←ساختمان قبر شریف
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
به هر حال، درباره تاریخ و جزئیات حضور جابر در [[کربلا]] و نیز امکان بازگشت اهلبیت (ع) از شام به کربلا در روز اربعین و دیدار جابر با آنان، میان علما و صاحبنظران، اختلافنظر وجود دارد. <ref>برای آگاهی بیشتر، ر. ک: تاریخ در آینۀ پژوهش، «پژوهشی در اربعین حسینی (ع)»، محسن رنجبر، ش 5، بهار ١٣٨4، صص ١5٧ و ١٩٢.</ref> | به هر حال، درباره تاریخ و جزئیات حضور جابر در [[کربلا]] و نیز امکان بازگشت اهلبیت (ع) از شام به کربلا در روز اربعین و دیدار جابر با آنان، میان علما و صاحبنظران، اختلافنظر وجود دارد. <ref>برای آگاهی بیشتر، ر. ک: تاریخ در آینۀ پژوهش، «پژوهشی در اربعین حسینی (ع)»، محسن رنجبر، ش 5، بهار ١٣٨4، صص ١5٧ و ١٩٢.</ref> | ||
==ساختمان قبر شریف== | ==نخستین ساختمان قبر شریف== | ||
درباره نخستین ساختمان بنا شده بر قبر شریف امام حسین (ع)، در منابع تاریخی معتبر، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما نویسندگان معاصر تاریخ کربلا و بارگاه امام حسین (ع)، اقوال و ادعاهایی را درباره تاریخ احداث نخستین بنا روی قبر بیان کردهاند که از اعتبار تاریخی، برخوردار نیست. | درباره نخستین ساختمان بنا شده بر قبر شریف امام حسین (ع)، در منابع تاریخی معتبر، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما نویسندگان معاصر تاریخ کربلا و بارگاه امام حسین (ع)، اقوال و ادعاهایی را درباره تاریخ احداث نخستین بنا روی قبر بیان کردهاند که از اعتبار تاریخی، برخوردار نیست. | ||
خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
اما به نوشته برخی دیگر، [[مختار ثقفی]]، نخستین کسی بود که به ساختوساز بر قبر مطهر اقدام نمود. <ref>تاریخ کربلا و حائر حسینی، عبدالجواد الکلیددار، ص٢٠٨.</ref><ref>نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، السید حسن الصدر، ص٢٣.</ref> هیچیک از این اقوال، مستند نیست و نمیتوان به راحتی آنها را پذیرفت. | اما به نوشته برخی دیگر، [[مختار ثقفی]]، نخستین کسی بود که به ساختوساز بر قبر مطهر اقدام نمود. <ref>تاریخ کربلا و حائر حسینی، عبدالجواد الکلیددار، ص٢٠٨.</ref><ref>نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، السید حسن الصدر، ص٢٣.</ref> هیچیک از این اقوال، مستند نیست و نمیتوان به راحتی آنها را پذیرفت. | ||
(تصویر شماره ١١٨) | (تصویر شماره ١١٨) | ||
وجود سقیفه (سایبان) یا گنبد کوچکی روی قبر شریف امام (ع)، در قرن دوم هجری، دور از ذهن نیست. | وجود سقیفه (سایبان) یا گنبد کوچکی روی قبر شریف امام (ع)، در قرن دوم هجری، دور از ذهن نیست. | ||
===دلیل اول=== | |||
در روایتی از [[امام صادق (ع)]] درباره چگونگی زیارت امام حسین (ع) و بیان [[زیارتنامه]] ایشان، آمده است: «اگر از سمت ورودی رو به مشرق آمدی، پس در ورودی بایست و بگو...» . <ref>«اذا اتیت الباب الذی یلی الشرق فقف علی الباب وقل: ...» . اعیان الشیعه به نقل از کامل الزیارات، ابنقولویه. در متن چاپ موجودِ کامل الزیارات، عبارت ایستادن بر درِ شرقی، به چشم نمیخورد.</ref> | در روایتی از [[امام صادق (ع)]] درباره چگونگی زیارت امام حسین (ع) و بیان [[زیارتنامه]] ایشان، آمده است: «اگر از سمت ورودی رو به مشرق آمدی، پس در ورودی بایست و بگو...» . <ref>«اذا اتیت الباب الذی یلی الشرق فقف علی الباب وقل: ...» . اعیان الشیعه به نقل از کامل الزیارات، ابنقولویه. در متن چاپ موجودِ کامل الزیارات، عبارت ایستادن بر درِ شرقی، به چشم نمیخورد.</ref> | ||
خط ۵۸: | خط ۵۵: | ||
همچنین از این زیارتنامه، چنین استنباط میشود که قبر حضرت علیاکبر (ع) نیز داخل سقیفه قرار داشته است. | همچنین از این زیارتنامه، چنین استنباط میشود که قبر حضرت علیاکبر (ع) نیز داخل سقیفه قرار داشته است. | ||
===دلیل دوم=== | |||
در روایت دیگری از امام صادق (ع)، از ایستادن بیرون از «گنبد»، پیش از ورود به روضه شریف امام حسین (ع)، سخن به میان آمده است<ref>المزار الکبیر، ص4٢٩.</ref> و این روایت، بر وجود گنبدی بر قبر شریف دلالت دارد. | در روایت دیگری از امام صادق (ع)، از ایستادن بیرون از «گنبد»، پیش از ورود به روضه شریف امام حسین (ع)، سخن به میان آمده است<ref>المزار الکبیر، ص4٢٩.</ref> و این روایت، بر وجود گنبدی بر قبر شریف دلالت دارد. | ||
