آیه لیلة المبیت: تفاوت میان نسخه‌ها

|عنوان={{عربی|اندازه=۹۲%|وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ<ref>سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref>   }}

| و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا میفروشد، و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است.<ref>ترجمه فولادوند.</ref>  

«لیلة” به معنای شب<ref>المعجم الوسیط، ج۲، ص۸۵۰، «لیل».</ref>   و «مَبیت» به معنای گذراندن شب در مکانی، در حال خواب یا بیداری است.<ref>المعجم الوسیط، ج۱، ص۷۸، «بات».</ref>   آیه ۲۰۷ [[سوره بقره]] را بدین جهت آیه لیلة المبیت می‌نامند که از خوابیدن [[امام علی(ع)]] در بستر [[پیامبر اسلام(ص)]] سخن می‌گوید.<ref>تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۰۱؛ الامالی، ص۲۵۲، ۲۵۳؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۲۲؛ التفسیر الکبیر، ج۵، ص۳۵۰.</ref>   این آیه را آیه شراء (فروش) هم می‌خوانند؛ زیرا در آن، از معامله جان در برابر کسب خشنودی خدا سخن رفته است.<ref>الصحیح من سیرة النبی، ج۴، ص۳۵؛ ج۷، ص۲۲۴، ۲۲۵.</ref>  

پیامبر اسلام و کسانی که به وی ایمان آورده بودند، از سوی مشرکان [[قریش]] زیر فشار و آزار سخت قرار داشتند؛ به گونه‌ای که گروهی از آنان ناچار به [[هجرت]] به [[حبشه|حَبَشه]] شدند.<ref>الطبقات، ج۱، ص۲۰۷، ۲۰۸؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۹.</ref>   با مرگ [[ابو‌طالب]] در سال دهم [[بعثت]]، آزار مشرکان به مسلمانان شدت بیشتر یافت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۶؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۸.</ref>   به‌ رغم همه سخت‌گیری‌های مشرکان، اسلام در میان قشرهای مختلف قریش گسترش یافت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۷، ۲۸.</ref>   با انعقاد [[پیمان عقبه]] اول و دوم میان پیامبر و مردم [[یثرب]] و مسلمان‌شدن بسیاری از آنان، شمار فراوانی از مسلمانان از [[مکه]] به [[مدینه]] هجرت کردند.<ref>الطبقات، ج۱، ص۲۱۹، ۲۲۵؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۷، ۳۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۶.</ref>   بدین رو در مکه جز پیامبر که منتظر [[وحی]] الهی در این باره بود، علی، [[ابوبکر]] و گروهی اندک، کسی در مکه نمانده بود.<ref>الطبقات، ج۱، ص۲۲۶؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۷.</ref>  

مشرکان قریش که نگران هجرت پیامبر به مدینه بودند، در [[دار الندوه]]، مکان مشورت و تصمیم‌گیری مَکیان<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۴۰؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۸؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۳۵.</ref> ، گرد آمدند<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۹؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۸؛ البدایة و النهایه، ج۳، ص۲۱۵.</ref>   و تصمیم گرفتند پیامبر را بکشند.<ref>الطبقات، ج۲، ص۲۲۷؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۸، ۹۹؛ الامالی، ص۴۶۴، ۴۶۵.</ref>  

پیامبر به وسیله وحی از توطئه مشرکان آگاه شد. خداوند او را به هجرت فرمان داد و برای آنکه قریشیان هنگام خروج پیامبر از خانه‌اش آگاه نشوند، به وی گفت که از علی بخواهد در بستر او بخوابد. علی با آگاهی‌یافتن از فرمان الهی پذیرفت که در بستر پیامبر بخوابد<ref>الامالی، ص۴۶۵؛ بحار الانوار، ج۱۹، ص۵۹، ۶۰.</ref>   و پیامبر در حالی که پاسی از شب گذشته بود و خانه‌اش را محاصره کرده بودند، پنهانی از خانه بیرون رفت.<ref>الامالی، ص۴۶۶.</ref>  

مفسران [[شیعه]]<ref>تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۰۱؛ مجمع البیان، ج۲، ص۵۶، ۵۷؛ المیزان، ج۲، ص۹۹، ۱۰۰.</ref>   و بسیاری از مفسران [[اهل‌ سنت]]<ref>شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج۵، ص۳۵۰؛ تفسیر قرطبی، ج۳، ص۲۱.</ref>   نوشته‌اند که آیه لیلة المبیت در خصوص مقام امام علی(ع) و به ‌سبب خوابیدن او در بستر پیامبر اسلام(ص) در شب هجرت نازل شده است. در [[روایت|روایتی]] آمده است که خداوند در لیلة المبیت به [[جبرئیل]] و [[میکائیل]] گفت: «شما را با یکدیگر برادر قرار دادم و عمر یکی از شما را طولانی‌تر از دیگری ساختم. کدام یک حاضر است عمرش را به دیگری ببخشد؟» هر یک از آن دو زندگی طولانی را برای خود برگزید. سپس خداوند به آنان گفت: «علی بن ابی‌طالب و پیامبر را برادر یکدیگر قرار دادم. اکنون علی در بستر پیامبر بیتوته کرده است و او را از خطر حفظ می‌کند. به زمین بروید و نگهبان او باشید.» در این هنگام، جبرئیل بالای سر او و میکائیل پایین پایش قرار گرفتند و جبرئیل مرحباگویان به علی گفت: خداوند با تو بر فرشتگان مباهات می‌کند. در این هنگام، آیه لیلة المبیت نازل شد.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۱۲۶؛ کشف الاسرار، ج۱، ص۵۵۴؛ التفسیر الکبیر، ج۵، ص۳۵۰؛ الامالی، ص۴۶۹.</ref>  

