دانشنامه امام حسین(ع) (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش|ماه=[[مهر]]|روز=[[۱۲]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}

'''دانشنامه امام حسین (ع)'''،

== مؤلف ==

گردآورنده این مجموعه، محمد محمدی ری‌شهری با همکاری سید محمود طباطبایی‌نژاد، سید روح‌الله طباطبایی است و جمعی از نویسندگان و پژوهشگران

== ساختار ==

از ۱۵ بخش و ۱۳۸ فصل تشکیل شده‌است.

== محتوا ==

=== جلد اول ===

این جلد، دارای پیشگفتار و دو بخش «زندگی خانوادگی امام حسین (ع)» و «فضیلت‌ها و ویژگی‌های امام حسین (ع)» است. در پیشگفتار، به ضرورت جامع‌نگری در زندگی پشوایان دین پرداخته و این جامع‌نگری را نیازمند به پژوهش‌های علمی و پژوهشگران متخصص دانسته‌است. در بخش اول، زندگی امام حسین (ع) را به پنج دوره تقسیم کرده‌است:

سپس پیش از پرداختن به نتیجه این پژوهش، مباحثی را به عنوان درآمد و چشم‌انداز مطرح نموده و در چهار محور بیان می‌کند: ۱. دانشنامه امام حسین (ع) در یک نگاه؛ ۲. ویژگی‌های دانشنامه؛ ۳. کتابشناسی تاریخ عاشورا و عزاداری؛ ۴. مراحل تحقیق و تدوین دانشنامه.

در محور اول گفته شده که این دانشنامه از ۱۵ بخش و ۱۳۸ فصل تشکیل شده‌است.

بپردازیم، به دیگر محورها اشاره می‌کنیم:

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، بهاروتابستان ۱۳۹۱

۱. بازنگری تاریخ زندگی امام حسین ۷.

در محور سوم نسبت به کتابشناسی تاریخ عاشورا و عزاداری امام حسین ۷ از چند

موضوع بحث کرده‌است:

تاریخ الیعقوبی، آمالی الصدوق و الارشاد که جمعاً ۳۳ کتاب را نام برده‌است.

ب. منابع غیرقابل استناد؛ مانند: مقتل الحسین ۷ المنسوب إلی أبی مخنف، نورالعین فی مشهد

الحسین ۷، روضة الشهداء و ناسخ التواریخ که جمعاً ۱۰ کتاب را نام برده‌است.

ج. منابع معاصر پس از قرن نهم و دهم که فراوانند و نمی‌توان به همه آنها پرداخت؛ اما در

کتاب دربارهٔ امام حسین ۷ و شهادت ایشان نگاشتهاند؛ هرچند شمار اندکی از این کتابها

به دست ما رسیده‌است. بیشتر این مؤلفان در پنج قرن نخست میزیستهاند و دسترسی ما

آنگاه به ترتیب قرن، نگارشها را نام برده‌است. برای نمونه: مقتل الحسین ۷ جابر بن یزید

جعفی، و مقتل الحسین ۷ ابومخنف لوط بن یحیی غامدی است.

تنظیم، نقد، مصدریابی و… مطالبی آمده‌است که ع اقهمندان می‌توانند در تدوین موسوعه‌ها ل

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، بهاروتابستان ۱۳۹۱

اما پیرامون محور اول که بحث بیشتری را می‌طلبد، در جلد اول به دو بخش از آنها پرداخته‌است.

بخش یکم با نام «زندگی خانوادگی امام حسین»۷ در ۶ فصل به ترتیب ذیل تنظیم شده‌است:

هر کدام از این فصلها نیز زیرمجموعه‌هایی دارد. برای نمونه، در فصل یکم، رؤیای ام

ایمن، پیش از ولادت امام حسین ۷ را چنین آورده‌است:

صدوق به نقل از عبدالله بن سنان از امام صادق ۷ گوید: همسایگان ام ایمن نزد

پیامبر ۹ آمدند و گفتند: ای پیامبر خدا! ام ایمن دیشب از گریه نخوابید و تا صبح

پیوسته می‌گریست. پیامبر خدا ۹ به دنبال ام ایمن فرستاد و او آمد. به او فرمود: ای

کرده‌است؟ ام ایمن عرض کرد: ای پیامبر خدا! رؤیای وحشتناکی دیدم و همه شب را

داناترند. ام ایمن عرض: بر من گران می‌آید که از آن، سخن بگویم. پیامبر ۹ فرمود:

رؤیا]همیشه[ آنگونه که دیده م یشود نیست. آن را برای فرستاده خدا بازگو کن. ام

ایمن عرض کرد: در این شب دیدم که برخی از اعضایت در خانهام افتاده‌است! پیامبر

خدا ۹ به او فرمود: چشمانت آسوده باشد )آسوده بخواب( که فاطمه، حسین را

می‌زاید و تو از او نگاهداری می‌کنی. پس اینچنین، برخی از اعضای من در خانه

تو قرار می‌گیرد.

