روز عرفه

روز عَرَفه (۹ ذی‌الحجه)، روزی است که حاجیان باید در آن روز از ظهر تا غروب آفتاب در عرفات حضور داشته باشند؛ به این کار، وقوف در عرفات گویند و یکی از ارکان حج است.

به نظر فقیهان شیعه، واجب است حج‌گزار غروب روز عرفه در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود؛ و الا حجش باطل است. فقیهان اهل سنت، در وقتِ وقوفِ روز عرفه اختلاف دارند.

به گفته امام صادق(ع)، این مدت وقوفِ ظهر تا مغرب در روز عرفه، همان زمانی است که حضرت آدم(ع) توبه کرد و توبه او پذیرفته شد.

بنابر روایات، روز عرفه، روزی برای بخشیده شدن گناهان و استجابت دعا بوده و اعمال و دعاهایی برای این روز وارد شده است؛ مانند خواندن دعای امام حسین(ع) یا دعای امام سجاد(ع) در روز عرفه، روزه گرفتن و صدقه دادن.

روز عرفه

روز عرفه، ۹ ذی الحجه و یک روز قبل از عید قربان است. حاجیان باید در روز عرفه از ظهر تا غروب آفتاب در سرزمین عرفات حضور داشته باشند که به آن وقوف در عرفات می‌گویند.

بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، زمان ظهر تا غروب آفتابِ روز نهم ذی‌الحجه، همان زمانی است که حضرت آدم(ع) توبه کرد و توبه او پذیرفته شد.

وجه نامگذاری

درباره وجه نامگذاری عرفه (شناختن) گفته شده، به این جهت که پس از خروج آدم و حوا از بهشت و سکونت آن‌ها در زمین (هبوط)، در این سرزمین مجدداً یکدیگر را یافته و شناختند به این نام نامیده شد. همچنین نام عرفه، از صحرای عرفات؛ که محل توقف حاجیان است، گرفته شده و گفته‌اند عرفات را از آن رو عرفات خوانده‌اند که زمینی مشخص و شناخته‌شده در میان کوه‌ها است.

در برخی منابع کهن درباره مکه؛ مانند کتاب اخبار مکة، برای اشاره به عرفات از کلمه «عرفه» نیز استفاده کرده‌اند. به نظر سَخاوی تاریخ‌نگار قرن دهم قمری، کلمه عَرَفات جمع عرفه بوده و به هر نقطه از آن منطقه، عرفه گویند و نام کل منطقه، عرفات است.

فضیلت روز عرفه و آداب آن

روز عرفه از روزهاى با فضيلت بوده و اعمال و دعاهایی برای این روز وارد شده است. بنابر روایات، روز عرفه، روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا است.

برخی از مستحبات و آداب روز عرفه چنین‌اند:

• روزه گرفتن (برای کسی که در دعا خواندن ضعف پیدا نکند)
• صدقه دادن
• غسل (بهتر است نزدیک به ظهر باشد)
• اعتراف به گناه نزد خدا و درخواست توبه؛
• خواندن دعای امام حسین(ع) یا دعای امام سجاد(ع) در روز عرفه.
• زیارت امام حسین(ع)
• خواندن دعاهایی که وارد شده است؛ مانند دعایِ «أللّهُمَّ اجْعَلنی مِمَّنْ رَضیتَ عَمَلَه و اَطَلْتَ عُمْرَه و اَحْیَیْتَهُ بَعدَ الْمَوْتِ حَیاةً طَیّبَةً؛ خدایا! من را در زمره آن بندگانت قرار بده که از اعمالشان خشنود گشتی و عمرشان را دراز کردی و برای پس از مرگشان، زندگی پاک و شیرینی آماده کرده‌ای».

احکام

به گفته فقیهان شیعه، یکی از ارکان حج، وقوف در عرفات است؛ واجب است حج‌گزار از ظهر روز عرفه (۹ ذی‌الحجه) تا مغرب در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود.

همچنین اگر حج‌گزار از روی عمد و بدون دلیل به عرفات نرود و دست‌کم مقداری هرچند کوتاه در آنجا نماند، حجش باطل خواهد بود.

نظر اهل سنت

مذاهب اهل سنت، در وقتِ وقوفِ روز عرفه اختلاف دارند:

1. از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عید؛
2. از سحرگاه روز نهم تا سحرگاه روز عید؛
3. از ظهر شرعی روز ۹ ذی‌الحجه تا فجر روز دهم.

منابع

• التحقیق لکلمات القرآن الکریم: حسن مصطفوی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۳ش.
• جامع الفتاوی مناسک حج(با روشی جدید مطابق با فتاوای ده تن از مراجع عظام تقلید): سید مرتضی شاهرودی، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۸ق.
• حج عمره در آینه فقه مقارن: محمدعلی مقدادی، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش.
• حج و عمره در قرآن و حدیث: محمد محمدی ری‌شهری، ترجمه: جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
• درسنامه مناسک حج: محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش.
• عرفه و عرفات: عباس اسلامی کاشانی، تهران، مشعر، ١٣٩١ش.
• الفقه علی المذاهب الخمسه: الجعفریَ الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی: محمدجواد مغنیه، قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۳۲ق.
• الکافی: محمد بن یعقوب کلینی، به تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
• المحجّة البیضاء فی تهذیب الاحیاء: ملا محسن فیض کاشانی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
• مصباح الشریعة ومفتاح الحقیقه: منسوب به امام صادق(ع)، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۶۰ش.
• مفاتیح الجنان: عباس قمی، ترجمه: هادی اشرفی تبریزی، قم، آیین دانش، بی‌تا.
• مفردات الفاظ القرآن: حسین بن محمد راغب اصفهانی، به تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بیروت-دمشق، دار القلم، بی‌تا.
• من لا یحضره الفقیه: محمد بن علی شیخ صدوق، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق.
• مناسک حج (مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی قدس‌سره‌الشریف و مراجع معظم تقلید دامت‌برکاتهم): پژوهشکده حج و زیارت، قم، مشعر، ۱۳۹۷ش.
• وسائل الشیعة: شیخ حر عاملی، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۹ق.