مسجد العصبة
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | «مسجد التوبة» و «مسجد النور» |
| مکان | عربستان * مدینه * در غرب مسجد قبا |
| کاربری | مسجد |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| باورها | نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | قرن اول هجری |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | نیمه مخروبه، دیوارها موجود |
      Leaflet | © OpenStreetMap contributors | |
مسجد العُصْبَة مسجدی قدیمی در مدینه است که با نام مسجد التوبة نیز شناخته می‌شود. مکان آن غرب مسجد قبا در منطقه‌ای مملو از مزارع و چاه‌های آب است. بنای مسجد عبارت است از مربعی بدون سقف با طول و عرض نزدیک به یازده متر و با دیوارهایی سنگی به ارتفاع یک متر. نقل شده است که پیامبر(ص) در محدوده این مسجد نماز خوانده است.
نماز پیامبر(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در منابع کهن تاریخی آمده است که حضرت محمد (ص) در مسجد التوبه در عُصْبَة و در نزدیکی چاه هُجَیم نماز خوانده است[۱]
مکان و نام مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد العُصْبَة به علت قرار گرفتن در قریه عصبة به این نام شهرت دارد. عصبة منطقه‌ای در غرب مسجد قبا [۲] و مملو از مزارع و چاه‌های آب بود[۱] و به عنوان قلعه و حصار العصبه نیز شناخته می‌شد.[۳] این مکانی است که گروهی از مهاجران مکه که به قبا رسیدند پیش از رسیدن پیامبر(ص) در آنجا اقامت کردند.[۴]
در منابع جغرافی مدینه، نامی از مسجد العصبة نیست؛ اما از مسجد التوبة در عصبة در نزدیکی چاه هجیم یاد کرده‌اند.[۱][۵] علی بن عبدالله سمهودی، تاریخ‌نگار مدینه در قرن هشتم قمری، به ندانستن وجه نام مسجد التوبه تصریح کرده است.[۵] این منطقه محل زندگی بنی جَحْجَبا بوده و از این رو برخی این مسجد را نیز مسجد بنی جحجبا نامیده‌اند.[۶]
برخی پژوهشگران تاریخ مدینه، این مسجد را با مسجد النور (که یکی از مساجد نزدیک به قبا بوده) یکی دانسته‌اند.[۷] در حالی که در منابع کهن این مساجد یکی دانسته نشده‌اند.[۲]
گزارش‌هایی که از سده پانزدهم قمری/ بیستم میلادی در دست است مکان این مسجد را در بُسْتان (باغ) ابراهیم الترکی، که آن را بستان العصبه می‌خواندند، دانسته‌اند.[۷]
تاریخ بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
درباره زمان ساخت مسجد اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی حدس می‌زنند که این مسجد جزو مسجدهای ساخته شده در زمان حکومت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه بوده باشد.[۸] اثری از این مسجد در سده‌های هشتم و نهم وجود نداشته چنان که محمد بن احمد مَطَری(درگذشت ۷۴۱ق.) و سَمهودی(درگذشت ۹۱۱ق.) در بخش مسجدهایی که شناخته شده نیستند از آن یاد کرده‌اند.[۱][۵] محمد کبریت مدنی (۱۰۱۲–۱۰۷۰ق) نیز در سده یازدهم تصریح می‌کند که اثری از این مسجد نیست.[۹] احمد عباسی (درگذشت قرن یازده قمری) از وجود آثار مسجد در نزدیکی چاه هجیم سخن گفته است.[۱۰]
بنای امروزی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
امروزه بنای مسجد عبارت است از مربعی بدون سقف با طول و عرض نزدیک به ۱۱ متر و با دیوارهایی سنگی به ارتفاع یک متر که آثار سفیدکاری در آن دیده می‌شود.[۴]
تصاویر قدیمی مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
-
-
-
-
-
-
وجود محدوده مسقف در ۱۴۱۳هجری/۱۹۹۳م
تصاویر وضعیت جدید مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
نوسازی دیوارهای مسجد -
تغییر محیط اطراف مسجد -
-
بازسازی ورودی مسجد -
ایجاد دیواره پیرامونی دور محدوده مسجد -
-
-
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص217.
- ↑ پرش به بالا به: ۲٫۰ ۲٫۱ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص123.
- ↑ المغانم المطابة فی معالم طابة، فیروزآبادی، ص265.
- ↑ پرش به بالا به: ۴٫۰ ۴٫۱ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص124.؛ معالم المدینه المنوره بین المعماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد ثالث، ص 229-230
- ↑ پرش به بالا به: ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص248.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین الماضی و الحاضر، جزء۴، مجلد۳، ص228
- ↑ پرش به بالا به: ۷٫۰ ۷٫۱ تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص209؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص302
- ↑ معالم المدینه المنوره بین الماضی و الحاضر، جزء۴، مجلد۳، ص228
- ↑ الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص ۱۵۷
- ↑ عمدة الاخبار، ص175
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- الجواهر الثمینه فی معالم المدینه، محمد کبریت الحسینی المدنی، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۷م.
- عمدة الاخبار فی مدینة المختار، احمد بن عبدالحمید العباسی، تحقیق محمد طیب انصاری، ناشر اسعد طرابزونی، قاهره، بی‌تا.
- المغانم المطابة في معالم طابة، فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، و جاسر، حمد. ریاض - عربستان: دار الیمامة للبحث و الترجمة و النشر، ۱۳۸۹–۱۹۶۹.
- مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، ۱۴۱۹ ق.
- التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة، جمال‌الدین محمدبن‌احمد المطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، دارة الملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق..
- المدینه بین الماضی و الحاضر، ابراهیم بن علی العیاشی، ۱۹۷۲ق.
- المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، جزء الرابع، بیروت، ۲۰۱۱
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.