مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی

از ویکی حج
مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی
مشخصات فردی
نام کامل شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی مجدالملک مُشَیِّدالدوله براوستانی قمی
لقب مجدالملک، مجدالدوله، مُشَیِّدالدوله
زادگاه ایران، قم
دین اسلام
مذهب شیعه
منصب وزیر عهد سلجوقیان
تاریخ درگذشت 492ق.
محل درگذشت ایران، زنجان
آرامگاه کربلا

بَراوِسْتانی، مجدالملک وزیر شیعی عهد سلجوقیان و سازنده گنبد بقیع امامان معصوم (علیهم‌السلام) است.

نام کامل وی شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی مجدالملک مُشَیِّدالدوله براوستانی قمی می‌باشد.

وی در دوران ملکشاه سلجوقی نائب شرف‌الملک خوارزمی و مستوفی کل بوده است که بعدا جای او را گرفته و لقب مجدالملک یا مجدالدوله را دریافت کرده است.

او در 490ق وزیر سلطان سلجوقی گردید و تا سال 492ق با زبیده خاتون همسر سلطان بر امور کشور مستولی بود.

او تشیع خود را اظهار می‌کرد و به علویان یاری می‌رساند و با سیاست‌های خود توانست اتحاد بین شیعه و سنی را ایجاد کند.

از خدمات او ساخت بقعه امامان معصوم، چهار طاق عثمان بن مظعون، بقعه عبدالعظیم حسنی، بازسازی حرم کاظمین و دیگر آثار را می‌توان نام برد.

نسب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی، وزیر شیعی[۱] برکیارق سلطان سلجوقی (حک: 485-498ق.) از براوستان، یکی از روستاهای قم، برخاست.[۲] این نسبت در منابع به تصحیف، براوشتانی،[۳] اردستانی،[۴] بلاسانی[۵] و شکل‌های دیگر[۶] آمده است.

نیابت شرف‌الملک[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌الدین براوستانی قمی در دوران ملکشاه سلجوقی (حک: 465-485ق.) نیابت شرف‌الملک خوارزمی را بر عهده داشت که مستوفی کل (حسابدار کل) بود. سپس جای او را گرفت و لقب مجدالملک یا مجدالدوله یافت.[۷] وی لقب مُشَیِّدالدوله را نیز داشت.[۸] از آن‌جا که حسابدار خزانه سلجوقی بود، به او مستوفی هم می‌گفتند.[۹] مجدالملک پیشتر در گنجه آذربایجان، نایب و کاتب سلطان محمّد سلجوقی شده بود.[۱۰]

او در اوج قدرت خواجه نظام‌الملک شافعی (وزیر اعظم)، نزد سلطان ملکشاه سلجوقی مقامی والا داشت. هنگامی که نوه نظام‌الملک، حاکم مرو، با نماینده سلطان اختلاف پیدا کرد و زندانی شد، سلطان، مجدالملک را نزد نظام الملک فرستاد و رفتار نوه‌اش را به او یادآور شد و تهدیدش نمود.[۱۱]

وزارت‌ سلطان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجدالملک از حمایت زبیده، همسر سلطان سلجوقی، که از مخالفان نظام‌الملک بود، بهره داشت.[۱۲]

بر پایه گزارشی، مجدالملک همراه برخی از صاحب منصبان آن عصر، در مخالفت با خواجه نظام‌الملک، شاه را به او بدبین کرد.[۱۳]

مجدالملک پس از کشته شدن خواجه نظام‌الملک و قدرت یافتن برخی فرزندان او از جمله عزالملک (487ق.) و فخرالملک و مؤیدالملک، تا مدتی از حکومت و سیاست کناره گرفت و در اصفهان گوشه‌گیری اختیار کرد.[۱۴] آن‌گاه که فخرالملک به وزارت رسید، به دلیل ناتوانی و ناشایستگی وی، همه امور به دست مجدالملک که ریاست استیفای برکیارق را داشت، اداره می‌شد.

در 490ق. برکیارق فخرالملک را برکنار کرد و مجدالملک را وزارت داد و او تا 492ق. به همراه زبیده خاتون بر امور کشور مستولی بود[۱۵] و قدرتمندی‌اش رشک مخالفان را برانگیخت.

علت و نحوه کشته‌شدن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجدالملک متهم به ارتباط با اسماعیلیه الموت بود. این اتهام در دشمنی‌های مؤیّدالملک ریشه داشت.[۱۶] برخی بر آنند که کشته شدن مجدالملک به سبب گسترش قدرت او و تحکم‌هایش بر امیران بوده است.[۱۷]

مجدالملک به دست سپاهیان شورشی و به رغم میل سلطان برای نجات وی،[۱۸] در زنجان[۱۹] به سال 492ق. در 51 سالگی قطعه قطعه شد[۲۰] و بدنش را به اصفهان فرستادند و در آن‌جا دفن کردند.[۲۱]