بخش دوم، با نام «فضیلتها و ویژگیهای امام حسین و اهل بیت: » نیز در ۶ فصل تدوین

شده‌است:

مشترک با برادر؛ فصل سوم، فضیلتهای ویژه امام حسین ۷؛ فصل چهارم، شایستگیهای

اخ اقی امام حسین ۷؛ فصل پنجم، ویژگیهای عبادی امام حسین ۷؛ فصل ششم، برخی ل

کرامتهای امام حسین ۷. هریک از این فصلها نیز زیرمجموعه‌هایی دارد که دو فصل از

آنها در این جلد و بقیه در جلد بعدی آمده‌است.

جلد دوم دانشنامه در ۴۶۹ صفحه تنظیم شده که در ادامه جلد قبل، سه بخش دیگر از کتاب

را دربردارد:

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

بخش سوم، با نام «دلایل امامت امام حسین ۷ و فرزندانش » دارای چهار فصل است:

فصل دوم، تصریح پیامبر ۹ به امامت آن حضرت و فرزندانش؛

فصل سوم، تصریح امامان: به امامت امام حسین ۷؛

فصل چهارم، وصیتهای امام ۷.

هریک از این فصلها نیز زیرمجموعه‌هایی دارد.

بخش چهارم با نام «امام ۷ پس از پیامبر ۹ تا شهادت پدر » نیز در چهار فصل آمده‌است:

فصل یکم، امام ۷ در روزگار ابوبکر؛

فصل دوم، امام ۷ در روزگار عمر بن خطاب؛

فصل سوم، امام ۷ در روزگار عثمان؛

فصل چهارم، امام ۷ در روزگار خ افت پدر. ل

هریک از این فصلها نیز زیرمجموعه‌هایی دارد.

بخش پنجم با نام «امام حسین ۷ پس از شهات پدر تا قیام عاشورا » سه فصل دارد:

فصل یکم، امام حسین ۷ در روزگار امامت برادر؛

فصل دوم، موضع امام ۷ در رویارویی با معاویه؛

این فصلها نیز زیر مجموعه‌هایی دارد. برای نمونه در فصل یکم این بخ 􀀯􀀯ش، از این

موضوعات بحث شده‌است: ۱. احترام به امام زمان خویش؛ ۲. تأیید صلح برادرش امام

حسن ۷؛ ۳. بیعت امام حسین ۷ با معاویه!.

جلد سوم دانشنامه در ۴۵۶ صفحه تنظیم شده و در آغاز، فصل دوم و سوم از بخش پنجم را

که ادامه جلد قبل است، آورده و سپس بخش ششم و هفتم را بدین ترتیب آورده‌است:

بخش ششم با عنوان «پیشگویی شهادت امام حسین »۷ دارای چهار فصل است:

فصل یکم، خبر دادن خدای سبحان از شهادت امام حسین ۷؛

فصل دوم، پیشگویی پیامبر ۹ از شهادت امام ۷؛

فصل سوم، پیشگویی امیرمؤمنان درباره شهادت امام ۷؛

فصل چهارم، پیشگوییهای دیگر درباره شهادت امام حسین ۷.

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

این فصلها زیرمجموعه‌ها و عنوانهای گوناگونی دارد. یکی از عناوین فصل اول چنین است:

بخش هفتم با عنوان «خروج امام حسین ۷ از مدینه تا ورود به کرب ا » هفت فصل را دربر ل

فصل یکم، خودداری امام حسین ۷ از بیعت با یزید؛

فصل سوم، فعالیتهای امام حسین ۷ در مکه؛

فصل چهارم، بیرون آمدن نماینده امام ۷ از مکه تا شهادتش در کوفه؛

فصل پنجم، شهادت گروهی از یاران امام ۷ در کوفه و زندانی شدن گروهی دیگر؛

فصل ششم، مخالفان رفتن امام ۷ به سمت عراق؛

از این فصول، دو فصل در این جلد و دیگر فصلها با زیرمجموعه‌های آنها در جلد بعد

آمده‌است.

