مناره‌های مسجدالنبی

مناره‌های مسجدالنبی

شکل گیری اولیه مناره‌ها

سجد در زمان پیامبر، مناره نداشت. بلال برای اذان گفتن بر بام خانه‌ای از بنی‌نجار که بلندترین خانه‌های اطراف مسجد بود می‌ایستاد. در این‌باره نظر دیگری نیز وجود دارد مبنی براین که بلال بر ستون مربعی از خانه عبدالله بن عمر واقع در جنوب مسجد بالا می‌رفته و اذان را با صدای بلند ادا می‌کرده‌است.

اما شکل‌گیری مأذنه به شکل مجوف (تو خالی، میان تهی) در زمان ولیدبن عبدالملک صورت گرفت. در این دوره مسجد تخریب و توسط عمربن عبدالعزیز والی ولید در مدینه بازسازی شد. در این بازسازی در هر زوایه‌ای مناره‌ای با پایه 8 در 8 ذراع( در حدود 4در 4 متر)ساخته شد. درباره ارتفاع مناره‌ها اقوال مختلفی بیان شده، برخی ارتفاع آن ها را 55 ذراع(27متر) یا 60 ذراع(30متر) و برخی با بیان جزییات بیشتر ارتفاع مأذنه های جنوب شرقی و شمال شرقی را 55 ذراع و مأذنه شمال غربی را 53 ذراع ذکر کرده اند. به نقل از منابع مأذنه واقع در زاویه جنوب غربی به امر سلیمان بن عبدالملک به واسطه اینکه مشرف بر محل سکونتش بود از بین رفت.

در منابع آمده، در دوره عباسیان نیز، این سه مأذنه دوره ولیدبن عبدالملک پا برجا بوده است.

مناره‌ها در دوره ممالیک

در زمان بیبرس، مناره‌ها به همراه، درها، مخازن و همه اثاث مسجد، نوسازی شد. علی رغم منابع دیگر، سمهودی از ساخت مناره‌های شمال شرقی(سنجاریه)، جنوب شرقی (رئیسیه)، در زمان قلاوون خبر می‌دهد. و زمان ساخت آن ها را سال 654ق./1256م بیان می‌کند. همچنین ساخت مناره شمال غربی (خشبیه:چوبین) را مربوط به سال 706ه.ق و دوره محمد بن قلاوون می‌داند. رمضان سال 886ه.ق مأذنه جنوب شرقی (رئیسیه) بر اثر اصابت صاعقه آتش گرفت و در اثر آن تمام مسجد دچار حریق شد. بر اثر این آتش سوزی، منبر، مقصوره، اکثر طاق‌های مسجد، ستون‌ها از بین رفت. ثلث مأذنه اصلی نیز ویران شد و در آستانه فروپاشی قرارداشت. بنا بر گفته سمهودی، هیچ چیز جز گنبد داخلی روی قبر نبوی سالم نماند. مناره جنوب شرقی در بازسازی اول دوره قایتبای قبل از حریق دوم که طی سال‌های (879تا 881 ه.ق) انجام شد، 77 ذراع(38/35متر) ارتفاع یافت. اما پس از حریق دوم و بازسازی مجدد ارتفاع آن به 100 ذراع(بیش از 50 متر) رسید. همچنین برای مأذنه رئیسیه، در دیوار غربی دری قرار داده شد. این در قبل از آن در دیوار شمالی قرار داشت. پس از این بازسازی مجدد، گنبد بالای مقبره نبوی و مناره جنوب شرقی دچار فرسودگی شد. بنابراین مناره تخریب و پی آن با بازالت ریخته شد، این همان مأذنه فعلی است. ارتفاع آن این بار به 120 ذراع(59/76متر) رسید.گنبد نیز منهدم و دوباره ساخته شد. این اعمال در در سال 92-891ه.ق انجام شد. ناظر این اقدامات شاهین جمالی بود. همچنین در جوار گنبدها و مأذنه جنوب شرقی(رئیسیه)، چشمه‌ای(دریچه) به منظور نوردهی و تهویه ساخته شد.

قایتبای در جوار دیوار غربی، مأذنه کوچکی نیز ساخت. این مأذنه پس از آن به مأذنه باب الرحمه شناخته شد.

مناره‌ها در دوره عثمانی

مناره سلیمانیه

نوشتار اصلی: مناره سلیمانیه

در دوره سلطان سلیمان قانونی، مناره شمال شرقی که تا پیش از این سنجاریه نیز خوانده می‌شد، تخریب و مأذنه جدیدی جای ساخته شد و مناره سلیمانیه نام گرفت.

مناره مجیدیه

نوشتار اصلی: مناره مجیدیه

در دوره عبدالمجید اول عثمانی، همگام با توسعه و بازسازی مسجدالنبی، مناره شمال غربی که از چوب ساخته شده بود تخریب و از نو ساخته شد. از این رو این مناره پس از این زمان مناره مجیدیه نام گرفت.

مناره‌ها در دوره سعودی

در دوره ملک عبدالعزیز، مناره باب الرحمه تخریب شد.

همچنین در این دوره علاوه بر مناره رئیسیه و مناره باب السلام که از دوره مجیدی برجای مانده بود، چهار مناره ذکر شده است:

مناره شمال غربی موسوم به التشکیلیه، مناره شمال شرقی موسوم به السنجاریه، دو مناره در جهت شمال شرقی و شمال غربی ساخته شد. در دوره ملک فهد نیز، ده مناره وجود داشت:

چهار مناره در جانب شمالی

یک مناره در رکن شمال شرقی

یک مناره در رکن شمال غربی

دو مناره در نیمه جانب شمالی بالای در وسط(باب ملک فهد)

یک مناره در رکن جنوب شرقی

یک مناره در رکن جنوب غربی