مقبره شهدای احد
مَقبَره شهدای احد در شمال شهر مدینه و در جنوب کوه احد قرار دارد و محل دفن تعدادی از شهدای غزوه احد از جمله حمزه بن عبدالمطلب عموی پیامبر اسلام(ص) است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | شمال شهر مدینه، جنوب کوه احد |
| کاربری | قبرستان |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | جنگ احد سال سوم هجرت |
| رویدادها | محل جنگ احد |
دست‌کم از سده ششم بنایی با گنبدی بلند روی این مقبره وجود داشت اما این گنبد و بارگاه در حدود 1344 قمری به دست وهابیان ویران شد. از سال۱۳۸۳ قمری محوطه مقبره شهدا را با دیواری محصور کرده‌اند.
غزوه احد بین مسلمین و مشرکین در سال سوم هجرت در این محدوده به وقوع پیوسته است. مسجد پیشینه‌ای متصل به عصر نبوی دارد و بنای آن از 570قمری که به دستور مادر خلیفه «الناصر عباسی» دارای گنبدی می‌شود، شکل جدیدی میگیرد.
مکان و نام
مقبره شهدای احد در غرب مسجد حمزه کنونی[۱] و جنوب کوه احد[۲] قرار دارد. نام های قدیمی «المَشهَد» و «مشهد حمزة» برای این مکان بیان شده.[۳]
جنگ احد
در سال سوم هجرت در دامنه جنوبی کوه احد، میان مسلمانان و مشرکان قریش نبردی روی داد که غزوه احد نام گرفت. در این نبرد، 70 نفر از مسلمانان کشته شدند[۴] و به فرمان پیامبر(ص) در محل شهادتشان در دامنه همین کوه دفن شدند.[۵] بر پایه برخی گزارش‌ها، پیش از دستور پیامبر(ص) پیکرهای شماری از شهدا در مکان‌های دیگر دفن شد و بازگرداندن آن‌ها به احد ممکن نبود.[۶] عموی پیامبر(ص) حمزة بن عبدالمطلب در این جنگ شهید شد و در این مکان دفن شد.[۷]
مدفونان
در قبرستان شهدای احد، افزون بر حمزه، عبدالله بن عمرو بن حزام، عمرو بن جموح، و سهل بن قیس در نزدیکی حمزه مدفون هستند.[۸][۹] برخی از قبرهای موجود در این منطقه را متعلق به بادیه‌نشینانی می‌دانند که در دوران عمر بن خطاب[۱۰] یا هشام بن عبدالملک، در آن‌جا دفن شده‌اند.[۱۱]
انتقال جنازه ها
اولین انتقال جنازه مربوطه به بعد از جنگ احد است که مطابق نقلی جنازه حمزه در کنار کوه رماه قرار داشت و به دستور پیامبر(ص) به مکانی دیگر منتقل شد و با مصعب بن عمیر در یک قبر دفن شد.[۷] وقوع حادثه سیل در محدوده قبور شهدای احد در چندین بازه زمانی مختلف گزارش شده است. در برخی مواقع باعث تخریب و آب‌گرفتگی یا کشف قبر و انتقال بدن شهدا به مکان فعلی شده است.[۱۲]
تاریخچه مقبره
ابراهیم رفعت باشا (م.1353ق.) نویسنده کتاب مرآت الحرمین در مقابل درب مقبره، سنگی را دیده که بر روی آن تاریخ تاسیس بنا، در سال 275قمری اعلام شده بود.[۱۳]
در 570قمری مادر خلیفه «الناصر عباسی» برروی مقبره شهدا گنبدی عالی و محکم ساخت.[۱۴] اولین گزارش از وجود مسجد بر روی مقبره، مربوط به نقل ابن جُبَیر سفرنامه‌نویس اندلسی(م.614ق./1217م.) است که در 580قمری مسجدی بر روی قبر حمزه دیده و قبر در داخل صحن مسجد کنار شهدای دیگر قرار داشت و مردم از خاک قرمز رنگ اطراف مقبره که منتسب به حمزه می‌دانستند، تبرک جویی می‌کردند.[۱۵]
در سال های بعد، گزارش هایی از تکمیل و بازسازی بنا تا 893قمری در دست است[۱۶] احمد خیاری تاریخنگار مدینه (م.1380ق.) گزارشی از ساخت مسجدی زیبا بر روی قبر حمزه توسط حکومت عثمانی (677-1300ق./1299-1922م.) ارائه کرده است.[۱۷] این مکان در ۱۳۲۵قمری، دارای بنایی محکم، بدون تزئینات و دارای یک گنبد بر بالای قبر حمزه توصیف شده به شکلی که در در شمال مسجد، مقبره شهدا قرار داشته است.[۱۸]
تخریب به دست وهابیون
در حدود 1344قمری در جریان محاصره مدینه توسط وهابیون، مسجد به همراه مزار حمزه منهدم شد.[۱۹] در 1383قمری دولت سعودی (شروع از 1280ق./1902م) به دور قبر حمزه و دیگر شهدای نزدیکش که بدون سقف مانده بودند، دیوار کشید سپس مسجد دیگری در مکان دیگر(در سمت شرق و نزدیک به قبر) بنا کرد.[۲۰]
