حیره: تفاوت میان نسخه‌ها
←موقعیت
(←موقعیت) |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
==موقعیت== | ==موقعیت== | ||
شهر حيره، | شهر حيره، در جنوب شرقى نجف كنونى و كنار [[دریای نجف|درياچه‌اى]] به نام نجف{{یادداشت|این دریاچه، اكنون به طور كلّى خشك شده است. برخی بحر نجفِ کنونی را که باتلاقی است نزدیک نجف بخش باقی مانده از همان دریاچه دانسته‌اند.}} قرار داشت. شهر حیره، مرکز سرزمین حیره بود، که دره پايين‌دستِ فرات و قسمت بالاى خليج فارس را دربر مى‌گرفت.<ref name=":0">دائرة المعارف فارسى، ج اول، ص ٨٧٣.</ref> | ||
==علت نامگذاری== | ==علت نامگذاری== | ||
واژه «حيره» در زبان مردم عربستان جنوبى به معناى اردوگاه است. در برخى منابع آمده كه حيره واژه‌ای آرامى بوده و به معناى مجموعه‌اى از خيمه‌هاست. پیش از شکل‌گیری شهر حیره، مردم آن منطقه خیمه‌نشین بودند، تا این که خیمه‌نشین‌ها گرد هم آمده، اردوگاه ثابت اميران لَخمى شکل گرفت و به تدریج، شهر پدید آمد. از این روی، به حیره یعنی اردوگاه و مجموعه‌ای از خیمه‌ها نامیده شد.<ref name=":0" /> | |||
به این شهر، «حیرة النجف» نیز گفته می‌شد. چون حيره، زمانى شهرى بزرگ و مشهور در سرزمين عراق و در منطقه نجف، در سه ميلى كوفه قرار داشت.<ref name=":1" /> | |||
==از شکل‌گیری تا سرانجام== | ==از شکل‌گیری تا سرانجام== | ||
===پیدایش=== | ===پیدایش=== | ||
در | در اوايل سده سوم ميلادى شماری از طایفه‌های عرب در پايان دوره اشكانيان، به كرانه فرات آمده و به بخش‌هايى از بين‌النهرين دست يافتند. {{یادداشت|بین النهرین، بخشی از كشور عراق است كه به صورت جلگه‌اى بين دو رودخانه دجله و فرات قرار گرفته است. این منطقه، در قرون گذشته بسيار حاصلخيزبوده و تمدنى با سابقه چهارهزار ساله وجود داشته است. نخستين ساكنان جلگه بین النهرین، شيوهْ زندگى روستايى و صحرانشينى را رها کرده و به زندگى شهرى روى آوردند.}}<ref>تاريخ نوين عراق، ص ٢١؛ تاريخ سياسى اقتصادى عراق، ص ٢٢؛ عراق ساختارها و فرايند گرايش سياسى، ص ٢٨.</ref> اين مهاجرين، به تدریج روستاها و قلعه‌هايى بنا كردند كه از پيوستن آنها به يك‌ديگر، شهرهايى پديد آمد؛ حيره یکی از آنها بود و در جايى نزديك محل كنونى كوفه در كنار بيابان قرار داشت. آب و هواى قابل تحمل، فراوانى جويبارهاى فرات، مساعد بودن شرايط طبيعى و هموار بودن زمين باعث آبادانى و گسترش اين سرزمين گرديد و صحراگردان و چادرنشينان را به سوى تمدن پيش برد.<ref>كوفه پيدايش شهر اسلامى، ص ١۶و ١٧.</ref> | ||