==تخریب قبر توسط متوکل== | |||
برخی از نویسندگان معاصر، از تخریب بارگاه امام (ع) به دستور [[هارون الرشید]]، سخن گفتهاند. <ref>نزهة اهل الحرمین، ص٢٨.</ref><ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس (ع)، ص٧4.</ref> اما در منابع تاریخی، اشارهای به این موضوع نشده است و با توجه به اهتمام هارون به احداث گنبد و بارگاهی بر قبر [[امام علی (ع)]] در [[نجف]]، چنین اقدامی از وی، بعید مینماید. | برخی از نویسندگان معاصر، از تخریب بارگاه امام (ع) به دستور [[هارون الرشید]]، سخن گفتهاند. <ref>نزهة اهل الحرمین، ص٢٨.</ref><ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس (ع)، ص٧4.</ref> اما در منابع تاریخی، اشارهای به این موضوع نشده است و با توجه به اهتمام هارون به احداث گنبد و بارگاهی بر قبر [[امام علی (ع)]] در [[نجف]]، چنین اقدامی از وی، بعید مینماید. | ||
(تصویر شماره ١١٩) | (تصویر شماره ١١٩) | ||
اما [[متوکل عباسی]] که به تصریح منابع معتبر تاریخی، دشمنی و کینهاش به اهلبیت پیامبر (ع) شناخته شده بود، دستور داد تا قبر امام حسین (ع) را تخریب نمایند و زائران را از گرد حرم آن حضرت، متفرق سازند و از زیارت ایشان منع کنند. | اما [[متوکل عباسی]] که به تصریح منابع معتبر تاریخی، دشمنی و کینهاش به اهلبیت پیامبر (ع) شناخته شده بود، دستور داد تا قبر امام حسین (ع) را تخریب نمایند و زائران را از گرد حرم آن حضرت، متفرق سازند و از زیارت ایشان منع کنند. | ||
===نظر نویسندگان متأخر=== | |||
برخی نویسندگان متاخر، از چهار بار تخریب قبر امام حسین (ع) در دوره [[متوکل]]، سخن گفتهاند. اما از منابع تاریخی و کهن، چنین برداشت میشود که در دوره متوکل، قبر امام حسین (ع) یک یا دو بار تخریب شده است. | برخی نویسندگان متاخر، از چهار بار تخریب قبر امام حسین (ع) در دوره [[متوکل]]، سخن گفتهاند. اما از منابع تاریخی و کهن، چنین برداشت میشود که در دوره متوکل، قبر امام حسین (ع) یک یا دو بار تخریب شده است. | ||
آنچه در بیشتر منابع تاریخی آمده، آن است که متوکل در سال 236ه. ق، دستور داد قبر امام حسین (ع) را خراب کنند و محل آن را شخم بزنند، بذرپاشی کنند و آب بر آن ببندند. همچنین از آمدن مردم به آنجا جلوگیری نمایند و با زائران قبر آن حضرت، برخورد کنند. <ref>تاریخ الطبری، ج٩، ص١٨5.</ref><ref>الکامل فی التاریخ، ج٧، ص55.</ref> <ref>وفیات الاعیان، ج٣، ص٣65.</ref> | آنچه در بیشتر منابع تاریخی آمده، آن است که متوکل در سال 236ه. ق، دستور داد قبر امام حسین (ع) را خراب کنند و محل آن را شخم بزنند، بذرپاشی کنند و آب بر آن ببندند. همچنین از آمدن مردم به آنجا جلوگیری نمایند و با زائران قبر آن حضرت، برخورد کنند. <ref>تاریخ الطبری، ج٩، ص١٨5.</ref><ref>الکامل فی التاریخ، ج٧، ص55.</ref> <ref>وفیات الاعیان، ج٣، ص٣65.</ref> | ||
===نظر طبری=== | |||
در تاریخ طبری در اینباره آمده است: «وفیها امر المتوکل بهدم قبر الحسین بن علی وهدم ما حوله من المنازل والدور وان یحرَث ویبذَر ویسقی موضع قبره وان یمنع الناس من اتیانه فذکر ان عامل صاحب الشرطة نادی فی الناحیة: من وجدناه عند قبره بعد ثلاثة بعثنا به الی المطبَق فهرب الناس وامتنعوا من المصیر الیه وحُرِث ذلک الموضع وزُرِع ما حوالیه. | در تاریخ طبری در اینباره آمده است: «وفیها امر المتوکل بهدم قبر الحسین بن علی وهدم ما حوله من المنازل والدور وان یحرَث ویبذَر ویسقی موضع قبره وان یمنع الناس من اتیانه فذکر ان عامل صاحب الشرطة نادی فی الناحیة: من وجدناه عند قبره بعد ثلاثة بعثنا به الی المطبَق فهرب الناس وامتنعوا من المصیر الیه وحُرِث ذلک الموضع وزُرِع ما حوالیه. | ||
(تصویر شماره ١٢٠) | (تصویر شماره ١٢٠) | ||
===نظر شیخ طوسی=== | |||
