده باشند به احتياط واجب.[م۱۰۲۳ ۱۱]
هشتم ـ بايد در اصل خلقت بيدم نباشد به احتياط واجب و اگر گوش يا شاخ در خلقت اصلي نداشته باشد، بعيد نيست کفايت، اگرچه خلاف احتياط است.[م۱۰۲۳ ۱۲]
آية الله زنجاني: گاو و بز يک ساله، کافي است و بنا بر احتياط مستحب، دو ساله باشند.
آية الله سبحاني: شتر بايد داخل در شش سال و گاو و بز داخل در سه سال و گوسفند (بره و ميش) وارد در دو سال شده باشد.
آية الله فاضل: اگر گاو داخل در سال دوم شده باشد کفايت ميکند ولي بهتر است کمتر از دو سال نباشد و همچنين است اگر قرباني بز باشد و اگر ميش باشد کمتر از يک سال هم کفايت ميکند ولي احتياط مستحب است که کمتر از يک سال نباشد.
آيات عظام تبريزي، خويي، سيستاني: گوسفند بايستي هفت ماهش تمام و وارد ماه هشتم باشد و کمتر از آن کافي نيست و احتياط اين است که يک سالش تمام و در سال دوم داخل شده باشد.
آية الله زنجاني: ميش شش ماهه، کافي است و بنا بر احتياط مستحب يک ساله باشد.
آية الله بهجت: بايد تام الاجزاء باشد پس کور و يک چشمي و لنگ و گوش بريده حتي اگر قليلي از گوش بريده باشند و آنکه از شاخ اندروني آن چيزي ناقص است مجزي نيست.
آيات عظام تبريزي، خويي، سيستاني: بايد تام الاعضاء باشد پس کافي نيست کور (هرچند يک چشم باشد) و لنگ و گوش بريده و آنکه شاخ داخلش شکسته است و مانند آن.
آية الله خامنهاي: چهارم آنکه اعضا و اندامهاي آن، کامل باشد، بنابراين قرباني کردن حيوان ناقص، مانند حيواني که اخته شده يا بيضهاش کشيده شده باشد، کافي نيست، اما اگر بيضههايش کوفته شده و اخته نشده باشد، قرباني کردن آن کفايت ميکند، و نيز قرباني کردن حيوان دمبريده و کور و شَل و گوش بريده و حيواني که قسمت داخلي شاخ آن شکسته باشد، يا از ابتدا با يکي از اين عيوب به دنيا آمده باشد، کافي نيست. بنابراين قرباني کردن حيواني که فاقد يکي از اندامهايي باشد که در ديگر همنوعان آن وجود دارد، به گونهاي که فقدان آن عضو يک نقص به شمار آيد، کافي نيست. اما اگر بخش بيروني شاخ آن (که مانند غلاف و پوشش بخش داخلي است) شکسته باشد، يا گوش آن شکافته يا سوراخ شده باشد، مانعي ندارد.
آية الله زنجاني: بايد تام الاجزاء و سالم باشد پس ناقص و معيوب، کافي نيست.
آية الله سبحاني: نبايد قرباني لنگياش آشکار، کور، لوچ، دم بريده، اخته شده، گوش بريده، و يا دست و پا شکسته باشد همچنين نبايد ريشه شاخ آن شکسته باشد و سر شاخ شکسته باشد اشکال ندارد.
آية الله بهجت، آية الله فاضل: اين احتياط مستحب است.
آيات عظام تبريزي، خويي، سيستاني: احوط و اولي آن است که بيضه آن را نکوبيده باشند.
آية الله خامنهاي: به ذيل شرط چهارم مراجعه شود.
آية الله زنجاني: بنا بر احتياط مستحب، بيضه آن را نتابيده و نکوبيده و نماليده باشند.
آية الله سبحاني: حيواني که رگهاي بيضههايش را کوبيده باشند و بيضههايش برجا باشد حتي با وجود حيوان فاقد اين عيب، براي قرباني کافي است ولي در هر حال بهتر است با وجود حيوان سالم اين نوع حيوان را نيز قرباني نکنند.
آية الله گلپايگاني، آية الله مکارم: جايز است کشتن حيواني که بيضه آن را کوبيده باشند.
آية الله بهجت: باکي نيست اگر گوش او شکافته يا سوراخ باشد اگرچه احوط ترک اين دو و ترک حيواني که شاخ يا دم از براي او در اصل خلقت نباشد و همچنين آن حيوان که عروق و بيضتين او را ماليده باشند که او را موجوء و مرضوض الخصيتين گويند اگرچه اظهر اجزاء موجوء است.