محل دفن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گزارش‌ها آورده‌اند که وی همیشه کفنی حاوی تربت امام حسین(ع)[۲۲] را که از مکه برایش آورده بودند،[۲۳] همراه داشت.[۲۴] بعدها پیکر او را به کربلا بردند و کنار مرقد حسینی به خاک سپردند.[۲۵]

خصوصیات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجدالملک را فردی دیندار، مخالف ظلم و خونریزی،[۲۶] انجام‌دهنده کارهای خیر، و اهل نماز و روزه و شب‌بیداری دانسته‌اند.[۲۷] او تشیع خود را اظهار می‌کرد و به علویان بسیار یاری می‌نمود و در عین حال، صحابه پیامبر(ص) را به نیکی یاد می‏کرد.[۲۸]

او از مستوفیان فاضل و کاردان آن عهد به شمار می‌رفت و در حفظ قانون، اداره دیوان‌ها و ضبط حساب توانا بود. فضلا و شاعران را اکرام نموده، به آنان بخشش می‏‌کرد[۲۹] و شاعران هم او را مدح گفته‌‏اند.[۳۰]

بزرگ‌‌داشت دانشوران اهل‌سنت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

وی دانشوران اهل‌سنت را گرامی می‌داشت و با آن‌ها رابطه‌ای نیکو داشت.[۳۱] از جمله به عمادالدین، بزرگ شافعیان بغداد، و ابوحامد غزالی (م. 505ق.) عنایت داشت.[۳۲] همچنین ابوالحسن طبری معروف به هراس، فقیه شافعی و از اصحاب امام الحرمین جوینی، از التفات مجدالملک بهره می‌برد.[۳۳]

ایجاد سازگاری بین شیعه و سنی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجدالملک با سیاست و کیاست توانست میان شیعه و سنی سازگاری برقرار کند. او مانع شتم و لعن خلفا شد.[۳۴] کتمان نمی‌توان کرد که در دوران وزارت وی، بر قدرت شیعیان افزوده شد و آنان کمتر تقیه کردند.[۳۵]

آثار مجدالملک در حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عبدالجلیل رازی در پاسخ نویسنده سنی کتاب بعض فضائح الروافض که مجدالملک را به اعتقاد نادرست متهم کرده، به دفاع از وی پرداخته و کارهای نیک او را در حرمین یادآور شده و به تصریح آورده که هنوز آثار خیر مجدالملک در حرمین مکه و مدینه و مشاهد امامان معصوم، آشکار و باقی است.[۳۶]

بقعه امامان معصوم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از آثار خیر وی، ساختمان بقعه امامان معصوم: در بقیع از جمله گنبد امام حسن مجتبی(ع) و بقاع امامان سجاد و باقر و صادق: و عباس بن عبدالمطلب[۳۷] است.[۳۸]

آورده‌اند که پیشتر یکی از معماران فرستاده مجدالملک، به دست امیر مدینه، منظور بن عماره حسینی، به سال 495ق. کشته شد.[۳۹]

بر پایه گزارش برخی منابع معاصر، این بنای مجدالملک واپسین ساخت گنبد اهل بیت در مدینه تا تخریب این بناها به دست آل‌سعود و وهابیان است.[۴۰]

چهار طاق عثمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چهار طاق عثمان بن مظعون را که اهل سنت مقام عثمان بن عفّان می‌پندارند، مجدالملک ساخته است.[۴۱]

بقعه عبدالعظیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از دیگر خدمات وی، ساخت بقعه عبدالعظیم حسنی در ری است.[۴۲]

بازسازی حرم کاظمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نیز در 490ق. حرم کاظمین را بازسازی کرد و بناهای جدیدی به پیرامون آن افزود.[۴۳]

بقعه علی بن باقر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

همچنین وی بنیان‌گذار بقعه علی بن باقر(ع) در مشهد اردهال است.[۴۴]

مساجد بیهق[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از زمین لرزه‌ای بزرگ در خراسان، بارو و مساجد بیهق ویران شدند و تا 464ق. همچنان آثار ویرانی آن‌ها برجا بود. نظام‌الملک دستور بنای آن‌ها را در 464ق. صادر کرد. پس از درگذشت سلطان ملکشاه، ارسلان ارغو آن‌ها را ویران نمود و مجدالملک از نو آبادشان کرد.[۴۵]

نام مجدالملک را در زمره وزیران نیکو رفتاری آورده‌اند که به ساختن مدرسه و مسجد اهتمام داشته‌اند.[۴۶]

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجدالملک قمی وزیر شیعی سلجوقیان و نقش او در خدمت‌رسانی به شیعه، قریشی کرین، سیدحسن، مجله شیعه شناسی، پاییز 1395 - شماره 55 علمی-پژوهشی/ISC (20 صفحه - از 7 تا 26)

مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله براوستانى‌.

