مسجد شجره (مدینه)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | ذوالحلیفه در نزدیکی مدینه |
| کاربری | مسجد، میقات احرام |
| جنبه دینی | |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| احکام | اهل مدینه از این مکان احرام می‌بندند. |
|
| |
مسجد شَجَره در مدینه، یکی از میقات‌های پنج‌گانه است. این مکان، میقات مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند. گفته شده پیامبر اسلام(ص) وقتی برای حج‌گزارى عازم مکه بود، از این مکان احرام می‌بست. ذُو الْحُلَیفة، مسجد میقات و اَبیار علی، از دیگر نامهای این مسجد است.
به گفته تاریخ‌نگاران، مسجد شجره در زمان امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه ساخته شده و تاکنون چندین بار بازسازی شده است. امروزه مسجد شجره به فاصله سه کیلومتری مدینه، در مجاورت بزرگراه مدینه - مکه واقع شده است.
موقعیت جغرافیایی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد شجره از مساجد تاریخی مدینه[۱] و در حدود هشت كیلومتری جنوب این شهر قرار گرفته است.[۲] پیامبر اسلام برای انجام حج و عمره، از این مسجد احرام می‌بست.[۱] امام علی(ع) در این مکان، آیات برائت را از ابوبکر، خلیفه اول، گرفت و در مکه به مشرکان ابلاغ کرد.[۳]
بنابر گزارشی، مسجد دیگری با همین نام در مکه وجود دارد که در شمار کهن‌ترین مساجد آن شهر است.[۴]
نام‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مسجد را مسجد شجره نامیده‌اند چون در آنجا درختی بوده که پیامبر در سایه آن می‌نشست.[۵] مسجد در منطقه‌ای به نام ذوالحُلِیفه ساخته شده است. این منطقه را همچنین آبار یا ابیار علی می‌خوانند و آن را منسوب به علی ابن ابیطالب(ع) دانسته‌اند. از این رو این مسجد با نامهای مسجد ذوالحُلِیفه و مسجد آبار علی یا بئر علی نیز شهرت دارد. همچنین این مسجد نزد مردم به مسجد احرام و مسجد میقات شهرت دارد. آن را مسجد الحسا نیز نامیده‌اند.[۶]
تاریخ بنای مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بنای نخستین این مسجد بسیار کهن است. برخی تاریخ‌نگاران نیز بر اساس مستنداتی از ساخت مسجد در ده‌های نخستینِ تاریخ اسلام سخن گفته‌اند.[۷]تاریخ‌نگاران احتمال می‌دهند که این مسجد نخستین بار در زمان امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه در فاصله سال‌های 87-93 قمری ساخته شده باشد.[۸]
بازسازی سده نهم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گزارش مطری (درگذشت 741ق.) بنای قدیمی این مسجد که بنایی بزرگ بود در زمان او (نیمه اول قرن هشتم) به صورت نیمه ویران درآمده بود[۹] اما بنابر گزارش سمهودی (مورخ مدینه درگذشته 911ق.) مسجد، بر اساس بنای قدیمی آن، در سال 861 بازسازی شد.[۱۰]
بازسازی سده چهاردهم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گفته شده که اين مسجد در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری،[۱۱] ویران شد و مسلمانى از هندوستان، در سال 1090 هجری قمری با اجازه دولت عثمانی، آن را بازسازی کرد.[۱۲]
حسام السلطنه که در سال 1298 قمری این مسجد را دیده آن را به این شکل وصف کرده است: «مسجد مزبور مربع است و پنجاه و دو ذراع طول آن است. از سنگ و گچ ساخته اند. در سمت جنوب آن ایوانی است که بر روی آن طاق زده اند و گنبد آن را از بیرون سفید کرده اند و محرابی در وسط آن است»[۱۳]
عیاشی در گزارشی از نخستین سفرش در سال 1353 قمری درباره اين مسجد می‌نویسد: «بنایی مستطیل‌شکل که از خشت و گل و سقفی با چوب درخت خرما و برگ ساخته شده بود که مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفت و گسترش یافت.» [۱۴]
وضعیت کنونی مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اين مسجد، در دوران آل سعود یک بار به سال 1375ق./ 1955م. بازسازى[۱۵] و برای آن، گلدسته‌ای ساخته شد.[۱۶] مسجد بار دیگر در سال 1408ق/1988م. بازسازی شد و گسترش یافت[۱۷]و امکاناتی از جمله حمام، سرویس بهداشتی، پارکینگ، بازار و رستوران در اطراف آن ساخته شد. مساحت کلی مسجد به همراه محوطه اطراف آن به 290000 متر مربع می‌رسد که ساختمان مسجد و ساختمان‌های وابسته به آن 226000 متر مربع از آن را شامل می‌شود.[۱۸]
میقات حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد شجره از میقات‌هاى حج است.[۱۹] به گزارش برخی تاریخ نویسان، پیامبر اسلام(ص) وقتی برای انجام فريضه حج عازم مکه بود، از این مکان، احرام می‌بست.[۲۰] فقيهان، مسجد شجره را از میقات‌های پنج‌گانه حج شمرده و معتقدند میقاتِ مردمِ مدینه و کسانی که از اين شهر به مکه می‌روند، مسجد شجره است.[۲۱]
لزوم احرام اهل مدینه در مسجد شجره[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بنابر نظر مشهور فقيهان شيعه، ساکنان مدینه باید در مسجد شجره مُحرم شوند و جایز نیست بدون احرام از میقات مسجد شجره حرکت کنند و به میقاتی دیگر مانند جحفه بروند و در آنجا محرم شوند؛[۲۲] تنها براى معذوران (ناتوان یا بیمار)، محرم شدن از جحفه، جايز است.[۲۳] همچنین گفته شده که این حکم افرادی است که از مدینه به ذوالحلیفه بروند و بدون احرام از آنجا عبور کنند و به جحفه برسند؛ اما اگر از ذوالحلیفه عبور نکنند و از راه دیگری خارج شوند و به میقاتِ دیگرى بروند،[یادداشت ۱] اشکالی ندارد؛ زیرا عبور از میقات، عرفاً بر آن صدق نمی‌کند.[۲۴]
محل دقیق میقات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ذوالحلیفه، نام منطقه وسیعی بوده که مسجد شجره در آن قرار داشته است.[۲۵] در روایات، گاهی «مسجد شجره» محل میقات حج اهل مدینه دانسته شده و گاهی تنها تعبیر «شجره» یا «ذوالحلیفه» به کار رفته است.[۲۶] گروهی، محرم شدن را تنها در داخل مسجد شجره صحیح می‌دانند و گروهی دیگر، احرام در بیرون از مسجد و در نزدیکی آن را نیز صحیح دانسته‌اند؛[۲۷]
نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۴، ص۸۱۱.