آيات عظام تبريزي، خويي، سيستاني: احوط و اولي اين است که قرباني طوري نباشد که از اصل خلقت شاخ و دُم نداشته باشد.
آية الله خامنهاي: به ذيل شرط چهارم مراجعه شود.
آية الله زنجاني: ذبح حيواني که در اصل خلقت، گوش ندارد و همچنين حيواني که دم ندارد و عرفاً ناقص به حساب ميآيد کافي نيست؛ ولي اگر در اصل خلقت، شاخ نداشته باشد اشکال ندارد.
آية الله سبحاني: اگر نداشتن دم در برخي از نژادهاي گوسفند طبيعي باشد قرباني کردن آن صحيح است؛ ولي اگر نژاد آن داراي دم باشد و يکي از آنها بيدم به دنيا آمده باشد، آن گوسفند براي قرباني کافي نيست. حيواني که در آفرينش فاقد گوش است يا گوشهاي آن را از ته بريده باشند مجزي نيست ولي اگر کمي از گوش را بريده و يا به عنوان علامتگذاري سوراخ کردهاند اشکالي ندارد با اين حال بهتر است غير آن را انتخاب کنند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: احتياط واجب آن است که حيواني را که شاخ يا گوش يا دم در اصل خلقت ندارد قرباني نکند.
آية الله مکارم: اگر در اصل خلقت بيدم باشد اشکال ندارد.
امام خمینی: اگر غير از خصي يافت نشود، بعيد نيست کفايت ذبح خصي، گرچه احتياط در جمع بين آن و سالم است در ماه ذيحجه همان سال و اگر نشد سال ديگر،[م۱۰۲۴ ۱]يا جمع بين ناقص و روزه.
آية الله بهجت: اگر تأخير انداخت و پيدا نشد اشکال ندارد و جمع ميکند بين آن و روزه.
آية الله تبريزى: و کسي که نتواند قرباني را ولو با صبر کردن تا آخر ذيحجه به اين شرايط تهيه کند، هرچه ممکن باشد کافي است.
آية الله خويي: و کسي که نتواند قرباني را به اين شرايط تهيه کند، هرچه ممکنش باشد همان کافي است.
آية الله سبحاني: اگر غير از خصي و مرضوض گوسفند يافت نشود، ذبح آن کافي است لکن اگر ناچار شد حيوان ناقصي را که نقص آن از جهت خصي بودن آن نيست، قرباني کند کفايت کرده ولي احتياط مستحب است که آن را ذبح کند و يک هدي تامّ هم در بقيه ذيحجه و اگر يافت نشد در سال آينده ذبح کند و احتياط بهتر آن است که بين ذبح هدي ناقص و هدي تامّ و روزه جمع کند.
آية الله سيستاني: اگر تا روز سيزدهم ذيحجه به جز اخته پيدا نشود، همان کافي است.
آية الله صافي: احتياط مستحب آنست که سه روز در حج و هفت روز پس از حج روزه بگيرد و اين حکم در مورد قرباني ناقص است چه خصي باشد و چه غير آن.
آية الله گلپايگاني: بنا بر احتياط ناقص را ذبح کند و در سال بعد نيز خودش و يا نايبش بايد حيوان ديگري را که واجد شرايط است قرباني کند.
آية الله مکارم: اين احتياط واجب نيست.
مسئله ۱۰۲۶
امام خمینی: اگر حيوان، شاخ خارجش شکسته يا بريده باشد اشکال ندارد و شاخ خارج؛ شاخ سخت سياهي است که به منزله غلاف است از براي شاخ داخل که آن شاخ سفيد است.[م۱۰۲۶ ۱]
آية الله سبحاني: حيواني که شاخ برون و درون آن هر دو شکسته باشد، براي قرباني کفايت نميکند اما اگر شاخ بيرون آن شکسته ولي شاخ درون و به اصطلاح ريشه سالم باشد در صورتي که اين شکستگي عرفاً نقص و عيب محسوب نميشود کفايت ميکند، بنابراين شکسته شدن سر شاخ گوسفند اشکال ندارد.
مسئله ۱۰۲۷
امام خمینی: شکاف داشتن گوش و سوراخ بودن آن مانع ندارد[م۱۰۲۷ ۱] و احتياط آن است که چنين نباشد.
آية الله سبحاني: شکاف گوش يا سوراخ کردن آن اگر براي علامتگذاري انجام گرفته باشد مانع ندارد ولي بهتر است غير آن را انتخاب کنند.