اما [[شیخ طوسی]] در [[امالی]] خود، چنین نقل کرده است که در سال ٢٣٧ه. ق، متوکل یکی از فرماندهان خود را با عده زیادی از لشکریان فرستاد تا قبر امام حسین (ع) را خراب کنند<ref>در برخی نسخههای امالی، بهجای خراب کردن، عبارت پراکندن از قبر امام حسین (ع) آمده و علامه مجلسی در بحار الانوار، عبارت دوم را از نسخههای مصحّح، نقل کرده است. بنابراین معلوم نیست متوکل در سال ٢٣٧ ه. ق قبر را خراب کرده باشد. آینه پژوهش، «لغزشها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء (ع)»، سید حسن فاطمی، ص١٠.</ref> و مردم را از زیارت و اجتماع در آنجا منع کنند. او نیز به کربلا رفت و طبق دستور متوکل، عمل کرد. | اما [[شیخ طوسی]] در [[امالی]] خود، چنین نقل کرده است که در سال ٢٣٧ه. ق، متوکل یکی از فرماندهان خود را با عده زیادی از لشکریان فرستاد تا قبر امام حسین (ع) را خراب کنند<ref>در برخی نسخههای امالی، بهجای خراب کردن، عبارت پراکندن از قبر امام حسین (ع) آمده و علامه مجلسی در بحار الانوار، عبارت دوم را از نسخههای مصحّح، نقل کرده است. بنابراین معلوم نیست متوکل در سال ٢٣٧ ه. ق قبر را خراب کرده باشد. آینه پژوهش، «لغزشها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء (ع)»، سید حسن فاطمی، ص١٠.</ref> و مردم را از زیارت و اجتماع در آنجا منع کنند. او نیز به کربلا رفت و طبق دستور متوکل، عمل کرد. | ||
خط ۸۷: | خط ۷۹: | ||
(تصویر شماره ١٢١) | (تصویر شماره ١٢١) | ||
==بازسازی و توسعه آستان تا آغاز دوره صفوی== | |||
تا آغاز دوره [[صفویان]] شاهد اقدام مختلفی در رابطه با توسعه آستان مقدس حسینی هستیم. | تا آغاز دوره [[صفویان]] شاهد اقدام مختلفی در رابطه با توسعه آستان مقدس حسینی هستیم. | ||
===گشایش زیارت در دوره منتصر عباسی=== | |||
گفته میشود پس از تخریب قبر امام حسین (ع) به دستور متوکل، فرزندش [[منتصر بالله عباسی|منتصر]] که پدر خود را به علت نصب و دشمنی او با اهلبیت پیامبر (ع) به قتل رسانید، بارگاه امام حسین (ع) را بازسازی کرد و زائران قبر شریف آن حضرت را برای زیارت، آزاد گذاشت. | گفته میشود پس از تخریب قبر امام حسین (ع) به دستور متوکل، فرزندش [[منتصر بالله عباسی|منتصر]] که پدر خود را به علت نصب و دشمنی او با اهلبیت پیامبر (ع) به قتل رسانید، بارگاه امام حسین (ع) را بازسازی کرد و زائران قبر شریف آن حضرت را برای زیارت، آزاد گذاشت. | ||
===مهاجرت سادات به کربلا=== | |||
در این دوره، تعدادی از سادات و [[علویان]] و در راس آنان، ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند [[امام موسی کاظم (ع)]]، به کربلا مهاجرت کردند و اطراف حرم امام (ع) سکونت گزیدند. <ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس (ع)، ص٧٨ به نقل از مدینة الحسین.</ref> | در این دوره، تعدادی از سادات و [[علویان]] و در راس آنان، ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند [[امام موسی کاظم (ع)]]، به کربلا مهاجرت کردند و اطراف حرم امام (ع) سکونت گزیدند. <ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس (ع)، ص٧٨ به نقل از مدینة الحسین.</ref> | ||
===ادامه گشایشها در دوره معتضد عباسی=== | |||
همچنین گفته میشود در دوره [[معتضد عباسی]] (حک: ٢٧٩-٢٨٩ه. ق)، محمد بن زید علوی، از داعیان زیدی طبرستان، به زیارت دو حرم امام علی (ع) در نجف و امام حسین (ع) در کربلا آمد و به بازسازی بنای حرم امام حسین (ع) اقدام نمود. <ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس (ع)، ص٧٩ به نقل از مدینة الحسین.</ref> | همچنین گفته میشود در دوره [[معتضد عباسی]] (حک: ٢٧٩-٢٨٩ه. ق)، محمد بن زید علوی، از داعیان زیدی طبرستان، به زیارت دو حرم امام علی (ع) در نجف و امام حسین (ع) در کربلا آمد و به بازسازی بنای حرم امام حسین (ع) اقدام نمود. <ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس (ع)، ص٧٩ به نقل از مدینة الحسین.</ref> | ||
===اقدامات عضدالدوله آل بویه=== | |||
