تبع اسعد حمیری: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات اشخاص

|خویشاوندان سرشناس = تبابعه

}}

'''تُبَّع اسعد حمیری''': از سازندگان [[باب الکعبه]] و پوشاننده بیت است.

ابوکَرِب تبّع تبان اسعد بن مَلْکَی کرِب حِمیری از پادشاهان تبابعه [[یمن]] بوده و در سال 378م./400م. بر تخت نشسته است. در مورد حکومت و اقدامات او افسانه‌سرایی‌های زیادی توسط یهودیان انجام شده است.

در برخی از منابع سخن از لشکرکشی تبع به [[یثرب]] به میان آمده است. اما با وساطت دو کاهن یهودی از [[بنی‌قریظه]] و با توجیه اینکه در آینده پیامبری در یثرب ظهور می‌کند، او را از جنگ منصرف کردند. تبع بعد از آن به آیین یهود گروید و به یمن بازگشت.

==بررسی تاریخی==

گزارش‌های تاریخی در باره زندگی و حکومت تبع سوم، آکنده از افسانه‌سرایی‌ یهودیان است و در بیشتر آن‌ها رد پای فضیلت‌تراشی آنان آشکارا دیده می‌شود. کلی­‌گویی و عدم تفکیک دقیق رویدادهای تاریخی در منابع و اختلاف مورخان در نسبت دادن رخدادهای یکسان به افراد گوناگون، از دیگر مشکلاتی است که در بررسی تاریخ تبابعه با آن روبه‌رو هستیم.

آگاهی‌های مربوط به زندگی تبع اسعد و نواده وی، تبع بن حسان بن تبع اسعد، با هم درآمیخته و کارهای هر یک به دیگری نسبت داده شده است.

تضاد [[قحطانیان]] (عرب جنوبی) و [[عدنانیان]] (عرب شمالی) پس از ظهور [[اسلام]] نیز ادامه یافت و قحطانیان که با سیادت عدنانیان روبه‌رو بودند، تلاشی گسترده را برای تاریخ‌سازی و تثبیت برتری خویش در زمینه‌های گوناگون از جمله حکومت‌داری آغاز کردند.<ref>نک: المفصل، ج2، ص153؛ ج8، ص26.</ref>  

تاریخ‌نگاران عدنانی نیز بدون دقت کافی، این گزارش‌ها را در متون تاریخی خویش ثبت کردند. تاریخ زندگی تبع، نمونه‌ای آشکار از این تلاش‌ها است. فتوحات بی‌شمار نسبت داده شده به تبع همچون حمله به شهرهای [[حیره]]، [[انبار]]، [[موصل]] و [[آذربایجان]] و سپس نبرد با ترکان<ref>تاریخ طبری، ج1، ص566-568.</ref> و نیز تهاجم به [[چین]] به تحریک فرستاده پادشاه [[هند]] و تصرف آن و اسکان 12هزار تن از سپاهیان در [[تبت]] را می‌توان رهاورد همین‌گونه تاریخ‌نگاری دانست.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص567.</ref>  

با پذیرش رگه‌هایی از حقیقت در گزارش‌های یاد شده، باید گفت که فاصله فراوان چین با یمن، یاد نشدن از سرنوشت سرزمین‌های میان یمن و چین و نیز تعداد انبوه سربازان، پذیرش این گزارش‌ها را دشوار می‌نماید.

بر اساس این گزارش‌ها، وی در مسیر بازگشت از این تهاجم، از [[یثرب]] گذشت و پسرش را به حکمرانی آن جا گمارد.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص105؛ الکامل، ج1، ص416.</ref> افزون بر این‌که نام پسر تبع در این گزارش‌ها یاد نشده، وجود نظام قبیله‌ای در یثرب و نابرخورداری از مدنیت و حکومت در این شهر،<ref>نک: یثرب قبل الاسلام، ص125 به بعد.</ref> پذیرش این گزارش را دشوار می‌سازد.