نگارخانه
-
تصویر قدیمی مقبره که بنای مسجد حمزه بر روی آن قرار دارد، پیش از تخریب سال 1343قمری. -
تصویر قدیمی مقبره در ایام خاصی که مردم مدینه عادت به زیارت قبر حضرت حمزه داشتند.[۲۱] -
تصویر داخل مقبره و قبر حضرت حمزه با حصاری که آن را احاطه کرده. -
تصویر متعلق به سال 1904میلادی/1321قمری -
تصویر محدوده مقبره، پس از تخریب.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص377.
- ↑ رحلة ابن جبير، ص154.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۲، ص426
- ↑ انساب الاشراف، ج1، ص382.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۰، ۹۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۴۹۹.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۳۱۲.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۱۲۵.
- ↑ تاریخ معالم المدینه، ص۱۳۰؛ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۱۶-۱۱۷.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۳۱۲-۳۱۳؛ تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۳۱۳؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۱۰.
- ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ طبقات الکبری، ج3، ص562؛ بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار، ج1، ص288.
- ↑ مرآة الحرمين، ج1، ص393.
- ↑ تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجرة، ص477؛ التعریف بما انست الهجرة، ص126.
- ↑ رحلة ابن جبير، ص154.
- ↑ مرآة الحرمين، ج1، ص392 ؛ معالم المدینة المنوره بین العمارة و التاریخ، ج2، ص435.
- ↑ تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص191.
- ↑ مرآة الحرمين، ج1، ص390.
- ↑ كشف الارتياب في أتباع محمد بن عبد الوهاب، ص55.
- ↑ تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص191.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۲، ص442
منابع
- السیرة النبویه، ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه.
- المغازی، الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
- انساب الاشراف، البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
- بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار، عبدالله مرجانی، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 2002م.
- طبقات الکبری، ابن سعد، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
- محمد صل الله علیه وآله وسلم فی الکتب المقدسه، سامی عامری، قاهره، مرکز التنویر الاسلامی للخدمات المعرفیه، ۱۴۲۶ق.
- الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، أبو ريحان البيرونی، تهران، میراث مکتوب، 1380ش.
- مرآة الحرمين، ابراهیم رفعت باشا، قاهره، المكتبه الثقافيه الدينيه، بی‌تا.
- كشف الارتياب في أتباع محمد بن عبد الوهاب، سید محسن امین، قم، مکتبة الحرمین، بی‌تا
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1386ش.
- رحلة ابن جبير ( تذكرة بالأخبار عن اتفاقات الأسفار )، محمد بن احمد ابن جبیر، بیروت، العربیه، 2008م.
- تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجرة، ابوبکر بن حسین مراغی، فیوم، دارالفلاح للبحث العلمی و تحقیق التراث، 1430ق.
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، خیاری، احمد یاسین احمد. ۱۴۱۹. ۱ج. ریاض عربستان: المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة.
- فصل من تاريخ المدينة المنورة، على الحافظ، جده، مكتبة الثقاف