در منابع تاریخی کهن، به این دو بازسازی، اشاره نشده است؛ اما از عمارت و ساختن بارگاه مطهر امام حسین (ع) به دستور [[عضدالدوله دیلمی]]، از امرای [[آل بویه]]، سخن به میان آمده است. <ref>نزهة القلوب، ص٣٢.</ref> [[ابناثیر]] نیز در تاریخ خود به اقدامات عمرانی عضدالدوله در کربلا در سال 369ه. ق، اشاره کرده است. <ref>الکامل فی التاریخ، ج٨، ص705.</ref> | در منابع تاریخی کهن، به این دو بازسازی، اشاره نشده است؛ اما از عمارت و ساختن بارگاه مطهر امام حسین (ع) به دستور [[عضدالدوله دیلمی]]، از امرای [[آل بویه]]، سخن به میان آمده است. <ref>نزهة القلوب، ص٣٢.</ref> [[ابناثیر]] نیز در تاریخ خود به اقدامات عمرانی عضدالدوله در کربلا در سال 369ه. ق، اشاره کرده است. <ref>الکامل فی التاریخ، ج٨، ص705.</ref> | ||
خط ۱۱۰: | خط ۹۸: | ||
در سال 369ه. ق، [[ضبّة بن محمد اسدی]] که به راهزنی میپرداخت، بارگاه امام حسین (ع) را غارت کرد. عضدالدوله دیلمی نیز لشکری را به مقر وی، در شهر [[عینالتمر]]، فرستاد که البته ضُبّه خود را نجات داد و فرار کرد. اما خانواده وی، اسیر و اموالش مصادره شدند. ابناثیر این حادثه را عِقابی برای وی، در نتیجه غارت بارگاه امام حسین (ع) دانسته است.<ref>الکامل فی التاریخ، ج٨، ص٧١٠.</ref> | در سال 369ه. ق، [[ضبّة بن محمد اسدی]] که به راهزنی میپرداخت، بارگاه امام حسین (ع) را غارت کرد. عضدالدوله دیلمی نیز لشکری را به مقر وی، در شهر [[عینالتمر]]، فرستاد که البته ضُبّه خود را نجات داد و فرار کرد. اما خانواده وی، اسیر و اموالش مصادره شدند. ابناثیر این حادثه را عِقابی برای وی، در نتیجه غارت بارگاه امام حسین (ع) دانسته است.<ref>الکامل فی التاریخ، ج٨، ص٧١٠.</ref> | ||
===آتشسوزی حرم مطهر و بازسازی=== | |||
در سال 407ه. ق گنبد حرم امام حسین (ع) و رواقهای آن در آتش سوخت. علت آتشسوزی این بود که عوام مردم، دو شمع (چراغ) بزرگ روشن کردند که در نیمه شب روی ازارها سقوط کرد و آن را آتش زد و آتش به جاهای دیگر سرایت کرد. <ref>المنتظم، ج١5، ص١٢٠.</ref><ref>الکامل فی التاریخ، ج٩، ص295.</ref> در همین دوره، ابوالحسن بن فضل رامهرمزی، وزیر سلطانالدوله، حصار حرم امام حسین (ع) را بازسازی کرد. <ref>المنتظم، ابنجوزی، ج15، ص١٢٠.</ref> | در سال 407ه. ق گنبد حرم امام حسین (ع) و رواقهای آن در آتش سوخت. علت آتشسوزی این بود که عوام مردم، دو شمع (چراغ) بزرگ روشن کردند که در نیمه شب روی ازارها سقوط کرد و آن را آتش زد و آتش به جاهای دیگر سرایت کرد. <ref>المنتظم، ج١5، ص١٢٠.</ref><ref>الکامل فی التاریخ، ج٩، ص295.</ref> در همین دوره، ابوالحسن بن فضل رامهرمزی، وزیر سلطانالدوله، حصار حرم امام حسین (ع) را بازسازی کرد. <ref>المنتظم، ابنجوزی، ج15، ص١٢٠.</ref> | ||
===زیارت قبر مطهر توسط سلاطین روزگار=== | |||
در این دوره و دورههای بعدی، بسیاری از [[خلفای عباسی]] و پادشاهان، به زیارت قبر امام حسین (ع) اهتمام داشتند. | در این دوره و دورههای بعدی، بسیاری از [[خلفای عباسی]] و پادشاهان، به زیارت قبر امام حسین (ع) اهتمام داشتند. | ||
خط ۱۲۷: | خط ۱۱۳: | ||
(تصویر شماره ١٢٢) | (تصویر شماره ١٢٢) | ||
===غارت حرم توسط المسترشد بالله=== | |||
به گزارش [[ابن شهرآشوب]]، در نیمه اول قرن ششم هجری، [[المسترشد بالله عباسی|المسترشد بالله]]، خلیفه عباسی، به این بهانه که «قبر، نیازی به خزانه ندارد»، اموال حرم حسینی و کربلا و نجف را غارت کرد و آن را میان لشکریان خود تقسیم کرد. اما طولی نکشید که او و پسرش، به قتل رسیدند. <ref>در چاپ جدید مناقب آل ابیطالب، ج٢، ص٣٨٧.</ref><ref>تنها کربلا و حائر حسینی ذکر شده است. اما در چاپ قدیمی، ج٢، ص١٧١، شهر نجف نیز افزوده شده است و با توجه به اینکه ابن شهرآشوب، این حادثه را در باب معجزات امام علی (ع) آورده است، غارت اموال نجف نیز تایید میشود.</ref> | |||
او در زمانی که درگیر جنگ با سلطان مسعود بن محمد ابن ملکشاه سلجوقی بود، به دست [[فداییان اسماعیلی]]، در سال 529ه. ق، کشته شد. <ref>المنتظم، ج١٧، صص ٢٩٩ و ٣٠٠.</ref> با توجه به سال کشته شدن مسترشد، به نظر میرسد که قضیه غارت اموال نیز در همین سال، یعنی سال 529ه. ق، اتفاق افتاده است. <ref>آینه پژوهش، «لغزشها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء (ع)»، ص١٠.</ref> | |||
===حمله مغولان به عراق و درایت علمای شیعه=== | |||
