بئر غرس
موقعیت مکانی
بئر غرس یکی از اماکن تاریخی و مذهبی مهم در شهر مدینه منوره است که در منطقه «العوالی» و در خیابان «طریق علی بن ابی‌طالب»قرار دارد. این چاه در حدود ۱۵۰۰ متر (۱.۵ کیلومتر) جنوب مسجد النبی و ۱۵۰۰ متر شمال شرق مسجد قباء واقع شده است.
پیامبر (ص) از آب شیرین آن چاه می‌نوشید، آن را گوارا می‌دانست و به آن تبرک می‌جست. روایات می‌گویند هنگامی که پیامبر (ص) در آستانه مرگ بود، به علی (ع) وصیت کرد و فرمود: «وقتی من فوت کردم، مرا با آب چاه غرس، به طول هفت مشک، غسل بده.»
دائرةالمعارف حرمین شریفین، ج ۳، جعفر الخلیلی، ص ۶۲
پیشینه
نقل شده است که چاه «غَرس» را «مالک بن نُحاط» حفر کرد.
مالک برده ای سیاه داشت که سرپرستی آن چاه را بر عهده داشت و از آن مراقبت می‌کرد و زیاد از آن آب می‌کشید.
نام این غلام «سلام» بود، اما او را با لقب «غَرس» صدا می‌کردند و چاه به اسم او شناخته شد و آن را «چاه غَرس» نامیدند.
و همچنين نقل شده است که مالک آن چاه را حفر کرد و از آب آن راهی به سوی درختانی که خودش کاشته بود کشید.
به همین دلیل آن را بئر الغرس می‌نامیدند. سپس الف و لام (معرّف) از آن حذف شد و فقط "غرس" گفته شد. برخی از اهالی مدینه هنوز هم بئر الغرس می نامند.
انساب الاشراف (بیروت: چاپ الاعلمی)، ج ۱، احمد بن یحیی بن جابر (بلاذری)، ص ۵۹۱
و همچنين تعبیر های دیگر همچون "بئر غُرس" و "بئر غُریس" نیز شنیده شده است.
در نقل ها آمده است که چاه غرس چاهی است که پیامبر (ص) از آن نام برده و آبی که از آن کشیده می‌شده در درمان برخی بیماری‌ها مؤثر بوده است.
گفته شده است که پیامبر (ص) دلو آبی از آن خواستند، و با آن وضو گرفتند، و باقی‌مانده‌ی آب وضوی خود را درون چاه ریختند.
المساجد والأماكن الأثرية المجهولة لزائر المدينة الميمونة، عبدالرحمن خويلد، ص ۶۱
مقدم, [10/1/2025 10:26 AM]
داستان های پیامبر
چاه غرس در مدینه، در منطقه قباء قرار دارد. پیامبر خدا (ص) آب این چاه را خوش‌طعم و مبارک می‌دانست. گفته شده که پیامبر (ص) حتی در آن چاه، آب دهان انداخته است؛ به همین دلیل آب آن برکت دارد. همچنین روایت شده که در این چاه چشمه‌ای از چشمه‌های بهشت جریان دارد.
عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات زکریای قزوینی ص ۱۷۹
ابن نجار روایت کرده است که پیامبر (ص) فرمود: « شبی خواب دیدم کنار چاهی از بهشت از خواب بیدار شدم.» پس در کنار چاه غرس از خواب بیدار شد، از آن وضو گرفت و در آن آب دهان انداخت.
المواهب اللدونیة بالمنحة المحمدیة، ج ۳، شیخ احمد بن محمد قسطلانی، ص ۵۷۷
و همچنين در نقل ها آمده است که پیامبر(ص) در خواب دید که صبحی بر لب چاهی از چاه‌های بهشت قرار گرفته است، و آن روز صبح بر کنار همان چاه حاضر شد.
سبل الهدى والرشاد، ج ۳، الصالحي الشامي، ص۳۲۲
وقتی پیامبر خدا (ص) در خانه‌ی ابو ایوب ساکن شد، ابو ایوب به او خدمت می‌کرد و برایش از چاه ابو انس مالک بن نضر آب می‌آورد.
وقتی پیامبر به خانه‌اش رسید، انس بن مالک، هند و اسماء (فرزندان حارثه) دیگ‌های آب را از چاه سقیا به خانه‌ی همسران پیامبر می‌بردند. بعد غلامش رباح، که یک برده سیاه‌پوست بود، گاهی به دستور پیامبر از چاه غرس و گاهی از چاه سقیا آب می‌کشید.
الطبقات الکبری، ج ۱، ابن سعد، ص ۵۰۴
مقدم, [10/1/2025 10:26 AM]
سبل الهدى والرشاد، جلد ۹، صفحه ۴۶۰، چنین است:
معجزه پیامبر
ابن سعد از سعید بن رُقَیش از انس بن مالک رضی‌الله‌عنه روایت کرده که گفت:
«ما همراه پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به سمت قُباء رفتیم. ایشان به چاه غرس رسیدند. در آن زمان، از این چاه با دلو، آب بر پشت الاغ کشیده می‌شد (و آب بسیار کمی داشت) و بیشترِ روز را تلاش می‌کردیم، اما در آن آب پیدا نمی‌کردیم.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم آب را در دلو مضمضه (آب را در دهان چرخاندند) و آن را به چاه بازگرداندند، ناگهان چاه از آب جوشان و پرآب شد.»
در زمان زندگی پیامبر، این چاه متعلق به سعد بن خیثمه بود که احتمالاً از انصار به شمار می‌آمد. پیامبر در نزدیکی مسجد قباء خانه‌ای داشت که این چاه در همان حوالی بود. این مکان به ویژه زمانی اهمیت پیدا کرد که پیامبر با ابوبکر از مکه به مدینه مهاجرت کردند.
چاه غرس مکانی شناخته شده در روستای «جفاف» نزدیک «قربان» در باغ غرس می‌باشد.
این چاه در شمال غرب باغ قرار دارد و با یک پلکان سنگی به داخل آن می‌رسد. اگرچه این چاه قدیمی و تاریخی است، و آب آن فراوان و نزدیک سطح زمین است، اما امروزه متروک و با سنگ‌های محکم بسته شده است. قطر و عمق آن حدود ۴ متر می‌باشد و روی آن بنایی نیمه‌ویران وجود دارد.
مطری گفته که این چاه در زمان او (قرن هشتم هجری) خراب شده بود، ولی بعد از آن تعمیر شد. سمهودی هم گفته است که این چاه بعداً باز هم خراب شد و سپس آن را شخصی به نام خواجه حسین خرید و باغی دور آن ساخت و یک راه‌پله از داخل و بیرون باغ به چاه ایجاد کرد و کنار آن مسجد کوچکی ساخت و این مکان را در سال ۸۸۲ هجری وقف کرد.
این باغ که به نام «غرس» شناخته می‌شود، هنوز وجود دارد و وقف است. مسجد مربع شکلی که از سنگ و گل ساخته شده و در کنار چاه است تا حدی باقی مانده و و در سمت شمال شرق آن قرار دارد.
برای رفتن به چاه غرس از مدینه باید از باب العوالی حرکت کنید و به سمت راه قربان بروید و سپس به سمت شرق در یک کوچه باریک بپیچید.