تعداد حیوانهای قربانی
مسئله ۱۰۲۹
امام خمینی: يک گوسفند، کمتر چيزي است که کافي است براي ذبح، لکن هرچه بيشتر ذبح کند افضل است و در روايت است که رسول خدا(ص) صد شتر همراه آوردند، سي و چهار تاي آنها را براي حضرت اميرالمؤمنين(ع) نحر کردند و شصت و شش تاي آنها را براي خودشان.
مراجع دیگر:
اگر حیوان قربانی یافت نشد
مسئله ۱۰۳۰
امام خمینی: اگر هدي يافت نشود[م۱۰۳۰ ۱] قيمت آن را پيش شخص اميني بگذارد که در بقيه ذيحجه بگيرد و در منا ذبح کند و اگر در اين سال ممکن نشود، سال بعد اين کار را بکند.
آية الله بهجت: در ادامه اين فرع ميفرمايد: و احوط آن است که در صورت تأخير از ذيحجه همان سال، جمع کند بين آن و صوم ده روز.
آية الله زنجاني: و نتواند تا فراهم شدن قرباني، در مکه بماند... .
آية الله سيستاني: اگر تا روز سيزدهم يافت نشود بعيد نيست کفايت روزه (که در بخش بعد، مسئله 1051 خواهد آمد) ولي احتياط مستحب اين است که جمع کند بين روزه و ذبح در بقيه ذيحجه اگر ممکن باشد هرچند با سپردن به شخص امين.
مسئله ۱۰۳۱
امام خمینی: اگر هدي ناقص يافت شود (از غير جهت خصي بودن که گذشت) احتياط واجب آن است که آن را ذبح کند[م۱۰۳۱ ۱] و يک هدي تام هم در بقيه ذيحجه و اگر نشد در سال آينده ذبح کند، و احتياط بهتر آن است که جمع کند بين هدي ناقص و هدي تام؛ به طوري که گفته شد و روزه به نحوي که ذکر شد.
آيات عظام بهجت، صافی، گلپايگانی: به ذيل مسئله 1024 مراجعه شود.
آية الله تبريزی، آية الله خويي: اگر تا آخر ذيحجه هدي تام پيدا ميکند بايد صبر کند ولي اگر فعلا متمکن نيست و احتمال ميدهد تا آخر ادامه پيدا کند ميتواند هدي ناقص ذبح کند ولي اگر اتفاقاً کشف خلاف شد بايد اعاده کند.
آية الله زنجاني: هدي ناقص کافي نيست، بلکه بايد تا آخر ذيحجه صبر کند و هدي تام، قرباني کند و پس از آن حلق و تقصير کرده اعمال بعدي را انجام دهد، البته در صورتي که اين تأخير، حرجي است يا مجبور است به وطن برگردد بدون قرباني، اعمال بعدي را انجام ميدهد و در باقيمانده ذيحجه و اگر نشد در سال بعد، قرباني ميکند و در هر حال، وظيفه او روزه گرفتن نيست.
آية الله سبحاني: در مورد خصي در مسائل قبل متعرض شدهايم لکن اگر ناچار شد حيوان ناقصي را که نقص آن به خاطر خصي بودن نباشد بلکه از جهات ديگر ناقص باشد را قرباني کند کفايت ميکند و آنچه در متن به عنوان احتياط واجب آمده احتياط مستحب است.
آية الله سيستاني: احتياط اين است که بين ذبح ناقص و روزه اگر در ايام تشريق يافت نشد جمع نمايد. و اگر در بقيه ذيحجه هدي تام يافت شود به احتياط واجب آن را نيز اضافه کنند و همچنين است اگر پول هدي واجد شرايط را ندارد.
آية الله فاضل: و بعيد نيست اکتفا به همين هدي.
آية الله مکارم: هرگاه صحيح يافت نشود ناقص کافي است و احتياط مزبور لازم نيست.
زمان قربانی
مسئله ۱۰۲۸
امام خمینی: بايد ذبح را بعد از رمي جمره عقبه بکند به احتياط واجب.[م۱۰۲۸ ۱]
آية الله بهجت: واجب است ذبح هدي در روز عيد، و اما بعد از عيد پس مجزي است در بقيه ذيحجه اگرچه خلاف احتياط است تکليفاً تأخير از آن بدون عذر خصوصاً تأخير از ايام تشريق سهگانه.
آية الله زنجاني: اختياراً ميتواند ذبح را تا روز دوازدهم به تأخير بيندازد و در صورت عذر، تأخير آن تا زماني که بتواند بعد از قرباني، حلق و تقصير کرده و اعمال مکه آخر را در ذيحجه به جا آورد، مانعي ندارد ولي در هر حال بايد ترتيب بين اعمال روز عيد و همچنين بين حلق يا تقصير و اعمال مکه رعايت شود، هرچند شرطيت ترتيب بين اعمال منا مخصوص عالم عامد است.