برخی از مفسران اهل‌ سنت، شأن نزول آیه مزبور را به گونه‌ای دیگر نقل کرده و گفته‌اند: این آیه درباره [[زبیر]] و [[مقداد]] نازل شده است که پیامبر اسلام آنان را برای مأموریتی خطیر به مکه فرستاده بود.<ref>زاد المسیر، ج۱، ص۲۰۳؛ البحر المحیط، ج۲، ص۳۳۴.</ref>   بر پایه گزارشی دیگر از اهل سنت، این آیه درباره [[صهیب|صُهَیب]] نازل شده است؛ آنگاه که مشرکان او را در مسیر هجرت به سوی مدینه اسیر کردند و خواستند وی را به مکه بازگردانند یا به قتل رسانند؛ اما وی با دادن اموال همراهش و نیز آگاهی‌دادن از دارایی باقی‌مانده‌اش در مکه، خود را آزاد و به مدینه هجرت کرد.<ref>کشف الاسرار، ج۱، ص۵۵۳، ۵۵۴.</ref>   برخی هم آیه را درخصوص [[ابوذر]] دانسته‌اند.<ref>البحر المحیط، ج۲، ص۳۳۴؛ الدر المنثور، ج۱، ص۲۴۰.</ref>   همچنین گفته‌اند: مقصود آیه هر کسی است که در طاعت خدا و [[جهاد]] در راه او و [[امر به معروف]] فداکاری کند.<ref>جامع البیان، ج۲، ص۴۳۷، ۴۳۸؛ البحر المحیط، ج۲، ص۳۳۴.</ref>  

نویسنده کتاب الصحیح من سیرة النبی با توجه به نقل مفسران شیعه و بسیاری از اهل‌ سنت که آیه را درخصوص مقام امام علی(ع) به سبب بیتوته‌اش در بستر پیامبر(ص) می‌دانند، در دیدگاه‌های دیگر درباره شأن نزول، تردید کرده است.<ref>الصحیح من سیرة النبی، ج۴، ص۳۴، ۳۵.</ref>   این کتاب نقل کرده است که سمرة بن جَندب،<ref>الصحیح من سیرة النبی، ج۶، ص۱۲۹، ۱۳۰.</ref>   با دریافت ۴۰۰۰۰۰ درهم از معاویه، [[روایت|روایتی]] را جعل و آن را تبلیغ کرد که بر اساس آن، آیه لیلة المبیت درخصوص [[عبدالرحمان بن ملجم|عبدالرحمان بن مُلجَم]] نازل شده است.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۷۳؛ عبقات الانوار، ج۳، ص۲۶۲، ۲۶۴؛ الغدیر، ج۲، ص۱۰۱؛ ج۱۱، ص۳۰.</ref>  

برخی ایثار علی در لیة المبیت را از ایثار [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]] نبی برای [[ذبح|ذبح‌شدن]] به امر خدا برتر دانسته‌اند؛ زیرا اسماعیل آماده شده بود تا به دست پدرش ذبح شود؛ اما امام علی خود را برای کشته‌شدن به دست دشمنان آماده کرده بود.<ref>کنز الفوائد، ص۲۰۶، ۲۰۷.</ref>  

آیه لیلة المبیت در برابر آیات ۲۰۴ تا ۲۰۶ سوره بقره قرار دارد که در آن از کسب عزت و آبرو از راه نفاق، فساد و گناه سخن می‌رود.<ref>المیزان، ج۲، ص۹۸.</ref>   به نوشته مفسران، تعبیر «مِن الناس» در این آیه بدین معنا است که چنین ایثاری در توان گروهی خاص از مردم است<ref>نمونه، ج۲، ص۷۹.</ref>   که در کار خیر و طلب رضای خدا، جان را فدا می‌کنند و این برترین نشان و درجه ایمان است.<ref>التحریر و التنویر، ج۲، ص۲۵۶، ۲۵۷.</ref>  

برخی از اهل سنت با توجه به آیه ۴۰ سوره توبه ([[آیه غار]]) همراهی [[ابوبکر]] با پیامبر را فضیلتی برتر از خوابیدن امام علی در بستر پیامبر دانسته‌اند.<ref>شرح نهج‌ البلاغه، ج۱۳، ص۲۶۱.</ref>   در مقابل، شیعیان پاسخ داده‌اند که در آیه غار نامی از ابوبکر به میان نیامده است؛ همچنین آیه فاقد هرگونه لحن ستایش‌آمیز است؛ اما آیه لیلة المبیت به گزارش عموم علمای شیعه<ref>حلیة الابرار، ج۲، ص۱۰۳-۱۱۰؛ بحار الانوار، ج۳۶، ص۴۰، ۴۱؛ الغدیر، ج۲، ص۴۸.</ref>   و بسیاری از اهل‌ سنت<ref>شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۲۳؛ اسد الغابه، ج۴، ص۲۵؛ تفسیر قرطبی، ج۳، ص۲۱.</ref>   در خصوص امام علی(ع) نازل شده است و لحن ستایش‌آمیز آشکاری دارد. افزون بر این، رخداد خوابیدن علی در بستر پیامبر در شب هجرت، چنان قطعی و مسلم است که عدم تصریح به آن در قرآن از اهمیتش نمی‌کاهد و کسی آن را انکار نمی‌کند.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۶۲.</ref>