مسجد بلال بن رباح (مکه)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | مسجد حضرت ابراهیم/ مسجد ابراهیم ابوقبیسی |
| مکان | مکه |
| جنبه دینی | |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| تاریخ بنا | |
| بازسازی کنندگان | ملک ظاهر مملوکی/ مردی هندی در قرن 13 هجری |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | تخریب شده |
|
| |
مسجد بلال بن رَباح منسوب به بلال و بر فراز کوه ابوقبیس بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.
از این مسجد در منابع قدیم‌تر در قرون دوم و سوم یاد شده و نام آن را مسجد ابراهیم گفته‌اند. در این منابع دو قول مشهور درباره نام ابراهیم ذکر شده شده یکی ابراهیم پیامبر و دیگری ابراهیم ابوقبیسی.
منابعی مانند ابن جبیر(وفات 614 ق.) و ابن بطوطه(وفات 779ق.) نیز بدون ذکر نام، تنها به وجود این مسجد در بالای کوه ابوقبیس اشاره کرده‌اند. همچنین این منابع مسجد بالای کوه ابوقبیس را جایگاه پیامبر به‌هنگام شق‌القمر دانسته‌اند.
ابن بطوطه همچنین به چراغانی این مسجد در شب بیست و هفتم رمضان و اول ماه شوال، آن‌چنان که برای مسجدالحرام چراغانی می‌شد، اشاره کرده‌است. علاوه بر این او به بازسازی این مسجد توسط ملک ظاهر مملوکی نیز پرداخته است.
منابع دیگری نیز از بازسازی این مسجد در قرن سیزده قمری توسط یک مرد هندی خبر داده‌اند.
این مسجد چنان‌که آمد در منابع کهن به نام مسجد ابراهیم شناخته می‌شد اما منابع معاصر شهرت آن به نام بلال را گزارش کرده‌اند. عده‌ای علت این نام‌گذاری را اذان گفتن بلال در این محل دانسته‌اند؛ که بعدها کسی به یاد و نام او این مسجد را بنا نهاده‌است.
موقعیت مسجد
مسجدی منسوب به بلال و بر فراز کوه ابوقبیس بوده که مساحتی حدود یکصد متر مربع داشته است. این مسجد، در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس ساخته شده تخریب گردید و اکنون اثری از آن برجای نمانده و البته تصویر آن موجود است.[۱]
علت نام‌گذاری
بلال بن رَباح، از نخستین گروندگان به اسلام بود. وی پس از فتح مکه، بر بام کعبه ایستاد و اذان گفت. برخی گفته‌اند که او روی کوه ابوقبیس نیز اذان گفته و از این روی محل اذان وی مسجد شده است. چنین به‌نظر می‌رسد که بعدها کسی به یاد و نام بلال این مسجد را بر فراز ابوقبیس ساخته است.[۲]
مسجد ابراهیم یا مسجد بلال؟
ازرقی(وفات 250ق) در قرن دوم هجری، از مسجدی بالای کوه ابوقبیس نام برده و از آن با نام مسجد ابراهیم یاد کرده است. او عنوان می‌کند که منظور از ابراهیم، فردی به نام ابراهیم ابوقبیسی است و نه ابراهیم پیامبر. همچنین او به قول مشهور دیگری درباره این مسجد اشاره می‌کند که عده‌ای این مسجد را مسجد ابراهیم نبی می‌دانند. از این رو که ابراهیم در آن نقطه ایستاد و مردم را برای حج فراخواند.[۳] فاکهی (وفات 272ق.) نیز در قرن سوم از مسجد ابراهیم یاد کرده است؛ و هر دو نظر درباره ابراهیم پیامبر و ابراهیم قبیسی را نقل می‌کند.[۴] منابعی مانند ابن جبیر[۵] و ابن بطوطه[۶] نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در بالای کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند. اما در منابع معاصر عنوان شده است که این مسجد به نام مسجد بلال شهرت دارد.[۷][۸][۹]
مسجد بلال جایگاه پیامبر به هنگام شق‌القمر
ابن جبیر و نیز ابن بطوطه این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام شق القمر دانسته‌اند.[۱۰][۱۱]
روشن کردن مشعل در مسجد بلال در ماه رمضان و شوال
ابن بطوطه در سفرنامه اش در سال 725 ه.ق، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در مسجدالحرام و اطراف آن مشعل و چراغ روشن می‌کنند. همچنین عنوان می‌کند علاوه بر مسجدالحرام آن‌ها در مسجد کوه ابوقبیس نیز این مشعل‌ها و چراغ‌ها را روشن می‌کنند.[۱۲]
بازسازی مسجد بلال
زمان ساخت مسجد بالای کوه ابوقبیس به‌درستی مشخص نیست. اما چنان‌که به‌نظر می‌رسد ازرقی قدیم‌ترین منبعی است که در قرن دوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.[۱۳] بالطبع این مسجد در طول زمان بازسازی شده، یکی از این موارد، به‌طوری که ابن بطوطه در سفرنامه خود به سال 725هجری نقل می‌کند به دستور ملک ظاهر مملوکی انجام شده‌است.[۱۴] مورد دیگری که در منابع به آن اشاره شده است، تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی بوده‌است.[۱۵]
مسجد بلال در سفرنامه‌های ایرانیان
برخی شیعیان ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به مکه رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند.[۱۶] میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ ق./ ۱۲۸۳ ش. به حج مشرف شده، تصریح کرده که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، محراب و مأذنه‌ای ساخته‌اند.[۱۷]حاج ایازخان قشقایی که در سال ۱۳۴۱ق./۱۳۰۱ش. به حج رفته، از وجود بقعه‌ای با دو گلدسته بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.[۱۸]
گالری
-
مسجد بلال در مکه
-
مسجد بلال در مکه
-
مسجد بلال در مکه
-
مسجد بلال در مکه
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 125
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص16-17
- ↑ رحله ابن جبیر، ص 76
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 125
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص 383
- ↑ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص 456
- ↑ رحله ابن جبیر، ص76
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404
- ↑ اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
- ↑ تحصیل المرام، ج1، ص 502
- ↑ پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۷۶۶.
- ↑ پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۷، ص۵۴۵.
- ↑ پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۸، ص۴۱۹
منابع
- اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، محمدبن اسحاق فاکهی، ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاكهى، تصحيح عبدالملك بن دهيش، مکه: مکتبه الاسدی، 1424ق.
- اخبار مکه و ما جا فیها من الاثار، محمد بن عبدالله، مصحح:رشدی صالح ملحس، بیروت:دارالاندلس، 1416ق
- الرحله ابن بطوطه، محمدبن عبدالله ابن بطوطه، مصحح:عبدالهادی تازی، ریاض:اکادیمیه المملکه المغربیه، 1417ق
- الرحله ابن جبیر، محمدبن احمد، بیروت: دار و مکتبه الهلال، چاپ اول
- تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام، محمدبن احمد مالکی مکی، مصحح: عبدالملک ابن دهیش، مکه:مکتبه الاسدی، 1424ق.
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران:مشعر، 1381
- پنجاه سفرنامه حج قاجاری، رسول جعفریان، تهران: نشر علم، ۱۳۸۹ش.