جلد چهارم دانشنامه در ۴۵۴ صفحه نظم یافته که شامل تتمه بخش هفتم از فصل سوم تا فصل

ششم می‌باشد. عنوان فصلها را یادآور شدیم؛ اکنون به برخی از نکات اشاره می‌کنیم:

در ضمن موضوعاتی برای فصل چهارم که پیرامون حضور نماینده امام ۷ )مسلم بن عقیل(

به کوفه بحث کرده، به این مطلب اشاره می‌کند که چون نامه‌های بسیاری در فاصله دور روز به

قصد کرب ا کرده و مسلم بن عقیل در کوفه برایش بیعت می‌گیرد. از ناتوانی نعمان و سخنان ل

ناروای او نیز گزارشهایی به من رسیده‌است. رأی تو چیست؟ چه کسی را به کوفه بگمارم؟

البته یزید، همیشه عبیدالله بن زیاد را سرزنش می‌کرد. سِرجون گفت: اگر معاویه اینک

زنده شود، آیا به نظر او تن می‌دهی؟ یزید گفت: آری. سِرجون نامه معاویه درباره حکومت

در فصل ششم مخالفان رفتن امام حسین ۷ به سمت عراق را برمی‌شمرد؛ از جمله از ام

سلمه نام می‌برد و می‌گوید: چون حسین ۷ آهنگ عراق کرد، ام سلمه به امام عرض کرد: به

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

عراق نرو که از پیامبر ۹ شنیدم که فرمود: فرزندم حسین در سرزمین عراق کشته خواهد شد.

در نزد من، خاکی است که آن را در تنگی شیشهای به من داد. حسین ۷ فرمود: البته به خدا

سوگند که من کشته می‌شوم! اگر به سوی عراق هم نروم، باز هم مرا می‌کشند.

جلد پنجم دانشنامه در ۴۵۲ صفحه تنظیم شده که شامل فصل هفتم از بخش هفتم است.

سپس بخش هشتم را با نام «از ورود امام حسین ۷ به کرب ا تا شهادت » آورده که دارای نه ل

فصل یکم، امام ۷ در محاصره دشمن؛

فصل سوم، شهادت یاران امام حسین ۷؛

فصل چهارم، شهادت فرزندان امام حسین ۷؛

فصل پنجم، شهادت فرزندان امیرمؤمنان ۷؛

فصل ششم، شهادت فرزندان امام حسن ۷؛

فصل نهم، شهادت سید الشهداء ۷.

از این فصول، یک فصل در این جلد و فصلهای دیگر در جلد ششم آمده‌است.

یکی از مطالبی که در این جلد مورد بحث قرار گرفته، موضوع ارزیابی سفر امام ۷ به عراق

۱. موقعیت سیاسی نظامی؛ ۲. موقعیت جغرافیایی؛ ۳. موقعیت فرهنگی؛ ۴. کانون مبارزه با  

حکومت شام؛ ۵. حضور هواداران اهل بیت:؛ ۶. دعوت کوفیان از امام ۷؛ ۷. جلوگیری

جلد ششم دانشنامه در ۴۴۴ صفحه نظم یافته که شامل ادامه فصل یکم از بخش هشتم و نیز

فصل دوم و سوم آن می‌باشد و مباحث گوناگونی را دربردارد؛ مانند: ویژگیهای عمومی

یاران امام ۷، ویژگیهای شخصی کسانی مانند «بُریر بن خضیر » که قرآنشناس، دارای

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

جلد هفتم از دانشنامه در ۴۴۵ صفحه تنظیم گشته که شامل فصل چهارم تا نهم از بخش

گذشته‌است و بخش نهم را با نام «پس از شهادت » در ضمن هشت فصل بیان کرده‌است:

فصل دوم، نشانه‌های آشکار شده؛

فصل پنجم، کرامتهای دیده شده از سر سید الشهدا ۷؛

پیرامون بخش هشتم، در میان شهیدان، دو فرزند از امام حسین ۷، ش 􀀯􀀯ش فرزند از

امیرمؤمنان ۷ سه فرزند از امام حسن ۷، دو فرزند از عبدالله بن جعفر، و هشت فرزند از

عقیل را نام برده‌است.

در فصل دوم از بخش نهم، پیرامون نشانه‌های آشکار شده پس از شهادت، از نشانه‌هایی

جبرئیل ۷ و... نام برده‌است.

جلد هشتم از دانشنامه در ۴۳۶ صفحه نظم یافته که ادامه بخش نهم، از فصل چهارم تا فصل

هشتم است. به تناسب فصلها مطالبی را یادآوری و تحلیل کرده‌است. یکی از فرازهای

فصل هشتم بحث از بازگشت اهل بیت امام ۷ به کرب ا و م اقات آنها با جابر در روز اربعین ل ل

نموده و در پایان با اشاره به احتمال م اقات اهل بیت امام ۷ با جابر در کرب ا آمده‌است: ل ل

تنها سؤالی که در اینباره بیپاسخ می‌ماند، این است که اگر چنین امری وقوع

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

شیخ عباس قمی و استاد مطهری گفتهاند، صحیح به نظر نمی‌رسد.

