شیعه
شیعه یکی از مذاهب بزرگ اسلامی است. شیعیان برآنند که رسول خدا(ص)، علی بن ابی‌طالب را به صراحت به جانشینی خود تعیین کرد و امامت حق او و فرزندانش است. مذهب شیعه به دلیل نقش امام صادق(ع) در رشد و گسترش مبانی دینی و فقهی، شیعه جعفری نیز خوانده می‌شود.
بر پایه برخی منابع تاریخی، شیعیان (امامیه و برخی فرقه‌های شیعی) در دوره‌هایی از تاریخ اسلام بر مکه و مدینه حکومت می‌کردند و شروع آن نیز به زمان امام علی(ع) برمی‌گردد که افرادی از یاران امام و به دستور او، بر مکه حکومت داشتند.
همچنین سادات حسنی و سادات حسینی که از نوادگان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بودند بر مکه، مدینه و منطقه حجاز حکومت می‌کردند. حکومت سادات حسنی از سال ۳۵۸ قمری تا زمان تسلط و حکومت آل سعود در عربستان (سال ۱۳۴۳ق) بود.
مفهوم شناسی
شیعه در لغت به معنای پیروی از دیگری،[۱] فرقه، حزب و گروه است.[۲] همچنین شیعه و برخی مشتقات این ریشه بیش از ده بار در قرآن به کار رفته[۳] که معنای لغوی آن مراد است؛ چنان‌که در آیه ۸۳ سوره صافات حضرت ابراهیم(ع) شیعه حضرت نوح(ع) را معرفی شده است.[۴]
شیعه به کسانی گفته می‌شود که اعتقاد دارند رسول خدا(ص)، علی بن ابی‌طالب را به صراحت به جانشینی خود تعیین کرده و امامت حق او و فرزندانش است؛[۵] از این رو شیعه به کسانی گفته می‌شود که پیرو امام علی و اولاد آن حضرت باشند.[۶]
امامیه
همچنین با توجه به اینکه محور تفکر شیعی در همه فرقه‌های آن، امامت است، از شیعه به «امامیه» یاد کرده‌اند.[۷] به گفته شیخ مفید (فقیه مشهور شیعه در قرن چهارم قمری) اعتقادات امامیه که با آنها از سایر فرقه‌های شیعی و فرقه‌های اسلامی جدا می‌شوند عبارتند از:
- واجب بودن وجود امام در هر زمان
- واجب بودن نص آشکار در تعیین امام
- واجب بودن عصمت و کمال برای امامان و دور بودن شخص معصوم از گناه و خطا
- انحصار امامت در فرزندان امام حسین(ع) تا امام مهدی(ع).[۸]
برخی گفته‌اند در صورتی که صرف اعتقاد به امامت، مورد نظر باشد، افزون بر شیعه دوازده امامی، دیگر فرقه‌های شیعی؛ مانند کیسانیه، زیدیه و اسماعیلیه را نیز شامل می‌شود.[۹]
مذهب شیعه به دلیل نقش امام صادق(ع) در رشد و گسترش مبانی دینی و فقهی، شیعه جعفری نیز خوانده می‌شود.[۱۰]
شیعیان در مکه و مدینه
بر پایه برخی منابع تاریخی، شیعیان (امامیه و برخی فرقه‌های شیعی) در دوره‌هایی از تاریخ اسلام بر مکه و مدینه حکومت می‌کردند[۱۱] که سابقه آن به زمان امام علی(ع) برمی‌گردد که افرادی مانند ابو قَتاده انصاری و قثم بن عباس، از یاران امام علی، به دستور او بر مکه حکومت داشتند.[۱۲]
- فاطمیانِ اسماعیلی مذهب (حکومت: ۲۹۷-۵۶ق) به عنوان حاکمان مصر و شام، بر حرمین نفوذ داشتند و ده‌ها سال به نام آنان در مکه و مدینه، خطبه خوانده می‌شد.
- قَرامَطه، به عنوان شیعیان اسماعیلی، مدتی در سال ۳۱۷ قمری بر مکه مسلط شدند.
- سادات حسنی که از سال ۳۵۸ تا زمان تسلط و آغاز حکومت آل سعود در عربستان (سال ۱۳۴۳ق)، بر مکه، مدینه و منطقه حجاز حکومت می‌کردند که به آنان اشراف حسنی می‌گفتند.[۱۳] گفته شده در سال‌های آخر حکومت آنها به مذهب شافعی گرویده بودند.[۱۴]
- سادات حسینی که به آنان اشراف حسینی نیز می‌گفتند، هم‌زمان با سادات حسنی، در سال ۳۶۰ق در مدینه، موفق به تشکیل حکومت شدند و از فرقه‌های زیدی و دوازده امامی بودند.[۱۵]
پانویس
- ↑ لسان العرب، ج ۸، ص۱۸۸-۱۸۹.
- ↑ الصحاح، ج۳، ص۱۲۴۰-۱۲۴۱؛ العین، ذیل «شیع و شوع».
- ↑ ر.ک: سوره مریم، آیه ۶۹؛ سوره صافات، آیه ۸۳؛ سوره سبا، آیه ۵۴.
- ↑ کشف المحجة لثمرة المهجه، ص۱۷۴.
- ↑ الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹.
- ↑ الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹؛ اوائل المقالات، ص۳۸؛ مقالات الاسلاميين، ج۱، ص۵.
- ↑ اوائل المقالات، ص۳۸.
- ↑ اوائل المقالات، ص۳۸.
- ↑ نگاه کنید به: الفرق بین الفرق ص۲۲-۲۳.
- ↑ فرهنگ فقه، ج۳، ص۹۵.
- ↑ نگاه کنید به: بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۴-۳۵.
- ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۰۴.
- ↑ بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۹.
- ↑ بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۴-۳۵.
- ↑ بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، ص۳۴-۳۵.
منابع
- قرآن کریم
- الاستیعاب في معرفة الأصحاب، یوسف بن عبدالله النمری، به تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.
- اوائل المقالات، محمد بن محمد شیخ مفید، با تصحیح و تنظیم: فضل‌الله زنجانی، ابراهیم انصاری زنجانی و عباسقلی چ‍رن‍داب‍ی، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تاحکومت آل سعود، سیدمحمود سامانی، تهران، مشعر، ۱۳۹۷ش.
- الصحاح تاج اللغة و صحاح العربية، أبو نصر الجوهری، به تحقیق: احمد عبدالغفور، بیروت، دار العلم للملايين، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، با گردآوری: محسن آل‌عصفور، به تصحیح: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
- کشف المحجة لثمرة المهجه، علی بن موسی سید بن طاووس، نجف، منشورات المطبعة الحيدرية، ۱۳۷۰ق.
- لسان العرب، جمال الدين ابن منظور، بيروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- المغازی، محمد بن عمر واقدی، به تحقیق مارزدن جونز، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
- مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ابو الحسن اشعری، ویسبادن، انتشارات فرانس شتاینر، چاپ سوم، 1400 ق.
- الملل و النحل، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، به تحقیق: محمد بدران، قم، الشریف الرضی، چاپ سوم، 1364ش.