حيره در واقع حلقه وصل بين صحرا و مرز عراق به شمار مى‌رفت و گويى محل تلاقى زندگى بدوى و شهرنشينى بود. اعرابى كه در بحرين اجتماع كرده و به آنان «تنوخى» مى‌گفتند، به قبیل‌های لَخمى و اَزْدْ پيوسته و در غرب فرات، حيره كنونى و توابع آن ساكن شدند. صحرانوردانى كه از زندگى كوچ‌نشينى خسته شده و کسانی كه از ميان قوم خود طرد می‌شدند، به اين ناحيه آمده و در آن‌جا اقامت گزيدند.<ref name=":2">الاعلاق النفسيه، ص ٢٢۶.</ref> | |||
حيره در واقع حلقه وصل بين صحرا و | |||
===اوج=== | ===اوج=== | ||
در | در سده‌ی پنجم و ششم ميلادى توان رزمى حيره و شعاع عمل آن افزایش يافت و حدود شرقى شبه‌جزيره عربستان جزو قلمرو آنان گرديد. بنی لخم که حاکمیت حیره را در دست داشتند، افراد قبيله بَكر را ياور مزدبگير خود کرده، با قبیله‌‌های سليم و هوازِن معاهده بسته و با اعضاى طايفه نُمير و بنى‌تميم متحد شدند.<ref>كوفه پيدايش شهر اسلامى، ص ١٨.</ref> در این دوره، حيره و توابعش كشورى وسيع را تشكيل مى‌داد كه سواحل جنوبى فرات تا باديةالشام، واقع در غرب عراق كنونى را دربر مى‌گرفت.<ref name=":3">اعراب حدود مرزهاى روم شرقى و ايران، ص ١٨۶- ١٨۵.</ref> در شهر حیره، قصرها، بناها، معبدها، ديرها و كنيسه‌هاى متعددى وجود داشته است. امروزه آن منطقه در حواشى نجف و كوفه قرار دارد.<ref name=":1">حیره، فرهنگنامه زیارت، فصلنامه زیارت، شماره ۵، ص۱۰.</ref> | ||
حيره و توابعش كشورى وسيع را تشكيل | |||
در | |||
===ضعف=== | ===ضعف=== | ||
| خط ۷۰: | خط ۶۱: | ||
===شیوخ غسّانی=== | ===شیوخ غسّانی=== | ||
شيوخ غسّانى از | شيوخ غسّانى از سده سوم تا هفتم ميلادى در شمال شرقى شبه جزيره عربستان و اطراف پالميرا (از توابع شام) با حمايت بيزانس (روم شرقى) فرمانروايى مى‌كردند. اميران اين قوم، روميان را در مقابل تهاجم اعراب باديه حفظ مى‌كردند و در جنگ‌ها اين امپراتورى را يارى مى‌دادند. غسّانى‌ها با اميران لَخمى حيره در رقابت و نزاع دائمى بودند. در نيمه سده ششم ميلادى كه لَخميان در حوالى حلب از غسّانى‌ها شكست خوردند، اين سلسله و بعدها ساسانيان، نفوذ سياسى و اجتماعى خود را در عربستان از دست دادند.<ref>ويل دورانت تاريخ تمدن، ج ۴، بخش اول، ص ١٩٩، تاريخ يعقوبى، ج اول، ص ٢٠٣.</ref> | ||
===دولت بنی کِنده=== | ===دولت بنی کِنده=== | ||
دولت بنى‌كِنده چندى در حَضرَموت يمن استقرار داشت، اما در نيمه | دولت بنى‌كِنده چندى در حَضرَموت يمن استقرار داشت، اما در نيمه سده پنجم ميلادى قلمرو خود را تا نَجد (در شبه‌جزيره عربستان) گسترش داد. حارث بن عمرو كندى با قبول عقايد انحرافى مزدكى كه از جانب قباد، فرمانرواى وقت ايران حمايت مى‌شد، امارت حيره را به دست آورد؛ اما در عهد انوشيروان حيره دوباره به دست امراى لَخمى افتاد.<ref>احسان يارشاطر و ديگران، تاريخ ايران از سلوكيان تا فروپاشى دولت ساسانيان، ج سوم، قسمت اول، ص ٧١۵.</ref> | ||
===دولت حمیریان=== | ===دولت حمیریان=== | ||