در زمان حمله ویرانگر [[مغولان]]، به فرماندهی «[[هولاکو]]» به [[عراق]] در سال 656ه. ق، با درایت و تدبیر علمای شیعه، از جمله سید بن | در زمان حمله ویرانگر [[مغولان]]، به فرماندهی «[[هولاکو]]» به [[عراق]] در سال 656ه. ق، با درایت و تدبیر علمای شیعه، از جمله [[سید بن طاووس]]، دو بارگاه مطهر امام علی (ع) و امام حسین (ع) و دو شهر مهم شیعه، یعنی [[حله]] و کوفه، از تخریب و کشتار در امان ماندند. <ref>شهر حسین، مدرس بستانآبادی، صص 269 و ٢٧٢.</ref> | ||
====گزارش ابن بطوطه==== | ====گزارش ابن بطوطه==== | ||
[[ابنبطوطه]]، جهانگرد مسلمان که در سال ٧٢٧ه. ق از کربلا بازدید نمود، در توصیف این شهر و ساختمان آستان مقدس امام حسین (ع) مینویسد: | [[ابنبطوطه]]، جهانگرد مسلمان که در سال ٧٢٧ه. ق از کربلا بازدید نمود، در توصیف این شهر و ساختمان آستان مقدس امام حسین (ع) مینویسد: | ||
کربلا شهر کوچکی است که نخلستانها، اطراف آن را گرفتهاند و از رودخانه [[فرات]]، آبیاری میشود. روضه مقدسه امام حسین، داخل شهر واقع شده است و مدرسهای بزرگ و زاویهای دارد که در آن، برای مسافران طعام میدهند. خادمان و حاجبان بر در روضه امام ایستادهاند و ورود به حرم، بدون اجازه آنان میسر نیست. هنگام ورود، باید عتبه شریفه را که از نقره است، بوسید. روی قبر، قندیلهای زرین و سیمین گذاشته شده و از درهای آن، پردههای حریر، آویختهاند. <ref>سفرنامه ابن بطوطه، ج١، صص ٢٧٢ و ٢٧٣.</ref> | کربلا شهر کوچکی است که نخلستانها، اطراف آن را گرفتهاند و از رودخانه [[فرات]]، آبیاری میشود. روضه مقدسه امام حسین، داخل شهر واقع شده است و مدرسهای بزرگ و زاویهای دارد که در آن، برای مسافران طعام میدهند. خادمان و حاجبان بر در روضه امام ایستادهاند و ورود به حرم، بدون اجازه آنان میسر نیست. هنگام ورود، باید عتبه شریفه را که از نقره است، بوسید. روی قبر، قندیلهای زرین و سیمین گذاشته شده و از درهای آن، پردههای حریر، آویختهاند. <ref>سفرنامه ابن بطوطه، ج١، صص ٢٧٢ و ٢٧٣.</ref> | ||
=== | ===اقدامات امینالدین مرجان=== | ||
در سال 767ه. ق، [[امینالدین مرجان بن عبدالله]] که [[سلطان اویس]]، پادشاه [[آلجلایر]]، او را والی [[بغداد]]، نموده بود، به کربلا آمد و در مجاورت آستان امام حسین (ع) مسجد و منارهای ساخت و املاک خود در بغداد، کربلا و عینالتمر را وقف آن نمود. | |||
در سال 767ه. ق، امینالدین مرجان بن عبدالله که سلطان | |||
مناره این مسجد که به نام «[[مناره عبد]]» شناخته میشد و از منارههای تاریخی ارزشمند عراق به شمار میآمد، در دوره اخیر، توسط شهرداری کربلا، از بین رفت. | مناره این مسجد که به نام «[[مناره عبد]]» شناخته میشد و از منارههای تاریخی ارزشمند عراق به شمار میآمد، در دوره اخیر، توسط شهرداری کربلا، از بین رفت. | ||
===اقدامات سلطان اویس=== | |||
در همین سال، سلطان اویس، نیز به بازسازی و توسعه بنای آستان مقدس اقدام نمود و پس از وی، فرزندانش به نامهای سلطان حسن و سلطان حصین، کار تکمیل بنا و توسعه را ادامه دادند. | در همین سال، سلطان اویس، نیز به بازسازی و توسعه بنای آستان مقدس اقدام نمود و پس از وی، فرزندانش به نامهای سلطان حسن و سلطان حصین، کار تکمیل بنا و توسعه را ادامه دادند. | ||
تاریخ این توسعه بنای آستان، در کتیبهای در محلی که امروزه در حرم امام حسین (ع) به نام | تاریخ این توسعه بنای آستان، در کتیبهای در محلی که امروزه در حرم امام حسین (ع) به نام «[[نخله مریم]]» شناخته میشود، ثبت شده بود. اما در سال 1216ه. ق، عثمانیها آن را از محل خود برداشتند و اثری از آن، باقی نگذاشتند. | ||
[[عبدالجواد کلیددار]] معتقد است که ساختمان کنونی آستان امام حسین (ع)، مربوط به توسعه بنای آن در دوره سلطان اویس است. اما پس از آن، بارها دولتمردان شیعه وعثمانیها، در آن بازسازی و تغییراتی ایجاد کردهاند. در نتیجه، بهصورت اولیه خود، باقی نمانده است. <ref>تاریخ کربلا و حائر حسینی، عبدالجواد کلیددار، صص 244 و 247.</ref> | |||
میگویند در جریان توسعه آل جلایر، دو مناره، مجاور ایوان اصلی حرم ایجاد شد که [[علامه سماوی]] ماده تاریخ آن را عبارت «[[دو ستون زرین]]»، معادل ٧٩٣ه. ق، گفته است. <ref>مجالی اللطف بارض الطف، الشیخ محمد السماوی، ص304.</ref> | |||
(تصویر شماره ١٢٣) | (تصویر شماره ١٢٣) | ||
==روند بازسازی و توسعه آستان در دوره صفوی== | |||