جلد نهم از دانشنامه در ۴۵۷ صفحه تنظیم شده و شامل بخ 􀀯􀀯ش دهم و یازدهم به

بخش دهم بازتاب شهادت امام حسین ۷ و فرجام کسانی که در کشتن امام ۷ و یارانش

نقش داشتند را شرح می‌دهد. این بخش دارای شش فصل است:

فصل یکم، بازتاب شهادت امام ۷ در سخنان برخی شخصیتهای نامدار؛

فصل دوم، بازتاب شهادت امام حسین ۷ در میان قات انش؛ ل

فصل سوم؛ بازتاب شهادت امام حسین ۷ در میان خانواده قات انش؛ ل

فصل ششم، سرانجام کسانی که در کشتن امام حسین ۷ و یارانش نقش داشتند.

بخش یازدهم، درباره عزاداری و گریه برای امام حسین ۷ که این بخش چهار فصل دارد:

فصل دوم، مصیب ت خوانی برای امام حسین ۷؛

فصل چهارم، گریستن و گریاندن بر سیدالشهداء ۷ و یارانش.

دو فصل اول، در این جلد و دو فصل دیگر در جلد دهم آمده‌است.

۱. قیام مردم مدینه )واقعه حَرّه(؛ ۲. قیام مردم مکه؛ ۳. نهضت توابین؛ ۴. قیام کوفیان به

جلد دهم از دانشنامه در ۵۱۴ صفحه، شامل فصل سوم و چهارم از بخش یازدهم است.

سپس به بخش دوازدهم و فصل اول و دوم از بخش سیزدهم با نامهای زیر پرداخته‌است:

بخش دوازدهم: نمونه مرثیه‌هایی که در سوگ امام حسین ۷ و یارانش سروده شدهاند. این

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

فصل یکم، نمونه مرثیه‌هایی که در قرن نخست سروده شدهاند؛

فصل دوم، نمونه مرثیه‌های قرن دوم؛

فصل سوم، نمونه مرثیه‌های قرن سوم؛

فصل چهارم نمونه مرثیه‌های قرن چهارم تا نهم؛

فصل پنجم، نمونه مرثیه‌های قرن دهم تا سیزدهم؛

فصل ششم، نمونه مرثیه‌های قرن چهاردهم؛

فصل هفتم، نمونه مرثیه‌هایی که در دوران معاصر سروده شدهاند.

آنگاه به بخش سیزدهم با نام «زیارت امام حسین »۷ که شامل شانزده فصل است پرداخته

فصل یکم، فضیلت زیارت امام حسین ۷ و زائرش؛

فصل دوم، تأکید فراوان بر زیارت امام حسین ۷ و هشدار شدید درباره ترک آن.

در این جلد، با ذکر تحلیلی درباره سیر تاریخی عزاداری امام حسین ۷، مراحل تاریخی

عزاداری برای آن حضرت را بازگو می‌کند. نخست با بیان اینکه ماجرای قیام خونین

اباعبدالله الحسین ۷ یک حادثه تکان دهنده، حیرتزا و اندوهآفرین برای جامعه اس امی آن ل

روز بود، به این نکته اشاره می‌کند:

وسیله امام زینالعابدین ۷ سنت سوگواری، بنیان نهاده شد. پس از ایشان، امام باقر و امام

صادق ۸ سنت عزاداری را قوام بخشیدند و سپس امام کاظم و امام رضا ۸ تکمیل نموده،

جلد یازدهم دانشنامه در ۴۸۲ صفحه، شامل فصل سوم تا نهم از بخش سیزدهم می‌باشد.

فصل سوم، برکات زیارت امام حسین ۷؛

فصل چهارم، روایاتی درباره برابر بودن زیارت امام حسین ۷ با حج و عمره؛

فصل پنجم، فرشتگانی که او را زیارت می‌کنند؛

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

فصل ششم، پیامبران و صدیقانی که او را زیارت می‌کنند؛

فصل هفتم، آداب زیارت امام حسین ۷؛

در این جلد روایات گوناگونی مطرح شده که پیرامون ارزش زیارت امام حسین ۷ و

برتری آن بر حج و عمره وارد شده‌است. برخی از این روایات، زیارت حضرت را برابر یک

عمره دانسته و برخی دیگر برابر هفتاد حج از حجهای پیامبر ۹ و برخی هم برابر با ی ک هزار