- ↑ البحر الرائق، 1418ق، ج2، ص341.
- ↑ دانشنامه کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۷.
- ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.
- ↑ وفاء الوفا، ج۳، ص ۴۲۱
- ↑ المعالم المدینه المنوره، جزء الرابع، مجلد الرابع، ص ۴۸۵-۴۸۷
- ↑ مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص183.
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء الرابع، مجلد الرابع، ص496
- ↑ التعریف بما انست الهجره، ص ۱۹۰
- ↑ الوفاء الوفا، ج۳، ص 424
- ↑ مدینه‌شناسی، 1367ش، ج1، ص184.
- ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.
- ↑ سفرنامه مکه حسام السلطنه، ص 139
- ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.
- ↑ مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص184.
- ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258، المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد ۴، ص 498
- ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷؛ المساجد الأثریة، 1418ق، ص259.
- ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص260.
- ↑ الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۹.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.
- ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 64-65.»
- ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 75.»
- ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص65.»
- ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص61
- ↑ تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ۱۴۱۸ق، ج3، ص20-24.
- ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص62.
- ↑ مثلا از مدینه با هواپیما به جده و از آنجا به جحفه برود یا از مدینه به ذی الحلیفه رفته و قبل از عبور از آنجا بار دیگر به مدینه برگشته و از میقاتی دیگر به مکه رود.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- الكافی فی الفقه، حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدين بن نجم‌الدين، اصفهان، كتابخانه عمومى امام اميرالمؤمنين(ع)، چاپ اول، 1403ق.
- المقنع، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابويه، قم، مؤسسه امام هادى(ع)، چاپ اول، 1415ق.
- «احرام از جحفه وظیفه چه کسانی است»، روزبه برکت رضایی، فصلنامه میقات حج، شماره 96، تیر 1395ش.
- «میقات مسیر مدینه»، سید مرتضی موسوی شاهرودی، فصلنامه میقات حج، شماره 68، تابستان 1388ش.
- «میقات ذو الحلیفة و مسجد شجرة»، مکارم شیرازی، ناصر، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «مسجد شجره در آستانه مناسک حج»، علیپور، بهزاد، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- البحر الرائق، المصری، ابونجیم، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، ابن ادريس حلّى، محمد بن منصور، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
- سفرنامه مکه، حسام السلطنه، تحقیق رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1374ش.
- الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، تحقیق و تصحیح غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- المسائل الناصریات، سید مرتضی، على بن حسين، تحقیق مركز پژوهش و تحقيقات علمى فقه استدلالى تطبيقى، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامية، چاپ اول، 1417ق.
- المساجد الأثریة فی المدینة النبویة، عبدالغنی، محمدالیاس، مدینه، مطابع الرشید، الطبعة الثانیة، 1419ق.
- المقنعه، شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، 1413ق.
- النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى، شیخ طوسی، محمد بن حسن، بیروت، دار الكتاب العربی، چاپ دوم، 1400ق.
- بررسی حکم احرام از محاذی مواقیت، از منظر مذاهب اسلامی، درافشان، محمدحسین، پژوهشنامه حج و زیارت، سال سوم، شماره اول، 1397ش.
- تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف، ابن‌الضيا، بی‌نا، ۲۰۰۸م.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، قائدان، اصغر، قم، الهادی، ۱۳۸۱ش.
- التعریف بما انست الهجره، جمال الدین مطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، ریاض، داره ملک عبدالعزیز، 2005
- دانشنامه کلام اسلامی، جمعی از محققین، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، ۱۳۸۸ش.
- فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی. قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- مدینه شناسی، نجفی، محمدباقر، تهران، خرمایستان، چاپ اول، 1367ش.
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، ناشر: مولف، 2011
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، صبری باشا، ایوب، ترجمه ماجده معروف، حسین مجیب المصری، عبدالعزیز عوض، قاهره، دارالآفاق العربیة، ٢٠٠٤م.
- تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة-الحج، فاضل لنکرانی، محمد، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان، 2001