پادشاهان صفوی اقدامات بسیاری برای توسعه حرم انجام دادهاند. | |||
===اقدامات شاه اسماعیل صفوی=== | |||
در سال ٩١4ه. ق، [[شاه اسماعیل اول صفوی]]، بغداد را فتح کرد و سپس به زیارت قبر امام حسین (ع) در کربلا آمد و هدایایی به بارگاه مقدس هدیه کرد. <ref>تاریخ حبیب السیر، خواند میر، ج4، ص4٩4.</ref> | در سال ٩١4ه. ق، [[شاه اسماعیل اول صفوی]]، بغداد را فتح کرد و سپس به زیارت قبر امام حسین (ع) در کربلا آمد و هدایایی به بارگاه مقدس هدیه کرد. <ref>تاریخ حبیب السیر، خواند میر، ج4، ص4٩4.</ref> | ||
====ساخت صندوقچه چوبی==== | ====ساخت صندوقچه چوبی==== | ||
همچنین گفتهاند که او در سال ٩٢٠ه. ق، دستور ساخت شش صندوقچه چوبی خاتم و منبتکاری نفیس را صادر کرد تا بر قبور مطهر امامان مدفون در عراق، نصب شود که البته صندوقچه قبر امام حسین (ع)، پس از وفات شاه اسماعیل در سال ٩٣٢ه. ق، روی قبر مطهر نصب گردید. <ref>دائرةالمعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، محمدصادق کرباسی، ج٢، صص ٧5 و ٧٩.</ref> | همچنین گفتهاند که او در سال ٩٢٠ه. ق، دستور ساخت شش صندوقچه چوبی خاتم و منبتکاری نفیس را صادر کرد تا بر قبور مطهر امامان مدفون در عراق، نصب شود که البته صندوقچه قبر امام حسین (ع)، پس از وفات [[شاه اسماعیل]] در سال ٩٣٢ه. ق، روی قبر مطهر نصب گردید. <ref>دائرةالمعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، محمدصادق کرباسی، ج٢، صص ٧5 و ٧٩.</ref> | ||
=== | ===اقدامات سلطان سلیمان عثمانی=== | ||
در سال ٩4١ه. ق پادشاه عثمانی، سلطان سلیمان | در سال ٩4١ه. ق پادشاه عثمانی، [[سلطان سلیمان قانونی]]، به زیارت کربلا آمد و دستور بازسازی و مرمت بنای آستان امام حسین (ع) را صادر کرد. در کتاب [[بیان منازل سفر العراقین]] تالیف [[نصوح مطراقچی]]، که موضوع آن شرح لشکرکشیهای سلطان سلیمان قانونی به عراق عرب و عجم است، نگارهای هنری از آستان مقدس وجود دارد که نشاندهنده تصویر و وضعیت تقریبی ساختمان آن در زمان بازدید سلطان سلیمان است. | ||
=== | ===اقدامات شاه طهماسب صفوی=== | ||
در سال ٩٨٠ه. ق، [[شاه طهماسب صفوی]] با دولت عثمانی، عهدنامه صلحی امضا کرد و به زیارت کربلا آمد و دستور بازسازی آستان مقدس و مسجد واقع در شمال حرم و توسعه رواق حرم و صحن از سمت شمال را صادر کرد. | در سال ٩٨٠ه. ق، [[شاه طهماسب صفوی]] با دولت عثمانی، عهدنامه صلحی امضا کرد و به زیارت کربلا آمد و دستور بازسازی آستان مقدس و مسجد واقع در شمال حرم و توسعه رواق حرم و صحن از سمت شمال را صادر کرد. | ||
====ساخت گنبد مطلا==== | ====ساخت گنبد مطلا==== | ||
در همین سال، حسن بغدادی <ref>دائرةالمعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، محمدصادق کرباسی، ج٢، صص ٧٠ و ٧١.</ref> تبریزی، از نزدیکان شاه طهماسب، گنبد حرم را طلاکاری کرد و در سال ٩٨٢ه. ق، بازسازی مناره عبد، به دستور شاه طهماسب، به پایان رسید. <ref>دائرةالمعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، صص ٧5 و ٧٩.</ref> شیخ محمد سماوی مادّه تاریخ این بازسازی را به فارسی | در همین سال، حسن بغدادی <ref>دائرةالمعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، محمدصادق کرباسی، ج٢، صص ٧٠ و ٧١.</ref> تبریزی، از نزدیکان شاه طهماسب، گنبد حرم را طلاکاری کرد و در سال ٩٨٢ه. ق، بازسازی مناره عبد، به دستور شاه طهماسب، به پایان رسید. <ref>دائرةالمعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، صص ٧5 و ٧٩.</ref> شیخ محمد سماوی مادّه تاریخ این بازسازی را به فارسی «[[انگشت یار]]» و به عربی «[[خنصر الاحب]]» که معادل عربی همان عبارت فارسی میباشد، گفته است. <ref>مجالی اللطف بارض الطف، ص٣٠٧.</ref> | ||
=== | ===اقدامات شاه عباس کبیر صفوی=== | ||
در سال ١٠٣٢ه. ق، [[شاه عباس کبیر صفوی]]، وارد عراق شد و پس از زیارت قبر امیرمؤمنان (ع)، به زیارت قبر امام حسین (ع) رفت. سپس دستور داد تا برای نخستین بار، ضریح مشبکی از جنس مس، تهیه و روی قبر نصب گردد. | در سال ١٠٣٢ه. ق، [[شاه عباس کبیر صفوی]]، وارد عراق شد و پس از زیارت [[قبر امیرمؤمنان (ع)]]، به زیارت قبر امام حسین (ع) رفت. سپس دستور داد تا برای نخستین بار، ضریح مشبکی از جنس مس، تهیه و روی قبر نصب گردد. | ||
