بنی‌حِمّان، از متولیان کعبه در عصر جاهلی بودند.

بنی‌حمان
نام کامل بنی‌حمان
نسب حمان بن عبدالعزی بن کعب بن سعد
سرسلسله حمان بن عبدالعزی بن کعب بن سعد
مکان قبیله مکه، بصره
شاخه‌ای از بنی‌تمیم
مناصب مهم تولیت کعبه

آنان فرزندان حمان بن عبدالعزی از قبیله بنی‌تمیم و عرب عدنانی بودند و پس از مرگ ابوخفاد اسدی تولیت کعبه را بر عهده گرفتند. گزارش‌هایی مبنی بر سکونت برخی از بنی‌حمان در بصره، کوفه و یمن وجود دارد.

برخی از افراد بنی‌حمان جزء محدثان، صحابه و شاعران مشهور هستند.

پیشینه ویرایش

حمان بن عبدالعزی بن کعب بن سعد[۱][۲][۳] از بزرگان تیره بنی‌سعد بن زید مناة از قبیله بنی‌تمیم از عرب عدنانی (شمالی) بود.[۴][۵][۶] حمان فرزندانی به نام مُره، خیزَق/ خیسق، هَمام، مخاشن و عامر داشت.[۷] از این رو، اینان را بنی‌حمان و حمانی خوانده‌اند.[۸][۹][۱۰] در برخی از منابع، از او با عنوان بنی‌جمان یاد شده که تصحیف حمان است.[۱۱][۱۲]

تولیت کعبه ویرایش

به گزارش فاکهی و فاسی، در دوران جاهلی و پس از مرگ ابوخفاد اسدی، تولیت خانه خدا را فرزندان حمان/ جمان بر عهده گرفتند و سپس این مقام به اضبط بن قُرَیع[۱۳][۱۴] (عمرو) بن عوف بن کعب از بزرگان بنی‌تمیم، از تیره بنی‌سعد بن زید مناة واگذار شد.[۱۵][۱۶][۱۷] منابع درباره این که کدام یک از فرزندان حمان متولی کعبه بود، ساکت هستند. نیز از هنگام و مدت تولیت و کارهای آن‌ها در مکه، گزارشی در دست نیست.

سکونت در بصره ویرایش

بر پایه گزارش برخی از جغرافی‌نویسان، در بصره محل‌هایی به نام قبیله «حمان» وجود داشته است.[۱۸][۱۹][۲۰] برخی از افرادی که در این محله سکونت داشته‌اند، به این نام معروف شده‌اند، هر چند از این قبیله نبوده‌اند.[۲۱][۲۲] به نظر می‌رسد که بنی‌حمان پس از فتوحات در آن شهر ساکن شده و محله‌ای به خود اختصاص داده باشند. برخی از منابع از سکونت آن‌ها در کوفه گزارش داده‌اند.[۲۳][۲۴][۲۵] گزارش‌هایی از وجود فقیهان و دانشوران بنی‌حمان در یمن و بصره حکایت دارند.[۲۶][۲۷]

نام‌آوران ویرایش

از محدثان آن‌ها می‌توان به یحیی بن عبدالحمید حمانی اشاره کرد که فاکهی از او در چند جای کتابش یاد کرده و روایاتی از وی درباره چگونگی طواف برخی از صحابه آورده است.[۲۸] نباتة بن عبدالله حمانی معروف به ابوالاسد از مردم دینور[۲۹][۳۰] و ابونخیله ابوالجنید بن زائده (م. 145ق.) از شاعران مشهور[۳۱][۳۲] و شخصیت‌های بنی‌حمان هستند.

ابوالحسین علی بن محمد افوه حمانی (م. 301ق.) از همین خاندان، در وصف امام علی(ع) و روز غدیر سروده‌ای دارد.[۳۳][۳۴][۳۵] حصین بن مُشمت از جمله صحابه‌ای است که پس از بیعت با رسول خدا(ص) آبی را به عنوان اقطاع از او دریافت کرد.[۳۶][۳۷] نیز محرز بن ورز بن عمران بن شعیب از محدثان است و به بنی‌حمان نسب می‌برد.[۳۸]

پانویس ویرایش

  1. . انساب الاشراف، ج12، ص374.
  2. جمهرة انساب العرب، ص213، 220.
  3. تاریخ الاسلام، ج12، ص93.
  4. . الاشتقاق، ص246.
  5. جمهرة انساب العرب، ص213، 220.
  6. معجم قبائل العرب، ج1، ص295.
  7. . انساب الاشراف، ج13، ص374.
  8. . معجم البلدان، ج2، ص300.
  9. الانساب، ج4، ص236.
  10. اللباب، ج1، ص386.
  11. . نک: الغدیر، ج3، ص57.
  12. اعیان الشیعه، ج6، ص225.
  13. . اخبار مکه، ج5، ص152.
  14. شفاء الغرام، ج2، ص36.
  15. . معجم البلدان، ج1، ص219.
  16. الصحاح، ج3، ص1264.
  17. الانساب، ج1، ص298، «پاورقی.
  18. . الاماکن، ص87.
  19. معجم البلدان، ج2، ص300.
  20. مراصد الاطلاع، ج1، ص423.
  21. . معجم البلدان، ج2، ص300.
  22. الغدیر، ج3، ص57.
  23. . الانساب، ج4، ص236.
  24. اللباب، ج1، ص386.
  25. تاریخ الاسلام، ج12، ص93، «پاورقی.
  26. . معجم قبائل العرب، ج1، ص295.
  27. الاماکن، ص87.
  28. . اخبار مکه، ج1، ص284، 342.
  29. . الاغانی، ج14، ص340.
  30. الاعلام، ج8، ص7.
  31. . انساب الاشراف، ج12، ص375، الاصابه، ج2، ص474.
  32. الاعلام، ج8، ص15.
  33. . المناقب، ج2، ص147.
  34. الغدیر، ج3، ص57، 274.
  35. علی فی الکتاب و السنة و الادب، ج4، ص69-70.
  36. . الاستیعاب، ج1، ص354.
  37. الامکنة و المیاه، ج2، ص46.
  38. . جمهرة انساب العرب، ص220

منابع ویرایش

 محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بنی‌حمان.
  • اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
  • الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
  • الاشتقاق: ابن درید (م. 321ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الجیل، 1411ق.
  • الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
  • الاعلام: الزرکلی (م. 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
  • اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
  • الاغانی: ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
  • الاماکن: محمد الحازمی (م. 584ق.).
  • الامکنة و المیاه: نصر بن عبدالرحمن الاسکندری (م. 561ق.)، ریاض، مرکز البحوث و الدراسات الاسلامیه، 1425ق.
  • انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
  • الانساب: عبدالکریم السمعانی (م. 562ق.) ، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، 1382ق.
  • تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. 748ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
  • جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  • الصحاح: الجوهری (م. 393ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.
  • علی فی الکتاب و السنة و الادب: حسین الشاکری، قم، مؤلف، 1418ق.
  • الغدیر: الامینی (م. 1390ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش.
  • اللباب فی تهذیب الانساب: ابن اثیر (م. 630ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
  • مراصد الاطلاع: صفی‌الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. 739ق.)، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
  • معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
  • معجم قبائل العرب: عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.
  • مناقب آل ابی‌طالب: ابن شهرآشوب (م. 588ق.)، به کوشش گروهی از اساتید نجف، نجف، المکتبة الحیدریه، 1376ق.