باب ام‌هانی
باب اُمّ‌هانی: از درهای پیشین ضلع جنوبی مسجدالحرام بوده است. این در به خاطر مجاورت با خانه ام‌هانی دختر ابوطالب، به این نام خوانده می‌شد. برای این در نام‌های مختلفی ذکر شده است ازجمله: اجیاد کبیر، باب ابوجهل، باب الملاعبه، باب الشریف، باب الحمیدیه، باب الفرج و باب المعامل. این باب در گسترش دوم دوران مهدی عباسی و در پی ویران شدن خانه ام‌هانی به سال ۱۶۷ق. با دو ورودی ساخته شد. این باب در گسترش اول دوران سعودی (۱۳۶۹-۱۳۷۵ق.) برداشته شد.
پیشینه تاریخی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
باب ام‌هانی در قسمت پایانی سمت غربی دیوار جنوبی قرار داشت. این در به علت مجاورت با خانه ام‌هانی دختر ابوطالب، به این نام خوانده می‌شد.[۱]این باب در دوره‌های گوناگون با نام‌های متفاوت شناخته شده است: اجیاد کبیر به علت نزدیکی آن به کوچه‌ای که به منطقه اجیاد کبیر راه داشت؛[۲] باب ابوجهل به سبب نزدیکی به خانه وی؛[۳] باب المُلاعَبه در سده نهم ق. به علت نزدیکی به خانه فرمانده نیروهای شریف مکه که ملاعبه نام داشت،[۴] باب الشریف از سده 11ق. به سبب بیرون آمدن شرفای مکه از این در،[۵] باب الحَمیدیه در سده 14ق. به علت روبه‌رو بودن با دارالحکومه عثمانی که به دستور عبدالحمید دوم عثمانی (حک: 1293-1327ق.) ساخته شد.[۶]نیز نام‌هایی چون باب الفَرَج[۷]و باب المُعامل[۸]بدون اشاره به وجه تسمیه، برای این در یاد شده است.
بازسازی در دوران مهدی عباسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این باب در گسترش دوم دوران مهدی عباسی (حک: 159-169ق.) و در پی ویران شدن خانه ام‌هانی به سال 167ق.[۹]با دو ورودی ساخته شد.[۱۰]ارتفاع باب کمی بیش از 13 ذراع (حدود 5/6 متر) و پهنای آن کمی بیش از 14 ذراع (حدود هفت متر) بود.[۱۱]بنای باب عبارت بود از: دو ورودی به هم پیوسته و ستونی مرمرین در میان آن‌ها که بر پایه‌ای از چوب ساج و مزین به آب طلا قرار گرفته بود.[۱۲]گزارش‌های منابع سده پنجم تا دهم ق.[۱۳]از استمرار وضعیت باب حکایت دارد. در گسترش مسجد به سال 984ق. در دوران سلطان مراد سوم (حک: 982-1003ق.) این در نیز بازسازی شد و پهنای در به شش متر تغییر یافت. پهنای هر ورودی در این گسترش دو متر بود.[۱۴]بر بالای در، هماهنگ با درهای دیگر دیوار جنوبی، طاق‌هایی نیم‌دایره قرار داده شد. بسمله و آیات 1-3 سوره فتح: اِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً* لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ مَا تَاَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِرَاطاً مُسْتَقِیماً* وَ یَنْصُـرَکَ اللهُ نَصـْراً عَزِیزاً با خط ثلث بر بالای این طاق‌ها نقش بسته بود.[۱۵]
در بخش پیشین این در، ایوانی با دو طاق وجود داشت[۱۶]که بالای آن‌ها 13 کنگره قرار گرفته بود.[۱۷]ارتفاع این در از کف رواق جنوبی مسجدالحرام 12 پله[۱۸]یا 10 پله[۱۹]بود و بر دو ورودی آن، چهار لنگه در چوبی محکم قرار داده بودند.[۲۰]
در دوران گسترش سعودی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به سال 1003ق. شریف ابونمی ثانی مصلایی برای شرفای مکه نزدیک این باب در مسجدالحرام ساخت. از این‌رو، شرفا از باب ام‌هانی رفت و آمد می‌کردند.[۲۱]این باب در گسترش اول دوران سعودی (1369-1375ق.) برداشته شد.[۲۲]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص158؛ تحصیل المرام، ج1، ص383؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص315.
- ↑ تحصیل المرام، ج1، ص383.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص232-233.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص315.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص128.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص223.
- ↑ تاریخ عمارة الحرم المکی، ص202.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص86.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص128؛ رحلة ابن جبیر، ص82-83؛ شفاء الغرام؛ ج1، ص315.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص125؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص113.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص232؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص125.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص113.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص125؛ تحصیل المرام، ج1، ص383.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص232-233.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص125.
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص125.
- ↑ منائح الکرم، ج3، ص500-501.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص114.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب ام‌هانی.
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
- تاریخ عمارة الحرم المکی الشریف: فوزیه مطر، مکه، جامعة‌ام القری، 1400ق؛
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛
- تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری؛
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق؛
- رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛
- سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، 1419ق؛
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.