کوه سلع
کوه سَلْع، نام کوهی در مرکز مدینه. این کوه در گذشته شمال غربی این شهر قرار داشته است. کوه بیضی‌شکل است و حدود هزار متر ارتفاع دارد. کوه سلع در دوره جاهلیت و صدر اسلام، محل زندگی قبایل جَهینه، بلی و بنی‌اشجع بن زید بوده است.
در جنگ احزاب، حفر خندق از دامنه این کوه آغاز شد. در دامنه غربی آن، غار و مسجد بنی‌حرام واقع شده است که اقامتگاه پیامبر هنگام حفر خندق بوده است. بعدها قبه کوچکی در محل این غار ساخته شد.
در شرق مکه هم کوه کم‌ارتفاعی به این نام شناخته می‌شده است.
واژه‌شناسی
«سلع» را به راه‌های میان دو کوه، اطلاق کرده‌اند. هنگامی که کوهی بین دو وادی قرار گرفته باشد، نقطه مرتفع کوه به عنوان حد فاصل دو وادی، «سلع» نامیده می شده است.[۱] برخی، سلع را نام مشترک برخی کوه‌ها در شبه جزیره عربستان دانسته‌اند.[۲]
ویژگی‌های جغرافیایی
کوه سلع در شمال غربی مدینه قدیم و مرکز مدینه فعلی، در فاصله ۵۰۰ متری شمال غربی مسجد النبی و در نزدیکی بازار مدینه[۳] قرار دارد. این کوه با نام‌های کوه ثواب یا بَوّاب (به معنی دربان و نگهبان) هم شناخته می‌شده است.[۴] کشیدگی کوه از شمال و جنوب، آن را به بیضی شبیه کرده است. طول تقریبی آن ۱۰۰۰ متر و عرض آن در پهن‌ترین جاها به ۸۵۰ و در نازک‌ترین قسمت‌ها ۲۵۰ متر و میانگین ارتفاع آن ۸۰ متر است.[۵]
کوه سلع دارای پوششی گیاهی برای خوراک دام‌ها بوده[۶] و همچنین سنگ‌هایی رسوبی و گدازه‌ای با رنگ‌های مختلف، از جنس گرانیت و گونه‌های دیگر دارد.[۷]
ساکنان و رویدادهای مهم
کوه سلع در عصر جاهلیت و دوران اسلامی، محل سکونت قبایلی چون جُهَیْنه، بَلِیّ و بنی‌اشجع بوده است.[۸] کندن خندقی در جنگ احزاب در سال پنجم هجری، از دامنه این کوه آغاز شده بود.[۹] در دامنه غربی کوه، غار و مسجد بنی‌حرام قرار دارد که اقامتگاه پیامبر در هنگام حفر خندق بوده است. بعدها در محل غار نشانه‌ای ساخته شد و قبه‌ای کوچک بر آن بنا گردید.[۱۰] برخی، از حفر چشمه‌ای به دست پیامبر در این غار یاد کرده‌اند.[۱۱]
همچنین برخی ادعا کرده‌اند در دامنه جنوبی کوه، سنگ نوشته‌ای به زبان کوفی درباره ابوبکر و عمر وجود دارد؛[۱۲] اما کعکی، تاریخ‌نگار عربستانی، در تحقیق میدانی خود آن را ندیده است.[۱۳]
کوه دیگری به نام سلع
در شرق مکه، در نزدیکی کوه طارقی نیز، کوه کم‌ارتفاعی به نام سلع که گاه به آن سلوع می‌گفته‌اند، شناخته می‌شده است. حد حرم در بخش غربی آن واقع شده و تمام یا بخشی از آن در محدوده خارج از حرم قرار دارد.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ . معجم البلدان، ج3، ص236.
- ↑ . معجم المعالم الجغرافیه، ص160؛ آثار المدینه المنوره، ص203.
- ↑ . عمده الاخبار، ص295؛ معالم المدینه المنوره، ج1، ص290، 296.
- ↑ . وفاء الوفاء، ج4، ص93؛ معالم المدینه المنوره، ج1، ص290؛ موسوعه العتبات المقدسه، ج3، ص288.
- ↑ . معالم المدینه المنوره، ج1، ص300.
- ↑ نک:معالم المدینه المنوره، ج1، ص300-310.
- ↑ آثار المدینه المنوره، ص203.
- ↑ . معالم المدینه المنوره، ج1، ص 291.
- ↑ . آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 295.
- ↑ . آثار المدینه المنوره، ص233.
- ↑ . الدره الثمینه، ص64؛ معالم المدینه، ج1، ص312-322
- ↑ مرآه الحرمین، ج1، ص389؛ و نیز نک: مدینه‌شناسی، ج2، ص362.
- ↑ . معالم المدینه المنوره، ج1، ص293.
- ↑ . معالم مکه التاریخیه و الاثریه، ص136-137.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل سَلع.
- آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- آثار المدینة المنوره: عبدالقدوس الانصاری، مدینه، المکتبه السلفیه، ۱۳۹۳ق.
- الدرة الثمینة فی أخبار المدینة: محمد بن محمود نجار، تحقیق حسین محمد علی شکری، بیروت، دار الارقم.
- عمدة الاخبار فی مدینة المختار: احمد بن عبدالحمید العباسی، مصحح محمد الطبیب الانصاری، حمد الجاسر، مدینه، اسعد درابزونی الحسینی.
- مدینه‌شناسی: سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، ۱۳۶۴ش.
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت باشا (درگذشت ۱۳۵۳ق)، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا.
- معالم المدینة المنورة بن العمارة و التاریخ: عبدالعزیز بن عبدالرحمان کعکی، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۴۱۹ق.
- معالم مکة التاریخیه: عاتق بن غیث البلادی، مکه، دار مکه، ۱۴۰۳ق.
- معجم البلدان: یاقوت بن عبدالله الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
- معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویه: عاتق بن غیث البلادی (درگذشت ۱۴۳۱ق)، مکه، دار مکه، ۱۴۰۲ق.
- موسوعة العتبات المقدسه: جعفر خلیلی، بیروت، الاعلمی، ۱۴۰۷ق.
- وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی: علی بن عبدالله السمهودی (درگذشت ۹۱۱ق)، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.