عرب قحطانی
عرب قحطانی گروهی از قبایل عرب‌اند که زیستگاه اصلی آنان جنوب شبه‌جزیره عربی بوده است. این گروه از عرب‌ها را فرزندان قحطان دانسته‌اند و از این رو به آنان عرب قحطانی گفته اند. قبایلی همچون سبأ و حمیر که در جنوب عربستان حکومت‌های بزرگی تاسیس کردند و نیز برخی قبایل که از جنوب به مناطق شمالی جزیرة العرب مهاجرت کردند از جمله قبایل جُرهم و خُزاعه در مکه و اوس و خزرج در مدینه از قبایل قحطانی بودند.
نسب قحطانی‌ها ویرایش
عرب قحطانی منسوب به قحطان و از نسل او هستند. گفته شده نام او در کتاب مقدس به صورت یقطان آمده است.[۱] درباره نسب قحطان اختلاف نظر وجود دارد. برخی او را پسر عابر بن شالخ بن ارفخشد بن سام دانسته‌اند.[۲] برخی دیگر گفته اند او قحطان پسر یمن بن قیدار بوده است[۳] برخی روایات قحطان را فرزند هود بن عبدالله بن الخلود بن عاد بن ارم بن سام ابن نوح دانسته‌اند.[۴] برخی گفته‌اند که قحطان از نسل اسماعیل بود اما برخی نسب شناسان این نظر را پذیرفته ندانسته‌اند.[۵]
قحطانی‌ها در جنوب جزیرة العرب ویرایش
منابع نسب‌شناسی، عرب‌های جنوب عربستان از فرزندان قحطان می‌دانند. قحطان از بابِل به یمن آمد و پادشاه شد. پسر او، یَعرُب، زبان عربی را از قوم عاد یاد گرفت. بنابر روایات افسانه‌آمیز، یعرب از بزرگترین پادشاهان عرب بود و بر یمن حکومت داشت و او بود که برادرانش را بر جاهای دیگر جزیرة العرب حکومت داد. از جمله یکی از برادرانش به نام جرهم را بر حجاز حاکم کرد.[۶] عبدالشمس که همان سبأ و بنیانگذار حکومت سباییان است پسر یعرب بود و همو بود که سد مأرب را ساخت.[۷] حمیر (که حکومت حمیریان منسوب به اوست) و کهلان نیز دوتن از پسران عبد شمس بودند که اقوام یمنی از نسل آنانند.[۸] همچنین گفته شده پدر قحطان یمن نام داشت. یا اینکه پسرش یعرب ملقب به یمن بود و سرزمین یمن از او نام گرفته است.[۹]
عاربه یا مستعربه ویرایش
درباره اینکه فرزندان قحطان از عرب عاربه بوده‌اند یا مستعربه اختلاف نظر وجود دارد. از نظر برخی، عرب عاربه همان قحطانی‌ها هستند اما برخی برآنند که قحطانی‌ها و عدنانی‌ها هر دو عرب مستعربه هستند چون هر دو گروه از جای دیگری به جزیرة العرب آمدند و عرب شدند.[۱۰]
قبایل عرب قحطانی ویرایش
مشهورترین قبایل قحطانی که موطن اولیه آنها جنوب عربستان بوده است عبارتند از[۱۱]:
قحطانیان در مکه و مدینه ویرایش
برخی از قبایل قحطانی در طول زمان به مناطق شمالی‌تر جزیرة العرب مهاجرت کردند. از جمله جُرهمیان که به مکه آمدند و عَمالقه را شکست دادند و در مکه ساکن شدند.[۱۲] قبیله خُزاعه، که در حدود سده سوم یا چهارم پیش از میلاد به مکه آمدند و بر جرهمیان غلبه پیدا کردند و قدرت را در شهر مکه به دست گرفتند، نیز از قبایل قحطانی بودند.[۱۳] عمرو بن لحی از افراد مشهور قبیله خزاعه است که گفته شده رواج دهنده بت‌پرستی در مکه بود.[۱۴] بنی مصطلق که در صدر اسلام در میانه مکه و مدینه در عسفان سکونت داشتند یکی از شاخه‌های خزاعه بودند.[۱۵] از دیگر قبایل قحطانی که به حجاز مهاجرت کردند، اوس و خزرج بودند که در مدینه (یثرب) ساکن شدند و بعد از مهاجرت پیامبر(ص) به مدینه به انصار مشهور شدند.
پانویس ویرایش
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ج۱، ص 354
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص439
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص 656
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب الاسلام، ج۱، ص355
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص45؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ص 4
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ۱، ص 53
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ج۱، ص 53
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ج۱، ص 54
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص 656
- ↑ نهایه الارب، ص19
- ↑ تاریخ صدر اسلام، ص22
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۱، ص 222؛ اخبار الطوال،ص8
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص245 وص74
- ↑ الاصنام، ص 8
- ↑ معجم قبائل العرب، ج3، ص1104-1105
منابع ویرایش
- الاصنام، ابن کلبی، ابی‌المنذر هشام بن محمد، تحقیق احمد زکی پاشا، قاهره، بی‌نا، ۱۹۲۴م
- الاخبار الطوال: ابن داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق؛
- تاریخ ابن خلدون، عبدالرحمن ابن خلدون، تصحیح سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛
- تاریخ صدر اسلام، غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، سمت، 1385ش.
- السیرة النبویه، ابی‌محمد عبدالملک ابن هشام، تحقیق عبدالرووف سعد، بیروت، دارالجیل، چاپ دوم. ۱۴۱۸ق
- مروج الذهب، علی بن حسین مسعودی، تحقیق یوسف اسعد داغر، قم، 1409
- المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، جواد علی، بیروت، دارالعلم، 1391ق.