این ضریح تا سال ١٣5٧ه. ق، در محل خود باقی بود. سپس آن را برداشتند و صندوق و محفظه شیشهای را که برای حفاظت صندوق خاتم است، بهجای آن گذاشتند. همچنین به دستور وی، گنبد مطهر، کاشیکاری گردید و ساختمان حرم و صحن و رواقها، بازسازی شد. <ref>شهر حسین، صص ٣١4 و ٣١6.</ref> | این ضریح تا سال ١٣5٧ه. ق، در محل خود باقی بود. سپس آن را برداشتند و صندوق و محفظه شیشهای را که برای حفاظت صندوق خاتم است، بهجای آن گذاشتند. همچنین به دستور وی، گنبد مطهر، کاشیکاری گردید و ساختمان حرم و صحن و رواقها، بازسازی شد. <ref>شهر حسین، صص ٣١4 و ٣١6.</ref> | ||
=== | ===اقدامات شاه صفی اول صفوی=== | ||
در سال ١٠4٨ه. ق، [[شاه صفی اول صفوی]]، به زیارت امام حسین (ع) آمد و اموالی را برای بازسازی حرم مطهر، اختصاص داد. به دستور وی، مسجد پشت سر را بازسازی کردند و دیوار صحن را از سمت شمال، خراب کردند و مساحت صحن را توسعه دادند و رواق شمالی را ساختند. <ref>شهر حسین، ص٣١٨.</ref> | در سال ١٠4٨ه. ق، [[شاه صفی اول صفوی]]، به زیارت امام حسین (ع) آمد و اموالی را برای بازسازی حرم مطهر، اختصاص داد. به دستور وی، مسجد پشت سر را بازسازی کردند و دیوار صحن را از سمت شمال، خراب کردند و مساحت صحن را توسعه دادند و رواق شمالی را ساختند. <ref>شهر حسین، ص٣١٨.</ref> | ||
=== | ===اقدامات گوهرشاد بیگم=== | ||
در سال ١١5٣ه. ق، [[گوهرشاد بیگم]]، دختر شاه سلطان حسین صفوی و همسر نادرشاه | در سال ١١5٣ه. ق، [[گوهرشاد بیگم]]، دختر [[شاه سلطان حسین صفوی]] و همسر [[نادرشاه افشار]]، به تعمیر و تزیین و کاشیکاری حرم، اقدام کرد. او کف حرم را با کفپوش نفیس، فرش نمود و برای کلیه درهای حرم، پردههای نفیسی نصب کرد و بالای ضریح نیز چراغی از طلای خالص قرار داد. <ref>شهر حسین، ص٣١٨.</ref> | ||
==حمله وهابیها به کربلا== | |||
یکی از برجستهترین و در عین حال وحشیانهترین حوادث تجاوز به شهر مقدس [[کربلا]] و بارگاه مطهر [[امام حسین (ع)]]، فاجعه [[حمله وهابیها]] در سال ١٢١6ه. ق بود که ویرانی و آتشسوزی بارگاه مطهر و غارت و کشتار مردم را به دنبال داشت. این حادثه، در دوره حکومت [[عبدالعزیز بن سعود]]، از حاکمان دولت اول [[آل سعود]] در منطقه [[نجد]] [[عربستان]]، اتفاق افتاد. | یکی از برجستهترین و در عین حال وحشیانهترین حوادث تجاوز به شهر مقدس [[کربلا]] و بارگاه مطهر [[امام حسین (ع)]]، فاجعه [[حمله وهابیها]] در سال ١٢١6ه. ق بود که ویرانی و آتشسوزی بارگاه مطهر و غارت و کشتار مردم را به دنبال داشت. این حادثه، در دوره حکومت [[عبدالعزیز بن سعود]]، از حاکمان دولت اول [[آل سعود]] در منطقه [[نجد]] [[عربستان]]، اتفاق افتاد. | ||
خط ۱۹۰: | خط ۱۷۹: | ||
وهابیها که ششصد نفر پیاده و چهارصد نفر سواره، برآورد شدهاند، فرود آمدند و چادرهای خود را برپا کردند و نیروهای خود را به سه دسته تقسیم نمودند. آنان از زاویه یکی از زائرسراها در ناحیه «[[باب المخیم]]»، روزنهای در دیوار گشودند و بهطور ناگهانی، داخل یک زائرسرا شدند و به نزدیکترین دروازههای شهر حمله کردند و با گشودن ساده و راحت آن، داخل شهر شدند. ساکنان، وحشت کردند و سراسیمه پا به فرار گذاشتند و نمیدانستند چه کنند. | وهابیها که ششصد نفر پیاده و چهارصد نفر سواره، برآورد شدهاند، فرود آمدند و چادرهای خود را برپا کردند و نیروهای خود را به سه دسته تقسیم نمودند. آنان از زاویه یکی از زائرسراها در ناحیه «[[باب المخیم]]»، روزنهای در دیوار گشودند و بهطور ناگهانی، داخل یک زائرسرا شدند و به نزدیکترین دروازههای شهر حمله کردند و با گشودن ساده و راحت آن، داخل شهر شدند. ساکنان، وحشت کردند و سراسیمه پا به فرار گذاشتند و نمیدانستند چه کنند. | ||
===غارت اموال آستان مقدس=== | |||