برخی منابع لشکرکشی تبع به یثرب را در پی تعدی و ستم یهودیان ساکن در یثرب به [[اوس]] و [[خزرج]] که خود از مهاجران جنوبی بودند و شکایت [[مالک بن عجلان خزرجی]] به تبع دانسته‌اند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص197.</ref> بر پایه این گزارش‌ها، کشته شدن پسر تبع بر اثر دسیسه‌ای در یثرب، موجب شد تا تبع به قصد ویرانی یثرب و کشتار مردم آن با لشکری انبوه رهسپار آن جا شود.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص197؛ تاریخ طبری، ج2، ص105.</ref>  

آورده‌اند که یثربیان روزها با تبع نبرد می‌کردند و شب‌ها برای وی و لشکریانش به عنوان میهمان غذا می‌بردند. این کار تعجب تبع را برانگیخت و سبب شد که ایشان را ستایش کند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص21.</ref> یک امپراتوری بزرگ که کشورهای دوردست همچون چین را درنوردیده و 12 هزار تن نیرو در تبت بر جای نهاده، بعید است با یثربیان کم جمعیت و فاقد حکومت و ارتش مرکزی به نبرد برخیزد.

بر پایه برخی گزارش‌ها، دو کاهن یهودی از [[قبیله بنی‌قریظه]] به نام کعب و اسد به وساطت نزد تبع رفتند و با این توجیه که یثرب در آینده موطن پیامبری از [[قریش]] خواهد بود، او را از حمله به آن بازداشتند. آگاهی کاهنان یهود از آینده دور و اشاره به مکان مهاجرت و نیز طایفه پیامبر که حتی در [[تورات]] نیز به آن اشاره نشده، از نکات تامل‌برانگیز این گزارش است.

آن گاه در رویایی چندباره، به پوشاندن خانه کعبه ماموریت یافت. وی پوششی از الیاف خرما برای خانه خدا فراهم کرد؛ ولی آن پوشش پس از چندی از میان رفت و او بار دیگر کعبه را با پارچه‌های راه‌راه و بُرد یمانی پوشاند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص198.</ref>  

اهتمام یهودیان و یمنیان به حفظ حرمت و کرامت کعبه که برای عدنانی‌ها، اهمیت حیاتی دارد، با آن‌که یهودیان در مکان‌هایی جز کعبه [[حج]] می‌نهادند، و نیز تحریک تبع برای حمله به کعبه از جانب هذیلی‌های عدنانی، جای تامل دارد.

نیز نام‌گذاری کوه [[قعیقعان]] (از ریشه قعقع به معنای صدای برخورد اسلحه) را به دلیل گرد آمدن سلاح‌های لشکریان تبع در آن سرزمین دانسته‌اند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص133؛ الامکنة و المیاه، ج1، ص70؛ التاریخ القویم، ج3، ص547.</ref> برخی این کارهای تبع را مربوط به دوره آغازین حکومت [[خزاعه]] بر مکه شمرده‌اند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص132.</ref>  

==مدت حکومت==

شماری از منابع، کارهای تبع اسعد را به نواده‌اش تبع فرزند حسان نسبت داده‌اند. به باور ایشان، وی خانه خدا را با پارچه‌ای از جنس جامه فاخر و گران‌بهای خود پوشاند<ref>تاریخ بلعمی، ج1، ص573.</ref> و به دلیل جای داشتن آشپزخانه وی در دره‌ای میان دو کوه در [[عرفات]] و اطعام حاجیان در موسم حج، این دره به [[شعب المطابخ]] شهرت یافت.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص631.</ref> تنبیه یهودیان یثرب و نیز اشتهار منطقه اجیاد به سبب گرد آمدن اسب‌های تبع، به وی نسبت داده شده است.<ref>تاریخ طبری، ج1، ص631؛ المنتظم، ج2، ص76.</ref>  

در برخی پژوهش‌های تازه، نسبت یافتن برخی از این کارها به تبع بن حسان، برداشتی اشتباه از منابع نخستین شمرده شده است؛ مانند آن چه [[ابن‌هشام]] در باره تبع اسعد آورده و دیگران با اشتباه در فهم گزارش وی، آن کارهای انجام شده در [[مکه]] را به نواده تبع نسبت داده‌اند.<ref>نک: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج14، ص492؛ قس: السیرة النبویه، ج1، ص20.</ref>  

* '''المنتظم''': ابن الجوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛

* '''یثرب قبل الاسلام''': محمد السید الوکیل، جده، دار المجتمع، 1406ق.

[[Category:حاکمان یمن]]

[[Category:افراد تاثیرگذار بر حرمین]]