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ الکامل، ج10، ص289-290.
  2. ↑ معجم البلدان، ج1، ص368.
  3. ↑ اعیان الشیعه، ج3، ص299.
  4. ↑ بقیع الغرقد، ص295.
  5. ↑ الکامل، ج10، ص361.
  6. ↑ تاریخ الاسلام، ج34، ص134-135؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص482.
  7. ↑ الکامل، ج10، ص289؛ تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.
  8. ↑ تاریخ بیهق، ص155؛ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.
  9. ↑ النجوم الزاهره، ج5، ص162.
  10. ↑ تعلیقات نقض، ج2، ص722.
  11. ↑ تاریخ ابن خلدون، ج5، ص220.
  12. ↑ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص282.
  13. ↑ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.
  14. ↑ تاریخ سلسله سلجوقی، ص96.
  15. ↑ تاریخ ابن خلدون، ج5، ص37.
  16. ↑ تعلیقات نقض، ج1، ص271.
  17. ↑ تاریخ الفی، ج4، ص2608.
  18. ↑ تاریخ الفی، ج4، ص2608.
  19. ↑ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.
  20. ↑ الکامل، ج10، ص289؛ اعیان الشیعه، ج3، ص299؛ تاریخ ادبیات ایران، ج3، ص5.
  21. ↑ الکامل، ج10، ص282.
  22. ↑ تاریخ الاسلام، ج34، ص135.
  23. ↑ تاریخ الفی، ج4، ص2609.
  24. ↑ اعیان الشیعه، ج3، ص299.
  25. ↑ الکامل، ج10، ص299؛ مجالس المؤمنین، ج2، ص460؛ اعیان الشیعه، ج3، ص299.
  26. ↑ تاریخ الاسلام، ج34، ص135.
  27. ↑ تعلیقات نقض، ج1، ص265.
  28. ↑ الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.
  29. ↑ تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.
  30. ↑ تعلیقات نقض، ج1، ص270.
  31. ↑ شذرات الذهب، ج6، ص15.
  32. ↑ شذرات الذهب، ج6، ص15.
  33. ↑ الکامل، ج10، ص291.
  34. ↑ الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.
  35. ↑ تاریخ ادبیات در ایران، ج2، ص188.
  36. ↑ نک: النقض، ص82-84.
  37. ↑ تعلیقات نقض، ج2، ص719.
  38. ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص89.
  39. ↑ الکامل، ج10، ص352؛ تاریخ امراء المدینه، ص241.
  40. ↑ مدینه‌شناسی، ص341.
  41. ↑ تعلیقات نقض، ج2، ص719.
  42. ↑ تاریخ قم، ص123.
  43. ↑ جولة فی اماکن المقدسه، ص109؛ تاریخ قم، ص520.
  44. ↑ نور باقر، ص103.
  45. ↑ الکامل، ج9، ص591.
  46. ↑ تاریخ بیهق، ص53؛ النقض، ص435.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی.
  • اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
  • بقیع الغرقد: محمد امین الامینی، تهران، مشعر، 1428ق.
  • تاریخ ابن خلدون: ابن‏خلدون (م. 808ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1391ق.
  • تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی: ادوارد براون، ترجمه: مجتبایی و صدری، تهران، مروارید، 1926م.
  • تاریخ ادبیات در ایران: ذبیح‌ الله صفا، تهران، فردوس، 1378ش.
  • تاریخ اسلام: علی اکبر فیاض، تهران، دانشگاه، 1335ش.
  • تاریخ الفی: قاضی احمد تتوی و آصف خان قزوینی (م. 996ق.)، به کوشش طباطبائی مجد، تهران، علمی فرهنگی، 1382ش.
  • تاریخ امراء المدینه: عارف عبدالغنی، دمشق، دار کنان.
  • تاریخ آل سلجوق در آناطولی: مؤلف ناشناخته، به کوشش جلالی، تهران، میراث مکتوب، 1377ش.
  • تاریخ بیهق: علی بن زید البیهقی (م. 565ق.)، دمشق، دار اقرا، 1425ق.
  • تاریخ حرم ائمه بقیع: محمد صادق نجمی، تهران، مشعر، 1386ش.
  • تاریخ سلسله سلجوقی: فتح بن علی بنداری اصفهانی (م. 643ق.)، ترجمه: جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1356ش.
  • تاریخ قم: حسن بن محمد قمی، به کوشش انصاری، قم، کتابخانه نجفی، 1385ش.
  • تعلیقات النقض: میر جلال الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، 1358ش.
  • جولة فی الاماکن المقدسه: السید ابراهیم الموسوی الزنجانی، بیروت، الاعلمی، 1405ق.
  • شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق.
  • الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
  • مجالس المؤمنین: قاضی نورالله شوشتری (م. 1019ق.)، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1365ش.
  • مدینه‌شناسی: سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، 1364ش.
  • معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
  • النجوم الزاهره: ابن تغری بردی الاتابکی (م. 874ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
  • النقض: عبدالجلیل رازی، به کوشش حسینی ارموی، سپهر، 1371ش.
  • نور باقر(ع) مروری بر زندگی علی بن باقر(ع): علی محسنی، قم، مشهور، 1383ش.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مجدالملک_اسعد_بن_محمد_براوستانی_قمی&oldid=37663»