زیارت امام ۷ آورده و دو پرسش را پاسخ داده‌است:

م اک این همه تفاوت در ارزیابی زیارت امام حسین ۷ و حج و عمره چیست؟ ل  

􀀯  چگونه می‌توان پذیرفت که فضیلت زیارت سیدالشهداء ۷ بیش از زیارت خانه

در پاسخ به سؤال نخست دو علت بیان شده‌است:

۱. اخت 􀀯 اف کیفیت زیارتها، بدین معنا که هرچه معرفت زائر بیشتر باشد و ل

۲. مقصود از عددهای وارد شده در روایات، رساندن مفهوم کثرت است،

نه همان عددی که آمده‌است. بنابراین، فضیلت زیارت امام حسین ۷، بسی

و در پاسخ به سؤال دوم می‌گوید:

حسین ۷ ندارد؛ بلکه در موارد بسیاری، عملی یکهزار برابر حج بلکه بیشتر

از آن ارزیابی شده‌است؛ مانند: برآوردن حاجت مؤمن که برتر از ی ک هزار

پذیرفته‌است.

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

ثواب زیارت دخیل دانسته‌است.

جلد دوازدهم دانشنامه در ۴۶۷ صفحه و شامل فصل دهم تا فصل شانزدهم، در ادامه بخش

فصل دهم، تسبیح و نماز نزد قبر امام حسین ۷؛

فصل چهاردهم، زیارتی که سید مرتضی با آن امام ۷ را زیارت کرد؛

فصل پانزدهم، زیارت امام حسین ۷ از راه دور؛

فصل شانزدهم، نایب گرفتن برای زیارت امام حسین ۷.

بخش چهاردهم، با نام «مزار امام حسین »۷ شامل سه فصل است:

فصل یکم، ارزش بارگاه امام حسین ۷؛

فصل دوم، شفاخواهی با تربت مزار امام حسین ۷؛

فصل سوم، دیگر برکات تربت امام حسین ۷.

در این جلد پژوهشی پیرامون سند «زیارت عاشورا » آمده‌است که نتیجه آن، صحیح بودن

وارد شده 􀀯  که خود دلیل بر اعتبار این زیارت شریف است دانسته‌است.  

جلد سیزدهم از دانشنامه در ۵۱۹ صفحه تنظیم شده و شامل بخش پانزدهم با نام «حکمت »

بیت:؛ ... تا فصل پانزدهم که با نام «کرامتهای امام ۷ و اجابت دعاها » آمده‌است.

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

فصل چهاردهم که با نام انفاق آمده‌است. برای نمونه، حدیثی را به مناسبت صفت عاقل

چنین آورده‌است:

عن الامام الحسین « :۷ اذا وردت علی العاقل لَمَّة قَمَعَ الحُزن بالخوم، و قَرَع

العقل للحتیاج »؛ امام حسین ۷ فرمود: چون پیشامد سختی بر عاقل در رسد، غم

را با دوراندیشی می‌راند و درگاه عقل را برای چارهجویی می‌کوبد.

جلد چهاردهم دانشنامه که آخرین جلد آن است در ۵۲۳ صفحه، شامل ۶ باب از بخش

باب پنجم: حکمتهای اخ اقی و عملی که در ده فصل با عناوین گوناگون و زی ر مجموعه‌های ل

آن آمده‌است؛

باب نهم: تمثل جستن امام ۷ به اشعار شاعران؛

باب دهم: دیوان منسوب به امام حسین ۷.

از حضرتش نقل شده‌است. سومین حدیث این باب، حدیث جالبی است که با نام «ع اج ل

الذنب » یا چارة گناه آمده و با ذکر آن، این مقاله را به پایان می‌بریم.

روایت شده‌است که مردی نزد امام حسین ۷ آمد و عرض کرد: من مردی

گنهکارم و در برابر گناه، شکیبایی ندارم. مرا اندرزی ده! امام ۷ فرمود: پنج

فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱ ، بهاروتابستان ۱۳۹۱

== ترجمه ==

== چاپ ==

در چاپخانه دارالحدیث در سال ۱۳۸۸ شمسی به چاپ دوم رسیده‌است

کتاب شهادت‌نامه امام حسین بخش‌های ششم تا یازدهم دانش‌نامه امام حسین (ع) را به صورت خلاصه و تک‌جلدی عرضه کرده‌است که بیشتر درباره واقعه کربلا است.

== پانوشت ==

 

== منابع ==

| منبع = دانشنامه امام حسین (ع)،

| پس از لینک = سید محمد موسوی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، بهار و تابستان ۱۳۹۱، ص۳۶۳

| لینک =