وهابیهای خشن، راه خود را بهسوی روضه مقدسه گشودند و شروع به تخریب آن کردند. تمام آرایههای معماری، نظیر قضیب معدنی، کتیبههای چوبی از جنس ساج و آیینههای بزرگ را از جا کندند و هدایای نفیس و نذورات گرانبها، اعم از پیشکشهای صاحبمنصبان و زمامداران و سلاطین و شاهان فارس را غارت نمودند. همه طلاهای دیوارها و سقف را جدا ساختند و شمعدانیها، سجاده و آویزهای ارزشمند و قیمتی را برداشتند و درهای منبتکاری شده و خلاصه هر وسیلهای از این قبیل را جمعآوری نمودند و به بیرون حرم، انتقال دادند. | وهابیهای خشن، راه خود را بهسوی روضه مقدسه گشودند و شروع به تخریب آن کردند. تمام آرایههای معماری، نظیر قضیب معدنی، کتیبههای چوبی از جنس ساج و آیینههای بزرگ را از جا کندند و هدایای نفیس و نذورات گرانبها، اعم از پیشکشهای صاحبمنصبان و زمامداران و سلاطین و شاهان فارس را غارت نمودند. همه طلاهای دیوارها و سقف را جدا ساختند و شمعدانیها، سجاده و آویزهای ارزشمند و قیمتی را برداشتند و درهای منبتکاری شده و خلاصه هر وسیلهای از این قبیل را جمعآوری نمودند و به بیرون حرم، انتقال دادند. | ||
===کشتار مردم=== | |||
مستر لونکریک، در ادامه، از کشته شدن بسیاری از اهالی بیگناه کربلا، سخن گفته و نوشته است: <ref>تاریخ کربلا و حائر حسینی، صص ٣١٠ و ٣١١.</ref> | مستر لونکریک، در ادامه، از کشته شدن بسیاری از اهالی بیگناه کربلا، سخن گفته و نوشته است: <ref>تاریخ کربلا و حائر حسینی، صص ٣١٠ و ٣١١.</ref> | ||
افزون بر این کارها، حدود پنجاه نفر را نزدیک ضریح و پانصد نفر را نیز بیرون حرم در صحن، به قتل رساندند. این مهاجمان وحشی در شهر هم، دست به فساد و تخریب زدند و به هر کسی رسیدند، او را بیرحمانه کشتند. | افزون بر این کارها، حدود پنجاه نفر را نزدیک ضریح و پانصد نفر را نیز بیرون حرم در صحن، به قتل رساندند. این مهاجمان وحشی در شهر هم، دست به فساد و تخریب زدند و به هر کسی رسیدند، او را بیرحمانه کشتند. | ||
خط ۱۹۹: | خط ۱۸۸: | ||
همچنین به هر خانهای دستبرد زدند و به پیر و کودک رحم نکردند و حرمت هیچ زن و مردی را نگاه نداشتند. از همین روی، هیچ جنبندهای از کشتار وحشیانه یا اسارتشان، در امان نماند. بعضی، شمار کشتهشدگان را هزار نفر و برخی دیگر، پنج برابر آن (پنج هزار نفر) برآورد کردهاند. | همچنین به هر خانهای دستبرد زدند و به پیر و کودک رحم نکردند و حرمت هیچ زن و مردی را نگاه نداشتند. از همین روی، هیچ جنبندهای از کشتار وحشیانه یا اسارتشان، در امان نماند. بعضی، شمار کشتهشدگان را هزار نفر و برخی دیگر، پنج برابر آن (پنج هزار نفر) برآورد کردهاند. | ||
==روند بازسازی و توسعه آستان از دوره قاجار تا زمان حاضر== | |||
پس از روی کارآمدن [[قاجار]]، [[آقا محمدشاه قاجار]] دستور داد تا گنبد حرم امام حسین (ع) بازسازی و سپس بهطور کامل، طلاکاری شود. برخی تاریخ این کار را ١٢٠6ه. ق و برخی نیز ١٢٠٧ه. ق، بیان کردهاند. <ref>شهر حسین، ص٣45.</ref> اما در کتاب «[[تاریخ محمدی]]» که تالیف آن در سال ١٢١١ه. ق پایان یافته است، سال ١٢٠5ه. ق ذکر شده و ماده تاریخ آن از قول سلیمان صباحی | پادشان قاجار نیز اقدامات بسیاری برای آستان مقدس حضرت امام حسین (ع) انجام دادهاند. | ||
===اقدامات آقا محمد شاه قاجار=== | |||
پس از روی کارآمدن [[قاجار]]، [[آقا محمدشاه قاجار]] دستور داد تا گنبد حرم امام حسین (ع) بازسازی و سپس بهطور کامل، طلاکاری شود. برخی تاریخ این کار را ١٢٠6ه. ق و برخی نیز ١٢٠٧ه. ق، بیان کردهاند. <ref>شهر حسین، ص٣45.</ref> اما در کتاب «[[تاریخ محمدی]]» که تالیف آن در سال ١٢١١ه. ق پایان یافته است، سال ١٢٠5ه. ق ذکر شده و ماده تاریخ آن از قول [[سلیمان صباحی کاشانی]]، چنین آمده است: «در گنبد حسین علی زیب جست زر». اما عددی که از این مصرع به دست میآید، ١٢٠٧ است<ref>آینه پژوهش، «لغزشها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء (ع)»، ص١٢.</ref> که شاید تاریخ پایان طلاکاری گنبد باشد. | |||
در سال ١٢٢٠ه. ق، [[محمدعلی میرزای قاجار]] (م١٢٣٧ه. ق) اموال فراوانی را برای بازسازی ویرانیهای بهجا مانده از حمله وحشیانه وهابیها اختصاص داد. <ref>تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص٣5١.</ref> | در سال ١٢٢٠ه. ق، [[محمدعلی میرزای قاجار]] (م١٢٣٧ه. ق) اموال فراوانی را برای بازسازی ویرانیهای بهجا مانده از حمله وحشیانه وهابیها اختصاص داد. <ref>تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص٣5١.</ref> |