آية الله سيستاني: اين احتياط مستحب است و ميتواند در روزهاي تشريق هم قرباني کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: بنا بر احتياط اختياراً جايز نيست ذبح هدي را از روز عيد تأخير بيندازد اگرچه اقوي جواز آن است.
آية الله مکارم: تا روز سيزدهم جايز است.
دیگر موضوعات
مسئله ۱۰۳۳
امام خمینی: اگر به واسطه عذري مثل فراموشي يا غير آن، ذبح را در روز عيد نکرد، احتياط واجب آن است که در ايام «تشريق» ذبح کند[م۱۰۳۳ ۱] و اگر نشد در بقيه ماه ذيحجه و در تأخير عمدي نيز همين حکم است.[م۱۰۳۳ ۲]
آية الله تبريزى، آية الله خويي: بلکه بدون ترديد لازم است.
آية الله زنجاني: به ذيل مسئله قبل مراجعه شود.
آية الله سبحانی: افراد معذور تا غروب روز سيزدهم ذيحجه فرصت دارند قرباني کنند و اگر امکان نپذيرفت، تا آخر ماه ميتوانند وظيفه قرباني را انجام دهند ولي رمي خود را در روز يازدهم و دوازدهم انجام دهند هرچند قرباني به تأخير افتاده باشد.
آية الله سيستاني: اقوي آن است که ميتواند در روزهاي تشريق قرباني کند.
آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اين احتياط واجب نيست اگرچه مطلوب اسـت ولکن اگر در غير ايـام نحر (روز عيد و سه روز بعـد از آن) بـود بنا بر احتيـاط قصد ادا و قضـا نکند، بلکه به قصد ما في الذمه ذبـح کند.
آية الله مکارم: تا روز سيزدهم در هر حال جايز است ذبح کند.
آية الله سيستاني: اگر عمداً ذبح را از ايام تشريق تأخير بيندازد حجش باطل است و اگر معذور باشد بايد روزه بگيرد و احتياط مستحب اين است که ذبح در بقيه ذيحجه را نيز انجام دهد.
مسئله ۱۰۳۴
امام خمینی: اگر حيواني را به گمان آنکه صحيح و سالم است ذبح کرد بعد معلوم شد که مريض يا ناقص بوده، کافي نيست و بايد دوباره ذبح کند.[م۱۰۳۴ ۱]
آيات عظام تبريزي، خويي، سيستاني، مکارم: چنانچه قرباني را به عقيده اينکه سالم است خريداري نمود و قيمتش را پرداخت و بعد معلوم شد که عيبي دارد، ظاهر اين است که ميتواند به آن اکتفا نمايد و لازم نيست قرباني ديگري بنمايد.
آية الله خامنهاي: در صورت تمکن مالي.
مسئله ۱۰۳۵
امام خمینی: اگر حيواني را به گمان چاقي ذبح کرد بعد معلوم شد لاغر است، کافي است.[م۱۰۳۵ ۱]
آية الله سيستاني: اگر حيواني را به گمان چاقي خريد سپس معلوم شد لاغر است کافي است چه قبل از ذبح معلوم شود چه بعد از آن، ولي اگر خودش گوسفندي داشت و آن را به گمان چاقي ذبح کرد سپس معلوم شد لاغر است به احتياط واجب کافي نيست.
آية الله مکارم: هرگاه حيواني را که به ظاهر چاق است، خريداري کند و بعد از ذبح کردن يا پس از خريدن و پرداخت وجه و قبل از ذبح معلوم شود لاغر است، کافي است.
مسئله ۱۰۳۶
امام خمینی: {اگر حيواني را به گمان لاغري خريد و به اميد آنکه چاق درآيد، براي اطاعت خدا رجائاً ذبح کرد و بعد معلوم شد چاق است، کافي است.
مراجع دیگر:
مسئله ۱۰۳۷
امام خمینی: اگر احتمال نميداد که حيوان چاق است يا احتمال ميداد لکن از روي بيمبالاتي ذبح کرد نه به اميد موافقت امر خداوند، کافي نيست[م۱۰۳۷ ۱]
خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۰» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۰"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۱» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۱"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۲» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۲"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۳» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۳"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۴» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۴"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۵» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۵"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۶» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۶"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۷» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۷"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۸» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۸"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۴۹» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۴۹"/> یافت نشد. خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «م۱۰۵۰» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="م۱۰۵۰"/> یافت نشد.