مسجد بنی‌انیف

مسجد بنی اُنیف
اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	مصبح، صبح
مکان	عربستان * مدینه * نزدیک مسجد قبا
کاربری	مسجد
تاریخ بنا
بازسازی‌ها	1442 هجری قمری
وضعیت فعلی
وضعیت بنا	فعال
	مسیریابی در حال بارگیری نقشه...

مسجد بنی‌اُنیف، یکی از مسجدهای تاریخی شهر مدینه است که در مکان نماز پیامبر(ص) بنا شده است. این مسجد در نزدیکی مسجد قبا است. مسجد بنی‌اُنیف به مسجد مصبِّح یا صبح نیز شهرت دارد. این مسجد که در طول تاریخ به صورت مخروبه درآمده بود در سال 1442 قمری (2021م.) بازسازی شد.

مکان مسجد

موقعیت مکانی این مسجد کنار دژهای طایفه بنی‌اُنیف بر فراز تپه‌ای در فاصله چند صد متری جنوب غربی مسجد قبا در کنار انبار های غسان و در پشت تصفیه خانه آب آشامیدنی قرار دارد.^[۱]

نام‌های مسجد

دلیل نام گذاری این مسجد به بنی‌اُنیف واقع شدن بنای آن در محل سکونت طایفه بنی‌اُنیف است. بنی انیف شاخه ای از قبیله بلی و بنابر نقلی باقیمانده عمالقه بودند.^[۲] همچنین به دلیل اقامه نماز صبح توسط پیامبر(ص) به مسجد مصبِّح یا صبح مشهور است.^[۳]

داستان مسجد

درباره نمازگزاری رسول‌الله در این مسجد سه روایت وجود دارد:

روایت اول

پیامبر(ص) هنگام هجرت به شهر مدینه در محل این مسجد نماز صبح بجا آورد.^[۴]

روایت دوم

زمانی که امام علی(ع) بعد از پیامبر(ص) از مکه به مدینه هجرت کرد، پیامبر(ص) در استقبال از او در محل این مسجد نماز صبح گزارد.^[۵]

روایت سوم

رسول خدا (ص) در زمانی که به عیادت طلحه بن براء ^[۶]رفته بود. نزدیک دژهای طایفه بنی‌اُنیف نماز خواند، بنی‌اُنیف آن مکان را آب می‌پاشیدند تا موقعیت آن از یادشان نرود و پس از مدتی در آن مکان مسجدی ساختند که همان مسجد بنی‌اُنیف است.^[۷]

تاریخ مسجد

گزارش‌هاى قديمى

گزارش‌های تاریخی، از وجود این مسجد در سده‌های پیشین حکایت دارد.^[۸] مطری (۶۷۳‬ق.)^[۹]، فیروزآبادی (۷۲۹‬ق.)^[۱۰]، ابوالبقاء مکی (854ق.)^[۱۱]، سمهودی (911ق.)^[۱۲] و عباسی^[۱۳]، درباره این مسجد سخن گفته‌اند. علی بن موسی، در ابتدای قرن چهاردهم، این مسجد را این‌گونه توصیف می‌کند:

بر حره، نزدیک باغی که به «قویم» معروف است، مسجد کوچک بدون سقفی وجود دارد که به مصبح معروف است. هنگامی‌که پیامبر(ص) به سوی مدینه هجرت کرد، این مسجد بر سر راه ایشان قرار داشت. ^[۱۴]

گزارش‌هاى قرن چهاردهم و پانزدهم

خیاری (1380ق) درباره این مسجد، می‌گوید: «این مسجد کنار مستودعات (انبارهای) غسان، در جنوب غرب قباست. طرف غرب آن، دژ مصبح و ثنیةالوداع قرار گرفته است که پیامبر(ص) در آن، از طرف مردم مدينه، استقبال شد.» ^[۱۵]

ابراهیم عیاشی می‌گوید: «از آثار برجای مانده از این مسجد، فقط مسجدی یافتم که بر بلندای حره (سنگستان) از سمت جنوب چاهی که نزدیکی آن واقع بود، قرار داشت. امروزه این مکان به مصبح معروف است.... چون پیامبر(ص) صبحگاه در این مکان، نماز خوانده است» ^[۱۶]

صباغ(1420ق) نیز پس از آنکه به نقل از وفاء الوفا موقعیت مسجد را جنوب غربی مسجد قبا ذکر می کند می گوید: «مسجد دارای بنایی به ارتفاع دو متر و بدن سقف است و داخل آن محراب بسیار کوچکی قرار دارد» وی پس از بیان دلیل نام گذاری مسجد به مصبح و نقل روایت عاصم بن سوید، موقعیت مسجد را «کنار انبار غسان در مسیر زمینهای شیخ عبدالحمید عباس (مشهور به عباسیه) که در گذشته به قائم مشهور بوده است» می داند.^[۱۷]

گزارش‌ مهندس کعکى در دوران معاصر

در ابتداى قرن پانزدهم، اين مسجد چندين بار در معرض خرابى قرار گرفت لکن با همت خيرين، بازسازى‌ شد. آخرين بازسازى‌ مسجد بنى انيف، در سال 1427قمرى (2006م.) بوده است. در اين بازسازى، به‌جهت حفظ موقعيت مسجد، ديوارهاى آن به ارتفاع يک متر و 80 سانتى متر، ديوارچينى شد. مهندس کعکى اين مسجد را در سال 1413 و 1429 قمرى، بازديد کرده و از آن عکس گرفته است. ^[۱۸]